رهنمودهای اسلام در رابطه با تغذیه، تنها سلامت جسم را تضمین نمیکند، بلکه تضمین‌کننده‌ی سلامت روح انسانها نیز میباشد. از آن جایی که عقل و علم به همه‌ی رازهای آفرینش احاطه ندارد، ممکن است حکمت برخی از رهنمودهای اسلام برای دانش امروز مجهول باشد، ولی این به معنای بیدلیل بودن آن رهنمودها نیست؛ چنانچه فلسفه‌ی تعدادی از احکام اسلام در گذشته ناشناخته بود و امروز، علم به راز آن‌ها پی برده است.
این مقاله به اختصار به برخی از رهنمودهای اسلام در رابطه با “غذاهای حلال و حرام” و اهمیت غذای حلال در جهان امروز میپردازد.
غذای حلال
امام رضا(علیه السلام) در روایتی میفرمایند: “خداوند تبارک و تعالی، هیچ خوردنی و نوشیدنی را حلال نکرده مگر آن که در آن منفعت و مصلحت بوده است و هیچ خوردنی و نوشیدنی را حرام نکرده مگر آن که در آن زیان و نابودی و فساد بوده است. پس هر چیز سودمند و نیروبخش جسم که باعث تقویت بدن میباشد، حلال شده و هر چیزی که قوای جسمانی را از بین ببرد و یا موجب مرگ شود، حرام است.”(۱)
نخستین و مهمترین رهنمود اسلام درباره‌ی مواد غذایی مصرفی این است که “حلال” باشند؛ بدین معنا که:
* مشروع باشد و در راه تهیه‌ی آن، حقوق دیگران تضییع نشده باشد.
* پاک بوده و از آنچه پاک است تهیه شده باشد. به عبارت دیگر، از آنچه اسلام ممنوع کرده(مانند گوشت مردار یا گوشت حیوانات حرام گوشت) نباشد.
* برای مصرف‌کننده زیانبار نباشد.
* در ظروف طلا و نقره صرف نشود یا سفره‌ای که مشروبات الکلی در آن قرار دارد، نباشد.
غذای حرام
خداوند خوردن اجزای بدن بعضی حیوانات و خوردن برخی گیاهان را برای ما حرام کرده است. خوردن حیوانات مرده، ماهی‌های بدون فلس و پرندگانی که چنگال دارند، جایز نیست. همچنین خوردن بخشهایی از بدن حیوانات حلال گوشت، مانند: خون، نخاع، مثانه، طحال و کُره‌ی چشم حرام است.
در بین گیاهان نیز تمام میوهها، سبزی‌ها، مغزها و دانهها و حبوبات حلال هستند، به جز آن‌هایی که زیان‌آور و سمی هستند. همچنین خوردن آنچه متعلق به دیگران است، بدون رضایت آن‌ها، و نیز چیزی که خمس یا زکات آن پرداخت نشده است، و خوردن گوشت خوک و نوشیدن مشروبات الکلی نیز حرام است.
در ادامه برخی از آیات قرآن در رابطه با “خوردن گوشت خوک و مشروبات الکلی” و بعضی مضرات مصرف آن‌ها بیان میشود:
گوشت خوک
خداوند در قرآن صریحا به “حرمت خوردن گوشت خوک” اشاره کرده است:
“خوردن گوشت مُردار، خون و گوشت خوک بر شما حرام است.”(۲)
* بیماری‌هایی که از طریق انگلهایی به نام “بالانتی دیوم” (Balantidium) که در امعای خوک موجود است و “کرم کدوی خوک” که در عضلات و مغز خوک وجود دارد و “کرم تری شینوز” (Trichinose) که در گوشت خوک است، به انسان منتقل میشود، علیرغم شیوع آن در تمام دنیا، خصوصاً آمریکا و اروپا، در کشورهای مسلمان به دلیل حرام بودن گوشت خوک، بسیار نادر است.
* در ضمن به دلیل میزان بالای چربی و اسید اوریک موجود در گوشت خوک، ابتلا به بیماری‌هایی مانند تصلب شرایین، نقرس و مسمومیت غذایی در مصرف‌کنندگان این گوشت زیاد است.
* حتی اگر با اعمال فرآیند حرارتی یا برودتی بتوان میکروب‌ها را از بین برد، اثر یا خاصیت طبیعی غذاها که به سردی و گرمی معروف شده است، از بین نمی‌رود و با مصرف گوشت خوک که حیوانی کثیف، شهوت‌ران و پُرخور است، این خصوصیات به انسان منتقل شده و سبب زایل شدن مقام انسانیت از جهات مختلف میشود و یکی از علتهای حرمت آن، همین موضوع میباشد.
