اشاره
ملاعلی معصومی همدانی در سال ۱۳۱۲ هـ. ق در یکى از قرا همدان به نام (وفس ) در دامنه تپه هاى زیبا و سر سبز سر درود چـشم به جهان گشود، پدرش مرحوم مشهدى ابراهیم معصومى یک کشاورز ساده و معمولى ولى اهل ایمان و تقوى و مذهب بود. در این مقاله به معرفی این شخصیت علمی شیعه پرداخته شده است.
تحصیلات:
وى تحصیلات مقدماتى و مبادى علوم را در یکى از روستاهاى هم جوار سپرى نمود و پس از طى آن مراحل بعنوان تعقیب تحصیلات خویش در اوائل نوجوانى عـازم هـمـدان شد و نزد اساتید و علماى بزرگ آن روز همدان, به یادگیرى نحو، منطق، معانى، بـیـان و عـلم اصول فقه پرداخت و سپس براى تکمیل مراتب علمى و مدارج کلام و فلسفه و علوم مـتعالیه و ریاضیات و هیئت به حوزه علمیه تهران رهسپار گردید و در آنجا حدود پنج سال از محضر اساتید فن, به تلمذ پرداخت و پـس از ورود شیخ عبدالکریم حائرى به قم در سال ۱۳۴۰ هـ. ق, همانند بسیارى از فضلا و مدرسین شـهـرستانها به قم عزیمت نمودو به تعلم و فرا گرفتن علوم اسلامى پیش آن عارف ربانى و فقیه صـمـدانـى پـرداخـت و درست ده سال تمام در عتبه مقدسه قم اعتکاف ورزید تا به مراحل عالیه اجتهاد و فقاهت نائل آمد.
اساتید:
او از محضر جمع کثیرى از بزرگان کسب علم و دانش نموده است که اسامى برخى از آنان به این ترتیب می باشد
۱ – آخوند ملا محمد تقى ثابتى (ره ).
۲ ـ میرزا عبدالرزاق محدث حائرى.
۳ ـ شیخ على گنبدى.
۴ ـ شیخ على دامغانى.
۵ ـ میرزا محمود آقا مدرس کهکى معروف به رضوان.
۶ ـ حکیم آخوند ملا محمد هیدجى.
۷ ـ شیخ عبدالنبى نورى.
۸ ـ حاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى.
۹ ـ شیخ عبدالکریم حائرى.
تدریس:
معظم له درست پس از ده سال کسب فیض و دانش, خود یکى از مدرسین سـرشـناس و یکى از اساتید معتبر و نامور حوزه علمیه قم گردید و حوزه درسى او که شرح لمعه شـهیدین را شامل مى گشت یکى از حوزه هاى پر جمعیت آن روز گردید و جمع گرم و پر جاذبه اى را به خود اختصاص داد یکى از تذکره نویسان آن روز مرحوم سید ریحان اللّه یزدى در کتاب ( آئینه دانـشـوران ) مى نویسد :(جـلـسـه درسـى آخـونـد ملا على معصومى همدانى قبل از آن که من به حوزه علمیه قم بیایم,رونقى بسزا داشته است, ولى متأسفانه در همین نزدیکى ها معظم له به همدان مراجعت فرموده بودند و من به فیض یابى آن موفق نشدم ). ایـن گـفتار نشان مى دهد که این جلسات درسى بـسـیـار پـر آوازه و مشهور و زبانزد بوده است , به حدى که پس از سپرى شدن این مدت طولانى, گـرمى و حلاوت آن در اذهان و افکار باقى مانده است و همواره با تأسف و تحسر از آن جلسات یاد مى شده است.
شاگردان:
از محضر او جمع کثیرى از پویندگان معارف اسلامى بهره جسته اند که از جمع شاگردان فراوان ایشان مى توان :
۱ ـ سید محمود طالقانى
. ۲ ـ شهید محمد مفتح.
۳ ـ شیخ حسین نورى همدانى.
۴ ـ سید احمد خسروشاهى تبریزى.
۵ ـ شیخ محمد حسین بهارى.
۶ ـ شیخ على انصارى.
۷ ـ شـیـخ احمد صابرى .
۸ ـ سید صادق شریعتمدارى تبریزى.
۹ ـ سید مصطفى هاشمى
۱۰ ـ شیخ محمد على دامغانى.
۱۱ ـ شیخ على اصغر باقرى همدانى
۱۲ ـ عبدالرحیم عقیقى بخشایشى. را نام برد.
تألیفات:
از تألیفات ایشان مى توان :
۱ ـ رساله در اجتهاد و تقلید.
۲ ـ رساله در حالات صحابى معروف ابو بصیر.
۳ ـ رساله در لباس مشکوک.
۴ ـ رساله در قاعده لاضرر و لاضرار.
۵ ـ رساله در عصیر عنبى و زبیبى و ثمرى.
۶ ـ رساله در کلام نفسى.
۷ ـ رساله در اطراف احوال اصحاب اجماع.
۸ ـ رساله در اسرار الصلوه.
۹ ـ رساله در اربعین حدیثا.
۱۰ ـ رساله در حبط و تکفیر.
۱۱ ـ رساله در بیان ( عده ) کافى .
۱۲ ـ حاشیه بر رساله انیس النجاه.
