تاریخ و سیره (شیعه)

نگاهى به تبلیغ عملى در سیره پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع)

اشاره: تبلیغ در اسلام که به معناى رساندن پیام الهى است باید برپایه شناخت حقایق و مفاهیم اصیل اسلامى استوار باشد که خداوند با نزول قرآن بر پیامبرش آن را تبیین فرموده است.(۱) مبلّغ و خطیب اسلامى که کارش رساندن پیام خدا به مردم است در مرحله اول باید خودش دین شناس باشد و پیام‏هاى الهى را درست بفهمد تا چیزى را که از اسلام …

شیعیان، پیشگام در نگارش تاریخ

با همه تنگناها و موانعی که در صدر اسلام و نیز در سده های میانی در برابر پیروان تشیع وجود داشته، آنان همواره در صحنه های علوم و معارف اسلامی و محافل علمی و عرصه های فرهنگی حضور داشته اند. از جمله این عرصه ها، که نویسندگان امامیه در آن خوش درخشیده اند و با قلم خویش قلمرو حقایق را پاس داشته اند، تاریخنگار…

تاریخ نگارى شیعه در سده هاى نخستین هجرى

شیعیان بخشى از جامعه اسلامى اند و همراه دیگر مسلمانان همواره در همه صحنه هاى سیاسى، اجتماعى و علمى حضور محسوس و پر اثرى داشتند و براساس منابع کتاب شناسى و آثار مکتوب، در ترقى و توسعه علوم گوناگون سهم به سزایى داشته اند. دانش تاریخ و تاریخ نگارى نیز بخشى از این علوم است که از بحث هاى چالش برانگیز و …

تاریخ نگارى در سده هاى نخستین هجرى

مقدمه تاریخ نگارى از موضوع هایى است که در قرون متأخر، بیشتر در غرب و در درجه اى پایین تر میان مسلمانان، بسیار به آن توجه شده است. لازمه ورود به تاریخ نگارى اسلامى، بررسى تاریخ نگارى مورخان و کندوکاو در گرایش ها، محیط فکرى و فضاى ذهنى یا به تعبیر دیگر، افکار و اندیشه هاى آنان است. به طور طبیعى گرایش هاى…

نقش شیعه در مباحث نظرى و روش شناختى تاریخ و تاریخ نگارى در عهد شکوفایى تمدن اسلامى

چکیده تاریخ و تاریخ نگارى میان مسلمانان پیشینه درازى دارد؛ یعنى از زمانى که اسلام ظهور کرد و در زندگى مردم سریان یافت، مسلمانان به دلایلى بیشتر دینى، به این رویکرد توجه کردند. مسلمانان در زمانى نه چندان طولانى، گونه هاى مختلفى از تاریخ را چون: مغازى، سیره، اخبار، انساب و ... به وجود آوردند، هر چند مطالعا…

نقش دانشمندان شیعه در دانش فلسفه نظرى تاریخ

چکیده دانش فلسفه نظرى تاریخ یکى از دانش هاى زیرمجموعه فلسفه هاى مضاف است که از قدمت زیادى برخوردار است، دانشمندان شیعه از دیرباز به صورت پراکنده درباره مسائل این علم اظهار نظر مى نمودند؛ لکن در دوران معاصر برخى از علماى شیعه (مانند: علامه محمدحسین طباطبائى، شهید محمدباقر صدر، شهید مرتضى مطهرى، آیت ا…

جریان تاریخ‏نگاران امامىِ بصره (از آغاز تا اوایل سده چهارم هجرى)

چکیده مکتب تاریخ نگارى بصره در تاریخ اسلام هماره مهم و نقش آفرین بوده است، در این پژوهه به بررسى فعالیت هاى تاریخ نگارى اصحاب امامیه در بصره پرداخته شده است که آگاهى از نقش آفرینى مورخان امامىِ در مکتب تاریخ نگارى بصره، ما را در تحلیل تاریخ امامیه یارى رسان خواهد بود. در پژوهش پیش رو این پرسش اساس…

تأثیر انقلاب اسلامى بر تاریخ پژوهى و تمدن پژوهى

چکیده پدیده انقلاب ها، بنیادى و دگرگون ساز هستند، به ویژه اگر این انقلاب ها دینى باشند. دین اسلام با سبک زندگى در همه ابعاد ارتباط دارد و آمیختگى یک انقلاب با اسلام مى تواند دگرگونى گسترده اى در پى داشته باشد. انقلاب اسلامى نیز بر همین اساس پیامدهاى بزرگ، پیچیده، افقى، عمودى و چندلایه داشته و بررسى …

