فَاعْفُواْ وَ اصْفَحُواْ حَتىَ یَأْتىَِ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلىَ کُلِّ شىَْءٍ قَدِیرٌ؛
شما آنها را عفو کنید و گذشت نمایید تا خداوند فرمان خودش را بفرستد؛ خداوند بر هر چیزى تواناست.(بقره، ۱۰۹)
مدارا و نرم‌خویی با خانواده، مهمترین اخلاقی است که هر مردی باید در منزل داشته باشد تا در سایه آن، بتواند یک زندگی با صفا داشته باشد.
مدارا، با رفق مترادف می‌باشد، در کتب لغت این دو، به این گونه تعریف شده است:
مدارا یا رفق عبارت است از نرم برخورد کردن با دیگران، به آنها جا دادن و در حق آنان خشونت روا نداشتن که در پیدایش سه زاویه خوش اخلاقی یعنی نرم برخورد کردن، همدمی نیکو و تحمل کردن دیگران به گونه‌ای که از انسان فرار نکنند، نقش فراوانی دارد.(حسین زاده، ص ۱۰۵).
مدارا، بیشترین تأثیر را در اصلاح یا کاستن ناسازگاری همسران دارد. اساساً بدون رفق و مدارا نمی‌توان از زندگی بهره برد و زندگی بدون بهره‌مندی، در این حالت، تنها از شکل برخوردار ولی فاقد روح و معنا ست.
از این رو حضرت علی(علیه السلام) مدارا با همسر را در همه حال تأکید نموده است:
«با زنان در همه حال، مدارا کنید، خوش‌زبان و نرمخو باشید، و در تمام امور نیکی نمایید.»
و همین طور مدارا با همسر را کلید «زندگی با صفا» می‌داند، به معنی دیگر، اگر کسی خواهان زندگی خوب و زیبا و با صفا می‌باشد، باید با همسر خود، در همه حال و همواره با او مدارا کند، تا از زندگی شیرین و عاشقانه بهره‌مند شود.
از این رو، امام علی(علیه السلام) در این باره به فرزندش محمد بن حنفیه می‌فرماید:
در هر حال با همسرت مدارا کن و با او مصاحبت خوبی داشته باش تا زندگی باصفا و سرشار از محبت داشته باشی(شرح من لایحضر ج۱۳صفحه ۷۵ ).
ضرورت مدارا
مدارا، از صفاتی است که در زندگی اجتماعی به آن محتاج می‌باشیم؛ خانواده که کوچک‌ترین اجتماع است به این قانون نیازمند می‌باشد. خدای متعال در ارتباط با معاشرت با مردم، پیامبرش را، دائم به داشتن صفت مدارا با آنها سفارش می‌نموده است:
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمودند: پروردگار من هم چنان که به انجام واجبات امر می‌نموده، به مدارا با مردم نیز امر می‌کرده است. در حدیث دیگری فرمودند:
جبرئیل که پیش پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌آمدند، می‌فرمودند: یا محمد!، پروردگارت به تو سلام می‌رساند و می‌فرماید که با خلق من مدارا کن(وسائل الشیعه ج: ۱۲ ص: ۲۰۰).
عقل از صفاتی است که در زندگی شخصی و اجتماعی، ضرورت آن بر کسی پوشیده نیست، مدارا کردن با مردم، نشانه عقل انسان و بلکه عقل مردم می‌باشد:
َعلی(علیه السلام): اعْلَمْ أَنَّ رَأْسَ الْعَقْلِ بَعْدَ الْإِیمَانِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مُدَارَاهُ النَّاسِ؛
علی(علیه السلام): بدان که راس عقل بعد از ایمان به خدا عزوجل، مدارا کردن با مردم می‌باشد.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(صلی الله علیه و آله و سلم): أَعْقَلُ النَّاسِ أَشَدُّهُمْ مُدَارَاهً لِلنَّاسِ وَ أَذَلُّ النَّاسِ مَنْ أَهَانَ النَّاسَ؛
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: عاقل‌ترین مردم، کسی است که با آنها بیشتر از همه مدارا می‌کند و پست‌ترین مردم، کسی است که به مردم بیشتر اهانت می‌کند. و هم چنین مدارا با مردم نصف ایمان است:
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص مُدَارَاهُ النَّاسِ نِصْفُ الْإِیمَانِ وَ الرِّفْقُ بِهِمْ نِصْفُ الْعَیْشِ؛
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: مدارا با مردم، نصف ایمان و رفق با آنها نصف زندگی است.
بنابراین مؤمن، در خانه باید با اهل آن به خصوص همسرش، با مدارا رفتار کند و مراقبت از این صفت را جزء وظایف اولیه و مهم خود به حساب آورد.
آثار و فواید مدارا
مدارا کردن علاوه بر آن که زندگی زناشویی را با صفا و شیرین می‌نماید، صدقه محسوب شده و هم چنین اجر و ثواب شهادت را به انسان می‌دهند:
قال النَّبِی(صلی الله علیه و آله و سلم): مَن عاشَ مُداریًا ماتَ شَهیدًا وَ قالَ مُداراهَ النّاسِ صَدَقَهً؛
پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هر کسی که با مردم مدارا کند، مانند آن است که شهید مرده است و فرمودند: مدارا با مردم، صدقه در راه خدا می‌باشد.
مدارا چیست؟
با ضرورت و آثار مدارا کردن آشنا شدیم، مدارا کردن یعنی چه ؟ چه رفتاری با دیگران باید داشته باشیم؟ نکته مهمی که در امر مدارا باید توجه کرد، این که به بهانه مدارا نباید نسبت به انجام وظایف خود کوتاهی کنیم؛ بنابراین در اصل ادای وظایف چیزی به نام مدارا وجود ندارد؛ ولی در راهکار و کیفیت ادای وظیفه، مدارا یک اصل انکار ناپذیر است که برای رسیدن به هدف، رعایت آن ضروری است. مثلاً اگر همسرمان حجاب را رعایت نمی‌کند نمی‌توانیم به عنوان مدارا او را آزاد بگذاریم، ولی در شیوه تربیت و آموزش می‌تواند از خشونت استفاده نکنیم بلکه از روشی نرم او را هدایت کنیم. همرنگی با جماعت، پایبندی به بعضی از سنت‌ها و حفظ موقعیّت به هر قیمت، هرگز نمی‌توان به بهانه مدارا کردن نافرمانی حق نمود. به طور کلّی هرجا مدارا باعث ارتکاب گناه مدارا کننده شود، مدارا مطلوب نیست.
به عبارت دیگر، مدارا کردن، رفتاری است که موجب جلوگیری از درگیری‌های بی‌فایده و موجب پیوند بیشتر با دیگران می‌باشد.
مدارا کردن شامل رفتار‌های زیر می‌شود:
۱- عفو و بخشش
۲. تحمل کردن رفتار بد دیگران
۳- هم مصاحبتی زیبا
۴- خوش اخلاقی
۵- نیکی کردن
منبع: تبیان؛ عباس خراسانی(مدرس دانشگاه علامه طباطبائی)؛ تنظیم: ندا داوودی
