حضرت امام سجاد (علیه السلام)

حضرت امام سجاد (علیه السلام)درباره روزه می فرمایند.

اللهم اخل قلوبهم من الامنه ، و ابدانهم ، من القوه ، و اذهل قلوبهم عن الاحتیال ، و اوهن ارکانهم عن منازله الرجال ، وجبنهم عن مقارعه الابطال ، و ابعث علیهم جندا من ملائکتک بباس من باسک کفعلک یوم بدر ، تقطع به دابرهم و تحصد به شوکتهم ، و تفرق به عددهم. (صحیفه سجادیه)

بار خدایا دلهاشان را از آرامش و تن هاشان را از توانایی تهی گردان ، و قلبهاشان را از حیله و چاره جویی فراموشی ده ، و اندامشان را از جنگیدن با پیادگان ( مسلمانان ) سست نما ، و آنها را از زد و خورد با دلیران (اسلام ) بترسان ، و لشگری از فرشتگانت با عذاب و آزار سخت از عذابهایت برایشان برانگیز مانند کاری که در روز ( جنگ ) بدر نمودی که به وسیله آن ریشه آنان را قطع کرده ببری و شوکت و بزرگیشان را بدروی ( از بین ببری ) و گروهشان را پراکنده فرمایی حضرت امام سجاد (علیه السلام)

و الحمد لله الذی جعل من تلک السبل شهره شهر رمضان ، شهر الصیام ، و شهر الاسلام ، و شهر الطهور ، و شهر التمحیص ، و شهر القیام الذی انزل فیه القرآن ، هدی للناس ، و بینات من الهدی و الفرقان.(صحیفه سجادیه)

و سپاس خدایی را سزاست که ماه خود ماه رمضان ( مستفاد از این جمله آن است که رمضان یکی از نامهای خدای تعالی است ) ماه صیام و روزه ( امساک و خودداری از خوردن و آشامیدن در اوقات معلومه ) و ماه اسلام ( ماه طاعت و فرمانبری از جهت بسیاری طاعت و بندگی ، یا ماه دین اسلام برای این که واجب شدن روزه آن از مختصات این امت است ، چنان که حفص ابن غیاث نخعی گفته : شنیدم حضرت صادق – علیه السلام – می فرمود : خداوند روزه ماه رمضان را بر هیچیک از امتهای پیش از ما واجب نکرده است .پس به آن حضرت گفتم : معنی قول خدای تعالی ” سوره ۲ ، آیه ۱۸۳ ” : یا ایها الذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم ” ای اهل ایمان روزه بر شما واجب شد چنان که بر آنان که پیش از شما بودند واجب گردید ” چیست ؟ فرمود : خداوند روزه ماه رمضان را بر پیغمبران واجب گردانید نه بر امتها ، پس این امت را به ماه رمضان ” بر امتهای گذشته ” برتری داد ، و وجوب روزه آن را بر رسول خدا و بر امت آن حضرت قرار داد ) و ماه پاکیزگی ، و ماه تصفیه و پاک کردن ( از گناهان ، یا ماه تخلیص و رهایی از آنها ) و ماه قیام و ایستادن ( برای نماز در شبها ) را یکی از آن راههای احسان قرار داد ( و این که ماه رمضان را ماه قیام گفتند برای آن است که نماز مستحبی در شبهای آن بسیار خوانده می شود ، و مشهور در روایات علاوه از نمازهای مستحبی که در هر شب باید خواند چنان که بسیاری از علما فرموده اند : خواندن هزار رکعت نماز در شبهای آن مستحب است.و کیفیت آن ، آن است که هر شبی تا بیست شب بیست رکعت : هشت رکعت پس از نماز مغرب و دوازده رکعت پس از نماز عشاء و در شب نوزدهم به غیر از بیست رکعت صد رکعت دیگر خوانده شود ، و در ده شب پس از بیست شب هر شبی سی رکعت : هشت رکعت پس از نماز مغرب و بیست و دو رکعت پس از نماز عشاء و در هر شب از بیست و یکم و بیست و سوم به غیر از سی رکعت صد رکعت دیگر که مجموع آنها هزار رکعت است ، و اگر ماه رمضان از سی روز کمتر باشد نماز شب سی ام ساقط است و به جای آن خواندن درست نیست ) آن چنان ماهی که قرآن در آن فروفرستاده شد ( خدای تعالی آن را در شب قدر به آسمان دنیا فرستاد و از آنجا در مدت بیست و سه سال به تدریج بر پیغمبر – صلی الله علیه و آله – نازل گردانید ) در حالی که برای مردم راهنما (ی از گمراهی ) و نشانه های آشکار رهبری ( حلال و حرام ) و جداکننده میان حق و باطل است ( جمله الذی انزل فیه القرآن هدی للناس وبینات من الهدی والفرقان از قرآن شریف ” سوره ۲ ، آیه ۱۸۵ ” اقتباس شده( حضرت امام سجاد (علیه السلام)