ویژگى هاى تاریخ نگارى شیخ مفید

چکیده شیخ مفید برخلاف برخى تاریخ نگاران گذشته و حال، براى نقل و بررسى گزارش هاى تاریخى تنها به گزارش هاى پیشینیان اکتفا نکرده است. وى در کنار گزارش هاى تاریخى، از عناصر دیگرى استفاده کرده و توانسته است متون تاریخى متقن و قابل استنادى را فراهم آورد که پیش از او کمتر وجود داشت. در نوشته حاضر به این پرسش …

نقش کتاب تاریخ قم و مؤلف آن در گسترش تاریخ نگارى محلى

چکیده پژوهش درخصوص تألیفات مورخان شیعه و فعالیت هاى علمى شان بسیار اهمیت دارد؛ زیرا از طریق آن، مى توان به نقش بسزاى شیعیان در پیدایش و گسترش شاخه اى از علوم اسلامى، یعنى دانش تاریخ پى برد. تاریخ قم اثر مورخ شیعىِ سده ۴ ق، حسن بن محمدبن حسن قمى از جمله این تواریخ است. نگارنده با تأکید بر شهر قم و …

نقش شیعیان در مطالعات نظرى تمدن

چکیده در وضعیت خلأ نظرى در اندیشه هاى فرهنگى و تمدنى مسلمین، ظرفیت هاى فلسفى در گفتمان شیعى و ظهور جنبش هاى اجتماعى شیعیان در نقطه هاى مختلف تاریخى، این گفتمان و متفکران موجود در آن را در اندیشه تمدنى مهم و مغتنم مى نماید. در این مقاله، با توجه به دوره هاى تاریخى تمدن اسلامى، برخى از اندیشمندان مهم تمدنى …

الفخری فی آداب السلطانیة

الفخری فی آداب السلطانیة و الدول الإسلامیة مشهور به اَلآدابُ السُّلطانِیه، کتابی تاریخی به زبان عربی، نوشته صفی‌الدین محمد بن طباطبا معروف به ابن طِقطَقی (۶۶۰ ۷۰۹ق/۱۲۶۲۱۳۰۹م)، نویسنده، ادیب و مورخ شیعی امامی و از خاندان امام حسن مجتبی(ع) است. این کتاب قدیمی‌ترین اثر سیاسی تاریخی پس از فروپاشی خلافت عباسیان است که فصل دوم…

تقدم‌ شيعه‌ در علم‌ اخبار و تواريخ‌

تقدّم‌ شيعه‌ در علم‌ اخبار و تواريخ‌ و آثار؛ و مزيّت‌ ايشان‌ بر ديگران‌ ابن‌ نديم‌ گويد: من‌ به‌ خطِّ احمد بن‌ حارِث‌ خُزاعى خواندم‌ كه‌ علماء گويند: أبومِخْنَف‌ در تاريخ‌ و أخبار و امور وارد بر عراق‌ و فتوح‌ آن‌ اطّلاعاتش‌ بيشتر از غي اوست‌. و مَداينى در امور خراسان‌ و هند و فارس‌. و واقِدى در امور حجاز و …

تقدّم‌ شيعه‌ در تصنيف‌ علوم‌ جغرافيا در صدر اسلام‌

هشام‌ بن‌ محمد كَلْبِي‌ از اصحاب‌ حضرت‌ امام‌ محمد باقر عليه‌السّلام در فنّ جغرافيا كتاب‌ «الاقاليم‌»، و كتاب‌ «كبير بُلدان‌»، و كتاب‌ «صغير بُلْدان‌»، و كتاب‌ «تَسْمِيَةُ الارَضِين‌»، و كتاب‌ «أنْهار»، و كتاب‌ «حِيرَة‌»، و كتاب‌ «مَنَازِل‌ يَمَن‌»، و كتاب‌ «الْعَجَائب‌ الاربعة‌»، و كتاب‌ «أسْواق‌ الْعَرَب…

تاریخ یعقوبی

تاریخ یعقوبی، از قدیم‌ترین تاریخ‌های عمومی به عربی، تألیف احمد بن ابو یعقوب اسحاق بن جعفر بن وهب (م ۲۸۴ ق) می‌باشد. معرفی اجمالی این کتاب یک دوره تاریخ عمومی است که از هبوط آدم ـ علیه السلام ـ آغاز شده و تا حوادث سال ۲۵۹ هجری ادامه یافته است. این اثر از قدیمی ترین کتب تاریخ عمومی است که در تمدن ا…

سيره نبوى (ص) در كتاب بحارالانوار

حسن حسين زاده شانه چى 1 سيره نبوى(ص) به لحاظ اهميت نظرى و عملى از ديرباز مورد توجه نويسندگان مسلمان بوده است. بى شك تحقيق صحيح و موفق در اين باب مى طلبد كه كليه منابع و روايات موجود مورد نظر و نقد و بررسى قرار گيرند. منابع شيعى در اين زمينه به سبب عوامل مختلف سياسى و مذهبى و اجتماعى يا از بين رفته يا شرايط ب…