اشاره
چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) به سبب اهمیتی که در عقاید و تاریخ اسلام داشته، همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران اسلامی بوده است. به این سبب، هم اکنون شاهد طیف وسیعی از تولیدات علمی درباره ابعاد و ساحت های گوناگون این موضوع هستیم. این آثار از سویی از نقطه نظر الهی و تاریخی، ویژگی ها و خصوصیات این روز و اعمال و مسائل مربوط به آن را مورد توجه قرار داده و از سوی دیگر، با رویکردی اجتماعی و به طور عمده مردم شناختی، سعی داشته تا شناختی از مراسمی که در این روز برگزار می شود، ارائه کند.
در این مأخذشناسی، منتخبی از آثار و پژوهش ها در این باره را گرد آورده ام. از این رو باید گفت که این مأخذشناسی را هرگز نمی توان اثری جامع در شناخت ادبیات علمی تولید شده در این مورد دانست. همین طور از اشاره به چاپ های مختلف یک اثر ـ جز آنکه چاپ بعدی دارای ویژگی خاصی باشد ـ صرف نظر کرده ام. علاوه بر آن، ثبت اثر به صورت کتاب را نسبت به ثبت همان اثر به صورت مقاله در صورتی که پیش از چاپ به صورت کتاب، به عنوان مقاله چاپ شده باشد، ترجیح داده ام. نیز تنها کتاب ها و مقالاتی را که درباره این موضوع نوشته شده بوده گرد آورده ام (یک نمونه استثنایی شامل فیلمی مستند هم در این مأخذشناسی وجود دارد.) مهم ترین بررسی ها و نقدها درباره برخی آثار منتشره نیز آمده است. آثار این مأخذشناسی بیشتر به زبان فارسی و گاهی به زبان عربی است. هرجا توضیحی لازم بوده، در پایان هر جزء این مأخذشناسی اضافه شده است. برای سهولت کار محققان و علاقه مندان، کل آثار درباره اربعین شهادت امام حسین (ع) را به دو بخش آثار در حوزه الهیات، تاریخ و ادبیات و حوزه علوم اجتماعی تقسیم کرده ام. در پایان امیدوارم این اثر بتواند زمینه را برای افزایش پژوهش ها درباره اربعین حسینی به مقداری ولو اندک بگشاید.
آثار در حوزه الهیات، تاریخ و ادبیات
ارب‍اب ق‍م‍ی ، م‍ح‍م‍دب‍ن م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی ، الارب‍ع‍ی‍ن ال‍ح‍س‍ی‍ن‍ی‍ه ، تهران ، اس‍وه ، ۱۳۷۹، ص۳۵۰ .
پ‍ورام‍ی‍ن‍ی ، م‍ح‍م‍دام‍ی‍ن ، اربعین حسینی : پژوهشی در بازگشت اهل بیت (ع) از ش‍ام به کربلا، قم ، حسین (ع)، ۱۳۸۲، ص۱۲۴٫
جعفریان ، رسول ، « پژوهش پ‍ی‍رام‍ون اربعین امام حسین (ع)»، ق‍دس ، ۲۲ فروردین ۱۳۸۳، ۱۰ص.
جعفریان ، رسول ، « چهل روز اش‍ک و آه مهر و س‍پ‍ه‍ر»، رسالت ، ۲۳ اردی‍ب‍ه‍ش‍ت ۱۳۸۰، ص۶٫
جعفریان، رسول، « دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟»، رسالت، ۱۷ اسفند ۱۳۸۵، ص۱۷٫
جعفریان ، رسول ، « ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن اربعین »، رسالت ، ۲۴ خرداد ۱۳۷۷، صص۵ و ۱۱٫
جعفریان، رسول، «جایگاه اربعین در فرهنگ شیعی و عاشورا: در گفت وگو با استاد رسول جعفریان …»، رسالت، ۸ اسفند ۱۳۸۶، ص۶ .
ج‍وادی آم‍ل‍ی ، عبدالله، « اس‍رار م‍ع‍ن‍وی اربعین حسینی »، اطلاع‍ات ، ۲۷ اسفند ۱۳۸۴، ص۶٫
حسینی طهرانی، سیدمحمدمحسن، اربعین در فرهنگ شیعه، قم، عرش اندیشه، ۱۳۸۵، ص۱۱۷٫
رنجبر، محسن، «پژوهشی در اربعین حسینی علیه السلام»، تاریخ در آیینه پژوهش ، شماره ۵، بهار ۱۳۸۴، صص۱۵۷-۱۹۲٫
سبحانی نیا، محمد تقی، « تحقیقی درباره اربعین حسینی»، تاریخ در اینه پژوهش، شماره ۶ ، تابستان ۱۳۸۴، صص۱۴۷ – ۱۸۲٫
سوری, محمود، «اربعین حسینی و روز زیارتی حضرت اباعبدالله الحسین (ع)»، گلبرگ معرفت ، شماره ۷۳، فروردین ۱۳۸۵، صص۳۶-۴۰٫
ش‍م‍س ، م‍ح‍م‍دج‍واد، « ت‍أم‍ل‍ی تاریخی ـ تحقیقی در ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن اربعین امام حسین (ع)»، س‍روش ، س‍ال ۱۹، شماره ۸۴۱، خرداد ۱۳۷۶، صص۲۲ ـ ۲۵٫
اح‍م‍دی ف‍ق‍ی‍ه ، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن ، زیارت اربعین : اینه ع‍رف‍ان و ای‍ت ای‍م‍ان ، قم ، دارال‍ت‍ف‍س‍ی‍ر، ۱۴۲۳ق . ،ص ۴۸ .