و وفقنا فیه لان نصل ارحامنا بالبر و الصله، و أن نتعاهد جیراننا بالافضال و العطیه ، و أن نخلص اموالنا من التبعات ، و أن نطهرها باخراج الزکوات ، و أن نراجع من هاجرنا ، وأن ننصف من ظلمنا ، و أن نسالم من عادانا حاشی من عودی فیک و لک ، فإنه العدو الذی لا نوالیه ، و الحزب الذی لا نصافیه .

(صحیفه سجادیه)

و ما را در آن ماه توفیق ده که با نیکی فراوان و بخشش ، به خویشان خود نیکی کنیم ، و با احسان و عطا از همسایگانمان جویا شویم ، و داراییهامان را از مظالم و آنچه از راه ظلم و ستم به دست آمده خالص و آراسته نماییم ( اموالی که از راه ظلم گرفته شده از آنها جدا کرده به صاحبانش یا اگر نیستند و یا معلوم نیست کیستند یا کجایند به حاکم شرع بازگردانیم ) و آنها را با بیرون کردن زکوتها ( زکوه شتر ، گاو ، گوسفند ، طلا ، نقره ، گندم ، جو ، خرما و مویز ، از چرکی و عذاب و کیفر بر منع آن ) پاک کنیم ( رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرموده : ملعون کل مال لا یزکی ” از خیر و نیکی دور است هر مال و دارایی که زکوه آن داده نشود “.

و ناگفته نماند : درخواست پاک کردن اموال به بیرون کردن زکوه در ماه رمضان در صورتی است که بیرون کردن آن در آن ماه واجب شده یا پیش از آن واجب گشته و بیرون نشده باشد ، ولی اگر وقت وجوب بیرون کردن آن نرسیده یا پیش از آن واجب گردیده به تأخیر افتد ، پس پیش انداختن آن در ماه رمضان یا به تأخیر انداختن آن به ماه رمضان مستحب نیست ، زیرا هر واجبی را باید در وقت خود بجا آورد و وجوب آن فوری است ، و تقدیم و تأخیر آن بنابر قول به جواز آن از جهت رخصت و آسانی است نه از جهت مستحب بودن ) و به کسی که از ما دوری گزیده بازگردیم ( به او به پیوندیم ) و به کسی که به ما ظلم و ستم نموده از روی ( آنچه مقتضی ) انصاف و عدل ( است ) رفتار کنیم ( نه آن که از جهت فرونشاندن خشم از عدل تجاوز نماییم ) و با کسی که به ما دشمنی کرده آشتی نماییم ( نه آن که ما هم در صدد دشمنی با او برآییم ) جز کسی که در راه تو و برای تو با او دشمنی شده باشد ، زیرا او دشمنی است که او را دوست نمی گیریم ، و حزب و گروهی است که با او از روی دل دوستی نمی کنیم حضرت امام سجاد (علیه السلام)

اللهم صل علی محمد و آله ، و إذا کان لک فی کل لیله من لیالی شهرنا هذا رقاب یعتقها عفوک ، أو یهبها صفحک فاجعل رقابنا من تلک الرقاب ، و اجعلنا لشهرنا من خیر اهل و اصحاب .( صحیفه سجادیه)

بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست ، و هرگاه در هر شب از شبهای این ماه ما برای تو بندگانی باشد که عفو و بخشیدنت آنها را آزاد می نماید ، یا گذشتت ایشان را می بخشد پس ما بندگان را از آن بندگان بگردان ، و ما را برای ماه ، از بهترین شایستگان و یاران ( برگزیدگان ( قرار ده ( حضرت صادق – علیه السلام – فرموده : در هر شب از ماه رمضان برای خدا آزاد شده و رها شدگانی از آتش است جز کسی که به مسکر ( آنچه مستی آورد ) افطار کند ” بخورد و بیاشامد ” و در شب آخر مانند آنچه که در همه آن ماه آزاد کرده آزاد می نماید (حضرت امام سجاد (علیه السلام)

اللهم اشحنه بعبادتنا إیاک ، و زین اوقاته بطاعتنا لک ، و اعنا فی نهاره علی صیامه ، و فی لیله علی الصلوه و التضرع الیک ، و الخشوع لک ، و الذله بین یدیک حتی لا یشهد نهاره علینا بغفله ، و لا لیله بتفریط .( صحیفه سجادیه)

بار خدایا ماه رمضان را از عبادت و پرستش ما تو را مملو و پر گردان ، و اوقات آن را به طاعت و فرمانبری ما برای تو آراسته نما ، و ما را در روزش به روزه داشتن و در شبش به نماز و زاری به سوی ( درگاه ) تو و فروتنی برای تو و خواری در برابر تو ، یاری فرما تا روزش بر ما به غفلت و بی خبری و شبش به تقصیر و کوتاهی ( در عمل ) گواهی ندهد ( گواهی دادن شب و روز به زبان حال است و گفتار و کردار انسان در آن در علم خدای تعالی به منزله گواهی دادن نزد اوست (حضرت امام سجاد علیه السلام)

اللهم و اجعلنا فی سائر الشهور و الایام کذلک ما عمرتنا ، و اجعلنا من عبادک الصالحین الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون ، و الذین یؤتون ما اتوا و قلوبهم و جله ، أنهم الی ربهم راجعون ، و من الذین یسارعون فی الخیرات و هم لها سابقون .( صحیفه سجادیه)

بار خدایا و ما را در باقی ماهها و روزها تا زمانی که زنده داری همچنین ( به طوری که برای ماه رمضان درخواست شد ) قرار ده ، و ما را از بندگان شایسته ات بگردان که ( الذین یرثون الفردوس هم فیها خالدون ” سوره ۲۳ ، آیه ۱۱ ” یعنی ) آنان بهشت را به میراث می برند در حالی که در آن جاوید هستند ( گفته اند : بهشت مسکن و جایگاه پدر ما حضرت آدم – علی نبینا وآله و علیه السلام – بوده پس هرگاه به فرزندان او داده شود مانند آن است که از او به آنها ارث رسیده ) و آنان که آنچه ( صدقات ) را می دهند در حالی می دهند که دلهاشان از ( اندیشه ) بازگشت به سوی پروردگارشان ترسان است ، و از آنان که در نیکیها می شتابند و ایشان برای آن نیکیها ( بر دیگران ) پیشی گیرنده اند ( علی ابن ابراهیم – رحمه الله – فرموده : ایشان امیرالمؤمنین و ائمه طاهرین – علیهم السلام – هستند که بعد از پیغمبر – صلی الله علیه وآله – کسی از ایشان در علم و عمل پیشی نگرفته است ، و جمله والذین یؤتون ما اتوا وقلوبهم وجله انهم الی ربهم راجعون ، ومن الذین یسارعون فی الخیرات وهم لها سابقون که در بالا ترجمه و شرح شد از قرآن کریم ” سوره ۲۳ ، آیه ۶۰ و ۶۱ ” اقتباس شده ، و فرمایش امام – علیه السلام – ومن الذین یسارعون فی الخیرات اقتباس از قول خدای تعالی : اولئک یسارعون فی الخیرات است ، و در شرح جمله دوازدهم از دعای یکم گفتیم : اقتباس از قرآن مجید در حقیقت قرآن نیست بلکه کلامی است مانند آن ، چون اگر قرآن بود تغییر در آن جایز نبود(حضرت امام سجاد علیه السلام)