مشروبات الکلی
در مورد حرمت نوشیدن مشروبات الکلی نیز آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده و آیه ۲۱۹ سوره بقره تصریح دارد.
* خداوند در سوره مائده، شراب را پلید و نوشیدن آن را از اعمال شیطان ذکر کرده که نوشیدن آن، موجب ایجاد دشمنی و کینه بین افراد، فراموشی یاد خدا و نماز می شود.
* مصرف مشروبات الکلی، عوارض نامطلوب متعددی نیز بر بدن دارد؛ از جمله سبب آسیبهای مخاطی مری، کاهش حرکت معده و افزایش ترشح اسید معده، کاهش جذب آب و ویتامینها و اسیدهای آمینه، بزرگ شدن کبد و جمع شدن چربی در بافت‌های کبد و در نهایت تخریب کبد می شود.
* همچنین موجب اختلال شخصیت، فراموشیهای موقت، هذیان و بدگمانی نسبت به اطرافیان، برخی اختلال‌های روانی، ضعف عضلانی و اشکال در عضلات چشمی میشود.
فراگیر شدن غذای حلال در جهان امروزی
در حال حاضر، غذاهای حلال در بسیاری از کشورها شناخته شده است که ریشه‌ی اصلی آن در خاورمیانه و آسیا میباشد. در اروپا(با پنجاه میلیون مسلمان)، آمریکا و استرالیا هم این روند دیده میشود.
همچنین تولید غذای حلال در رستوران های پیشرفته غیراسلامی نیز مورد توجه قرار گرفته است؛ به عنوان مثال در چندین فرودگاه شهر مسکو، رستوران حلال دایر شده که حتی غیرمسلمانان هم به استفاده از آن تمایل دارند.
در حال حاضر کشور مالزی به عنوان شاخص‌ترین کشور مسلمان در زمینه‌ی تجارت مواد غذایی حلال در جهان شناخته شده است. البته این دسته از تولیدات شامل کالاهایی میشوند که در آن‌ها موادی که از نظر دین اسلام حرام هستند، استفاده نشده است(مثل گوشت خوک و الکل)؛ اما نکته دیگر این که تولید و ارائه‌ی آن هم باید طبق قوانین اسلامی باشد، (مثلا دام باید در کشتارگاهها به صورت کاملا اسلامی ذبح گردد).
هم اکنون تقریبا ۷۰ درصد از مسلمانان جهان، به دنبال استانداردهای حلال می باشند و به احتمال زیاد این میزان در آینده افزایش مییابد. نکته‌ی مهم این است که اقلام غذایی که به طور صحیح و پیشرو به عنوان حلال ارائه میشوند، اطمینان مصرف‌کننده را جلب خواهند کرد. در واقع نشان یا گواهی حلال، خود یک بیمه یا اطمینان بیشتر برای کالا خواهد بود.
اقدامات انجام شده در ایران
در کشور ما، کانون انجمن‌های صنفی صنایع غذایی با همکاری مرکز تحقیقات و اطلاع‌رسانی اتاق اسلامی، اطلاع‌رسانی به انجمن‌های صنفی صنعت غذا و تمرکز بر موضوع تجارت مواد غذایی حلال را در دستور کار خود قرار داده است و دهها واحد صنایع غذایی و خدماتی در نوبت ارزیابی و بازرسی جهت دریافت نشان و گواهی حلال میباشند.
در این راستا اولین همایش غذای حلال در فروردین ماه سال ۱۳۸۷ در تهران برگزار شد که در پایان این نوشتار، به برخی از مفاد قطعنامه آن اشاره می شود:
* تشکیل شورای سیاستگذاری متشکل از کلیه سازمان‌ها، انجمنها و ارگان‌های ذیربط و مرتبط با امر غذای حلال.
* تدوین نظامنامه جامع غذای حلال که در برگیرنده کلیه امور مربوطه باشد.
* تشکیل انجمن تولیدکنندگان غذای حلال.
* جمعبندی و تدوین فتاوای فقها در مورد غذاهای حلال.
* تدوین قوانین و مقررات و ضوابط مربوط به اعطای نشان حلال.
* صدور نشان حلال به صورت منسجم و از طریق یک مرکز واحد.
پی‌نوشت‌ها
۱-مستدرک الوسایل، جلد ۱۶، صفحه ۲۳۳
۲-مائده/ ۳
منبع: دنیای تغذیه؛ مهندس مسعود خبازی؛ کارشناس صنایع غذایی؛
