غيبت امام مهدى (عجل الله تعالي فرجه) به دو دوره تقسيم مى شود: «غيبت صغرى» و «غيبت كبرى».
غيبت صغرى از سال 260 هجرى (سال شهادت امام يازدهم) تا سال 329 (سال در گذشت آخرين نايب خاص امام) يعنى حدود 69 سال بود. [1]در دوران غيبت صغرى، ارتباط شيعيان با امام بكلى قطع نبود و آنان، به گونه اى خاص و محدود، با امام ارتباط داشتند.
توضيح آنكه: در طول اين مدّت، افراد مشخصى به عنوان «نايب خاص» با حضرت در تماس بودند و شيعيان مى توانستند به وسيله آنان مسائل و مشكلات خويش را به عرض امام برسانند و توسط آنان پاسخ دريافت دارند و حتى گاه به ديدار امام نائل شوند. ازينرو مى توان گفت در اين مدّت، امام، هم غايب بود و هم نبود.
اين دوره را مى توان دوران آماده سازى شيعيان براى غيبت كبرى دانست كه طى آن، ارتباط شيعيان با امام، حتى در همين حد نيز قطع شد و مسلمانان موظف شدند در امور خود به نايبان عام آن حضرت، يعنى فقهاى واجد شرائط و آشنايان به احكام اسلام، رجوع كنند.
اگر غيبت كبرى يكباره و ناگهان رخ مى داد، ممكن بود موجب انحراف افكار شود و ذهنها آماده پذيرش آن نباشد. اما گذشته از زمينه سازيهاى مدبرانه امامان پيشين، در طول غيبت صغرى، بتدريج ذهنها آماده شد و بعد، مرحله غيبت كامل آغاز گرديد. همچنين امكان ارتباط نايبان خاص با امام در دوران غيبت صغرى، و نيز شرفيابى برخى از شيعيان به محضر آن حضرت در اين دوره، مسئله ولادت و حيات آن حضرت را بيشتر تثبيت كرد. [2]با سپرى شدن دوره غيبت صغرى، غيبت كبرى و دراز مدّت امام آغاز گرديد كه تاكنون نيز ادامه دارد و پس از اين نيز تا زمانى كه خداوند اذن ظهور و قيام به آن حضرت بدهد، ادامه خواهد داشت.
غيبت دو گانه امام دوازدهم (عجل الله تعالي فرجه) ، سالها پيش از تولد او توسط امامان قبلى، پيشگويى شده و از همان زمان توسط راويان و محدثان، حفظ و نقل و در كتابهاى حديث ضبط شده است كه به عنوان نمونه به نقل چند حديث در اين زمينه اكتفا مى كنيم:
1 – امير مؤمنان (عليه السلام) فرمود:
(امام) غايب ما، دو غيبت خواهد داشت كه يكى طولانى تر از ديگرى خواهد بود. در دوران غيبت او، تنها كسانى در اعتقاد به امامتش پايدار مى مانند كه داراى يقينى استوار و معرفتى كامل باشند. [3]
2 – امام باقر (عليه السلام) فرمود:
(امام) قائم دو غيبت خواهد داشت كه در يكى از آن دو: خواهند گفت: او مرده است…[4]
3 – ابوبصير مى گويد، به امام صادق (عليه السلام) عرض كردم: امام باقر مى فرمود: قائم آل محمد (عجل الله تعالي فرجه) دو غيبت خواهد داشت كه يكى طولانى تر از ديگرى خواهد بود.
امام صادق (عليه السلام) فرمود: بلى، چنين است…[5]
4 – حضرت صادق (عليه السلام) فرمود:
امام قائم دو غيبت خواهد داشت: يكى كوتاه مدّت و ديگرى دراز مدّت…[6]
سير تاريخ، صحت اين پيشگوييها را تأييد كرد و همچنانكه پيشوايان قبلى فرموده بودند، غيبتهاى دو گانه امام عينيّت يافت.
پی نوشتها
[1] . مرحوم شيخ مفيد آغاز غيبت صغرى را از سال تولد آن حضرت (سال 255) حساب كرده است (الاًرشاد، ص 346) و با اين محاسبه، دوران غيبت صغرى، 75 سال مى شود. طبعاً نظريه مرحوم مفيد از اين لحاظ بوده است كه حضرت مهدى در زمان حيات پدر نيز حضور و معاشرت چندانى با ديگران نداشته و از نظر كلى غايت محسوب مى شده است. گويا بر اساس همين ملاحظه است كه محققانى مانند: طبرسى، سيد محسن امين، و آيت الله سيد صدر الدين صدر نيز آغاز غيبت صغرى را از سال ميلاد آن حضرت، و مدّت آن را 74 سال دانسته اند (اًعلام الورى، ص 444 – اعيان الشيعة، بيروت، دار التعارف للمطبوعات، ج 2، ص 46 – المهدى،، بيروت، دار الزهرأ، 1398 هـ. ق، ص 181).
[2] . صدر، سيد صدر الدين، المهدى،، بيروت، دار الزهرأ، 1398 هـ. ق، ص 183 – پيشواى دوازدهم امام زمان، نشريه مؤسسه در راه حق، ص .38
[3] . شيخ سليمان قندوزى، ينابيع المودّة، بيروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، ج 3، باب 71، ص .82
[4] . نعمانى، همان كتاب، ص .173
[5] . نعمانى، همان كتاب، ص .173
[6] . نعمانى، همان كتاب، ص .170 نيز ر.ك به: منتخب الأثر، فصل 2، باب 26، ص 251 – .253
منبع :مهدي پيشوايي – سيره پيشوايان ، ص 673