اللهم و أنت جعلت من صفایا تلک الوظائف ، و خصائص تلک الفروض شهر رمضان الذی اختصصته من سائر الشهور ، و تخیرته من جمیع الازمنه و الدهور ، و اثرته علی کل اوقات السنه بما أنزلت فیه من القرآن و النور ، و ضاعفت فیه من الایمان ، و فرضت فیه من الصیام ، و رغبت فیه من القیام ، و اجللت فیه من لیله القدر التی هی خیر من الف شهر .( صحیفه سجادیه)

بار خدایا و تو از کارهای برگزیده و واجبات مخصوصه ، ماه رمضان را قرار داده ای همان ماهی که آن را از همه ماهها اختصاص داده ، و از همه زمانها و روزگارها برتری داده و بر همه وقتهای سال برگزیده ای به سبب قرآن و نوری که ( قرآنی که نور و روشنایی از ضلالت و گمراهی است ) در آن فروفرستادی ، و به سبب آن که ایمان را در آن ماه چندین برابر نمودی ( از بسیاری عبادت و بندگی در آن ، آن را کامل گردانیدی ) و روزه را در آن واجب ، و برپا شدن ( برای عبادت ) را در آن ترغیب نمودی ، و شب قدر را که از هزار ماه بهتر است در آن بزرگ گردانیدی (حضرت امام سجاد علیه السلام)

ثم اثرتنا به علی سائر الامم ، و اصطفیتنا بفضله دون اهل الملل ، فصمنا بامرک نهاره ، و قمنا بعونک لیله ، متعرضین بصیامه و قیامه لما عرضتنا له من رحمتک ، و تسببنا الیه من مثوبتک ، و أنت الملئ بما رغب فیه الیک ، الجواد بما سئلت من فضلک ، القریب الی من حاول قربک. (صحیفه سجادیه)

سپس ما را به وسیله آن ماه بر همه امتها برگزیدی ، و به فضل و برتری آن ما را نه اهل ملتها و کیشها برتری دادی ( این بیان صریح و آشکار است در این که ماه رمضان از خصایص پیروان دین اسلام است ، چنان که در شرح جمله سوم از دعای چهل و چهارم به آن اشاره شد ) پس به فرمان تو روزش را روزه داشتیم ، و به یاری تو شبش را ( برای بندگی ) برخاستیم در حالی که به روزه داشتن و برخاستن آن خود را برای رحمتت که ما را بر آن خواسته ای درآوردیم ، و آن را وسیله پاداش تو گردانیدیم ، و تو به آنچه از درگاهت خواسته شود توانایی ، به آنچه از فضل و احسانت درخواست گردد بخشنده ای ، به کسی که قصد تقرب به ( رحمت ) تو کند نزدیکی (حضرت امام سجاد علیه السلام)

و اوجب لنا عذرک علی ما قصرنا فیه من حقک ، و ابلغ باعمارنا ما بین ایدینا من شهر رمضان المقبل ، فإذا بلغتناه فاعنا علی تناول ما أنت اهله من العباده ، و ادنا الی القیام بما یستحقه من الطاعه ، و اجر لنا من صالح العمل ما یکون درکا لحقک فی الشهرین من شهور الدهر . (صحیفه سجادیه)

و ما را در تقصیر از ( ادای ) حق خود ملامت و سرزنش مکن ، و عمرهای ما را که در پیش است به ماه رمضان آینده برسان ، و چون ما را به آن ماه رساندی بر انجام عبادت و بندگی که شایسته توست یاریمان فرما ، و بر رعایت فرمانبری که سزاوار آن ماه است برسانمان ، و عمل شایسته ای را که سبب به دست آوردن حق توست در دو ماه ( رمضان کنونی و ماه رمضان آینده ) از ماههای روزگار برای ما روان ساز ( ما را برای بجا آوردن آن توفیق ده(

امام چهارم امام زین العابدین(علیه السلام) هنگامی که شب اول یاروز اول ماه رمضان می رسید دعائی می خواندند. در بخشی از این دعا در صحیفه سجادیه آمده است:«سپاس خدائی را سزا است که ماه خود ، ماه رمضان، ماه صیام، ماه اسلام… را یکی از راههای احسان قرار داد.»

