اشاره:
امامان اهل بیت(علیهم‌السلام) همگی یکی پس از دیگیری به شهادت رسیده اند. دشمنان حق و همیشه در پی نابودی حقیقت بوده و هستند. خداوند متعال اهل بیت(علیهم‌السلام) در کنار قرآن کریم برای هدایت بشر قرا داد، اما کساین که دم از قرآن و اسلام می زدند، به جای دوستی با اهل بیت و پیروی از آنان، باعث آزار و اذیت و در نهایت شهادت اهل بیت شده اند. در این مقاله کوتاه چگونگی شهادت امام جواد (علیه‌السلام) بازگو گردیده است.
خلفای عباسی دو بار امام محمد تقی(علیه‌السلام) را به بغداد احضار کردند. سفر اول در زمان مأمون چندان طولانی نبود.[۱] بار دوم، در ۲۸ محرم سال ۲۲۰ق، به دستور معتصم وارد بغداد شد و در ذیالقعده[۲] یا ذی‌الحجه[۳] همان سال در بغداد به شهادت رسید. روز شهادت وی، در بیشتر منابع، آخر ذیالقعده است؛[۴] اما در برخی منابع پنجم[۵] یا ششم ذی الحجه[۶] نیز آمده است. پیکر او را در کنار جدش موسی بن جعفر(علیه‌السلام) در مقبره قریش در کاظمین به خاک سپردند.[۷] سن او را به هنگام شهادت ۲۵ سال گفته‌اند[۸] از این رو جوانترین امام شیعیان به هنگام شهادت بوده است.
برخی علت شهادت وی را سعایت ابن ابی‌داود (قاضی بغداد) در نزد معتصم عباسی دانسته‌اند. دلیل آن هم پذیرفته‌شدن نظر امام درباره قطع دست سارق بود که باعث شرمندگی ابن ابی‌دُواد و شماری از فقیهان و درباریان شده بود.[۹]
درباره چگونگی شهادت پیشوای نهم شیعیان اختلاف است؛ در برخی از منابع آمده است که معتصم به وسیله منشی یکی از وزیرانش او را مسموم کرد و به شهادت رساند.[۱۰] برخی معتقدند که معتصم به وسیله ام الفضل محمد بن علی را مسموم کرد.[۱۱] به گزارش مسعودی، معتصم و جعفر بن مأمون در اندیشه کشتن محمد بن علی(علیه‌السلام) بودند. چون جوادالأئمه از ام الفضل فرزندی نداشت، جعفر، ام الفضل (خواهرش) را تحریک کرد که محمد بن علی را مسموم کند. آن دو سمی را در انگور نهادند و امام از آن خورد. ام الفضل پس از آن که جوادالأئمه را مسموم کرد، پشیمان شد و می‌گریست اما امام او را نفرین کرد.[۱۲] درباره چگونگی شهادت او به دست ام الفضل سخنان دیگری نیز گفته شده است.[۱۳]
بر اساس روایتی دیگر، وقتی مردم با معتصم بیعت کردند. او به عبدالملک زیات والی مدینه نامه نوشت که محمد بن علی(علیه‌السلام) را همراه با ام الفضل روانه بغداد کند. وقتی امام جواد وارد بغداد شد، معتصم به ظاهر او را احترام می‌کرد و تحفه‌هایی برای او و امّ الفضل فرستاد. بر پایه این روایت، معتصم شربت پرتقالی به وسیله غلام خود به نام اشناس برای او فرستاد. اشناس به امام گفت: خلیفه، پیش از شما از این شربت به گروهی از بزرگان از جمله احمد بن ابی‌داود و سعید بن خضیب نوشانده و امر کرده که شما هم از آن بنوشید. امام فرمود:«آن را در شب می‌نوشم» اما اشناس اصرار می‌کرد که باید خنک نوشیده شود و یخ آن آب می‌شود سپس امام از آن نوشید و بر اثر آن به شهادت رسید.[۱۴]
شیخ مفید در شهادت جوادالأئمه تردید کرده و گفته است شهادت او برای من ثابت نشده است[۱۵] برخی از محققان شیعه با استناد به روایت «ما مِنَا الا مقتول شهید» و همچنین ذکر شواهدی که از شهادت امام جواد حکایت دارد، سخن شیخ مفید را رد کرده‌اند.[۱۶]
پی نوشت:
- رک: ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۰.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۱۳.
- اشعری، المقالات و الفرق، ۱۳۶۱ش، ص۹۹؛ طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۰۶.
- ابن ابی‌الثلج، تاریخ الائمه، ۱۴۰۶ق، ص۱۳.
- ابن فتال، روضه الواعظین، ۱۳۷۵ق، ج۱، ص۲۴۳.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۳، ۲۹۵.
- ر. ک. عیاشی، تفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۲۰.
- عیاشی، التفسیر، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۲۰.
- مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۱۳، ۱۷.
- مسعودی، اثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۲۷.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۹۱.
- ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی‌طالب، نشر علامه، ج۴، ص۳۸۴؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۰، ص۸.
- مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
- ر. ک. عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۸۱-۱۹۳؛ صدر، تاریخ الغیبه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۲۹-۲۳۷؛ جعفریان، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، ۱۳۸۱ش، ص۴۸۱-۴۸۲.
منبع: بخشی از مقاله امام جواد در سایت ویکی شیعه