ع‍ن‍اص‍ری ، ج‍اب‍ر، « ت‍ج‍ل‍ی اربعین حسینی در دی‍وان برخی از ش‍ع‍رای ع‍اش‍ورای‍ی اردب‍ی‍ل »، آذرم‍ه‍ر، س‍ال ۴، شماره ۴۵، تیر ۱۳۷۴، ص۳٫
فاضل، محمد، «تحلیل مبنای تاریخی اربعین حسینی»، رواق هنر و اندیشه، شماره ۱، خرداد ۱۳۸۰، ص۵-۳۲ .
ق‍اض‍ی طباطبایی ، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ، تحقیق در باره روز اربعین حضرت سید الشهداء، تبریز، بی جا، ۱۳۵۲، ص۶۸۱ .
ویرایش دیگر
ق‍اض‍ی طباطبایی ، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ، … تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء س‍لام ال‍ل‍ه علیه ، [ویرایش دوم]، تبریز، بی تا، پانزده + ص۹۷۳٫
چاپ اخیر
ق‍اض‍ی طباطبایی ، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی ، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهداء (ع)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،۱۳۸۵ ، ده + ص۴۷۸ .
این اثر بدون شک دقیق ترین، مستندترین و جامع ترین اثر در زمینی اربعین شهادت امام حسین (ع)، بازگشت کاروان اسرای اهل بیت (ع) و زیارت قبور شهدای کربلا در این روز است. از این رو، بهترین اثر منتشر شده در این زمینه است.
معرفی و توصیف
«اربعین سیدالشهداء (ع)»، خیمه، شماره ۴۰ و ۴۱، خرداد و تیر ۱۳۸۷، صص۳۶-۳۷ .
«کتاب تحقیق درباره اولین اربعین»، حوزه، شماره ۲، آذر ۱۳۶۲، صص۱۱۸-۱۲۳ .
«نگاهی به کتاب تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء (ع) »، کیهان فرهنگی ، شماره ۸، آبان ۱۳۶۳، ص۴۸ .
ک‍ام‍ران‍ی‍ان ، ع‍ب‍اسع‍ل‍ی ، « دی‍دگ‍اه های مختلف درباره اربعین »، کیهان ، ۲۳ اردی‍ب‍ه‍ش‍ت ۱۳۸۰، ص۶٫
م‍ه‍اج‍ران‍ی ، ع‍طاءال‍ل‍ه ، « اربعین و بازگشت کاروان کربلا»، اطلاع‍ات ،۲ اردی‍ب‍ه‍ش‍ت ۱۳۸۲، ص۷٫
محمدی، محمدابراهیم، «اربعین حسینی»، فرهنگ کوثر ، شماره ۶۴، دی ۱۳۸۴، صص۲۹-۳۵ .
محمدی ه‍م‍دان‍ی ، اص‍غ‍ر، اربعین سید ش‍ه‍ی‍دان کربلا، تهران ، گ‍ل‍زارک‍ت‍اب ، ۱۳۸۴، ص۹۶ .
مهدوی یگانه، مرتضی، اربعین و چهل درس از کاروان آزادی آفرین کربلا، تهران، جمهوری، ۱۳۸۷، ص۱۲۳٫
نظری، عبداللطیف، «اربعین نور: اربعین حسینی»، گلبرگ معرفت، شماره ۶۱، فرودین ۱۳۸۴، صص۴۹-۵۳ .
ن‍م‍ازی ش‍اه‍رودی ، ح‍س‍ن ، اربعین امام حسین علیه السلام ، تهران ، دان‍ش‍وران ، ۱۳۷۸، ص۱۶٫
آثار در حوزه علوم اجتماعی (بیشتر مردم شناسی)
«اربعین»، ۱۳۴۹، کارگردان ناصر تقوایی، محصول سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، ۱۶ میلی متری، رنگی، ۱۸/۲۱ دقیقه
این فیلم مستند مراسم اربعین حسینی در بوشهر را نشان می دهد. نوحه خوان این دسته عزاداران «بخشو» نام دارد.
سینه زنی توسط هیئت عزاداران مسجد دشتی انجام می شود و سنج و دمام توسط هیئت عزاداران مسجد بهبهانی نواخته می شود.
معرفی و توصیف
«ص‍دای‍ی واح‍د از سینه ه‍ای‍ی ع‍اش‍ق »، ه‍م‍ش‍ه‍ری ، ۲۱ خرداد ۱۳۷۴، ص۱۰٫
ن‍ص‍ی‍ری ، م‍ه‍دی، « مستند م‍ذه‍ب‍ی ک‍م داری‍م : با نیم نگاهی به مستند اربعین …»، ق‍دس ، ۱۸ فروردین ۱۳۸۴، ص۴ .
ج‍لال‍ی ، اح‍م‍د، « ظراف‍ت روح ای‍ران‍ی در ان‍طب‍اق م‍ذه‍ب و م‍ل‍ی‍ت : گفتاری در ب‍اب ت‍ق‍ارن ن‍وروز و اربعین»، ایران ، ۲۷ اسفند ۱۳۸۴، ص۱۷٫
«شیعیان زنگبار و مراسم اربعین»، وقف میراث جاویدان، شماره ۳۹-۴۰، مهر ۱۳۸۱، ص۹۱-۹۳ .
منبع :خیمه – بهمن و اسفند ۱۳۸۷ – شماره ۴۹ و ۵۰ –