ماه رمضان را ماه اسلام نامیده اند ؛ چون ماه طاعت و فرمانبرداری و تسلیم ، و بندگی و تعمیم و گسترش آن است . یا مقصود ماه دین اسلام است بدلیل اینکه واجب شدن روزه از مختصات امت اسلام و از خصوصیات مسلمانان است . پیامبر گرامی اسلام «ص» در استقبال از ماه رمضان بر روی منبر خطاب به مسلمانان فرموده اند : « خدای متعال شما را به ماه رمضان اختصاص داد»

امام صادق (علیه السلام) فرموده اند : «اسلام بر پنج پایه بنا گذاشته شده است : نماز ، زکات ، حج ، روزه و ولایت و در اسلام نسبت به چیزی در سطح ولایت صحبت نشده است

امام علی بن الحسین زین العابدین «ع» در صحیفه سجادیه در دعای خویش هنگام ورود به ماه رمضان ، این ماه را «شهر القیام » نامیده اند . توفیق قیام در ماه مبارک رمضان خواسته معصومین (علیه السلام) بوده است و شیعیان را هم به سوی چنین دعایی دعوت می کرده اند . پیامبر گرامی «ص » هنگام ورود ماه رمضان می فرمود:

«حمد و ستایش خدایی را سزاست که ما را به وسیله تو ای ماه مبارک گرامی داشت ، بار خدایا ما را به روزه و قیام در این ماه ، نیرومند و توانا بگردان»

همچنین ایشان در خطبه ای در فضلیت ماه رمضان فرموده اند : ای مردم به تحقیق ماهی شما را فرا گرفت که در آن ماه شبی است که بهتر از هزار ماه است و این ماه ، ماه رمضان است . خداوند در این ماه روزه را واجب کرده و ثواب قیام برای نماز مستحبی در شبی از این ماه را به اندازه نماز مستحبی هفتاد شب در غیر این ماه قرار داده است .

امام زین العابدین (ع ) فرموده اند : “خدایا روزه داری در این ماه رسیدن به آرزوی قیام در این ماه را نصیب من بگردان» .

قیام در این ماه آنقدر ارزشمند و مهم است که امام زین العابدین (علیه السلام) در پایان ماه هنگام وداع با آن از خدا می خواهد توفیق قیام در ماه رمضان آینده را نیز به ایشان عنایت کند. اینکه ماه رمضان در بیان ائمه معصومین (علیه السلام) ماه قیام نامیده شده احتمال دارد به خاطر یکی از این موارد باشد .

۱ ـ برای آن که نمازهای مستحبی در شبهای آن بسیار خوانده می شود و سفارش زیاد بر خواندن آنها شده است . چنانکه بسیاری از علما فرموده اند خواندن هزار رکعت نماز در شبهای آن مستحب است

۲ـ از آن جهت که چون سحور و خوردن سحری مستحب است و عموم مردم در دل شب برای تصمیم بر روزه و اجابت دعوت حق بر می خیزند مرحوم شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه هم بابی تحت عنوان ( ثواب السحور ) آورده که در بر دارنده هفت روایت از معصومین ( ع)‌ است .

۳ ـ از آن جهت که به طور کلی این ماه ماه قیام برای مبارزه با نفس و وسوسه های شیطانی و حرکت در طریق سیر و سلوک معنوی و خود سازی است ـ‌که مناسب ترین راه برکشاندن انسان به سوی مبارزات مخلصانه و فعالیتهای سیاسی اجتماعی برای خدا و در راه خداست ـ زمینه خودسازی انقلابی در این ماه بیشتر فراهم است .

زین العابدین (ع ) در دعای ماه رمضان می فرمودند : بار خدایا در این ماه جدیت و تلاش و سعی و کوشش و قدرت و نشاط و توبه را روزی من بنما.