۱۳ ـ حاشیه بر العروه الوثقى.
۱۴ ـ تقریرات فقه و اصول آیه اللّه حائرى.
۱۵ ـ دیوان اشعار و سروده ها. را نام برد که متأسفانه هیچ یک از این تألیفات به چاپ نرسیده اند.
خصوصیات اخلاقى:
محاسن اخلاقى و ویژگى هاى کمالى ایشان فوق العاده فراوان بود و به جهت همین خصوصیات بود کـه در اندک مدت هم محبوب خاص و عام گردید, به حدى که اقلیت هاى مذهبى شهر نیز او را از صمیم قلب دوست مى داشتند و با او در مسائل انسانى تشریک مساعى مى نمودند. او زاهـد واقـعى بود و این زهد و بى اعتنائى به مال و جاه را از مکتب انسان ساز اسـتـادش مـرحـوم شیخ عبدالکریم حائرى فرا گرفته بود او هرگز خود را اسیر دنیا ننمود و همواره سعى داشـت زنـدگـى بسیار متعارف و معمولى را داشته باشد و از حداقل معیشت برخوردار باشد و از تجمل و اعتبارات ظاهرى گریزان بود. مـرحـوم آخوند معصومى بسیار صمیمى و خون گرم بود هر طلبه اى مى توانست بدون ملاحظه و رادعـى خواسته خود را با او در میان نهد نسبت به واردین از علما و طلاب که تابستان ها به همدان مـى آمدند, توجه خاصى داشت و در تأمین آسایش آنان در حد توان تلاش و اقدام مى فرمود. او هـرگز از بیان فضیلت دیگران ابا و امتناع نداشت هر وقت از قم وارد محضر ایشان مى شدیم, از حال یکا یک مراجع عالیقدر تقلید وقت جویا مى شدند و عناوین مباحث درسى آنان را مى پرسیدند و مـوقع خدا حافظى سلام و ادعیه خود را به یکا یک آنان بر زبان مى آوردند و در غیاب آنان, فضایل و مـکـارم اخـلاقـى آنـان را کـه در دوره جـوانى و هم درسى با آنها انس گرفته بود به طلا ب بیان مـى کـردنـد. ایشان در ایام متبرکه رمضان منبرى نمى رفتند, مگر آنکه با تصریح یا با استفاده و کنایه, فضیلتى از فـضـائل اخـلاقى او را بیان کنند جلسه درسى پیش نمى آمد, مگر آنکه به یاد استاد, کلامى, بیانى, خـاطره اى را بیان کنند . مرحوم آخوند معصومى , مرد خدا, اهل دعا, حلیف خلوت و جلیس تهجد و انیس جلوت بود او این سیر و سلوک باطنى و عرفانى را از استاد بزرگوارش مرحوم عارف ربانى و سالک صمدانى , آقـاى حـاج میرزا جواد آقا ملکى تبریزى فرا گرفته بود استادى که همیشه به او ارادت مى ورزید و ذکر جمیلش, همیشه بر سر زبانش بود.
مقام علمى:
مرحوم آخوند ملا على از نظر علمى فقیه جامع و رجالى متتبع و مفسر و متضلع بود علاوه بر مقام فقهى و اصولى کم نظیرشان, با استفاده از حافظه قوى و نیرومند خویش در شناخت رجال حدیث و آشـنـائى بـا معارف قرآن نیز مبرز بودند همیشه در مباحث تاریخى و فلسفى و رجال , سخن نو و تـازه اى داشـتـنـد که بتوانند مجلس بحث را در اختیار خویش بگیرند ایشان فرد بسیار پر مطالعه, پـر کـار و زحمت کشى بودند.
مرجعیت:
در سال ۱۳۵۰ هـ. ق, وقتى مردم همدان از محضر مؤسس حوزه علمیه قم تقاضا مى نمایند که آخوند مـلا عـلـى را جهت سر پرستى حوزه علمیه همدان به آن شهر بر گردانند, مرحوم شیخ عبدالکریم حائرى با تـوجه به نیاز مبرم منطقه غرب کشور, پیشنهاد آنان را با سختى مى پذیرد و به آنان مى فرماید : من مجتهد عادلى را براى سر پرستى شما مردم همدان فرستادم. بـا این که در آن ایام در شهر همدان شخصیت هاى بزرگ علمى و فقهى و اجتماعى هم چون مرحوم میرزا محمد جولائى و حاج شیخ على دامغانى و مرحوم سید نصراللّه بنى صدر زندگى مـى کـردنـد, ولى در اثر حسن خلق و تدبیر و علم وافر مرحوم آخوند معصومى, زعامت امور دینى مـردم بـصـورت طبیعى به عهده ایشان قرار گرفت.
خدمات:
آثـار فـرهـنگى و اجتماعى متعددى از آن عالم ربانى به یادگار مانده است که به چند نمونه از آن باقیات صالحات اشاره مى کنیم.
۱ ـ تـربـیـت شاگردان.
۲ ـ تأسیس حـوزه همدان.
۳ ـ تـعـمـیر مدرسه مخروبه آخوند ملا محمد حسن بن حسین مختارى.
۴ ـ تأسیس کـتابخانه غرب که یکى از اعتبارات منطقه غرب به شمار مـى آیـد که امروز در حدود ۱۵۰۰۰ جلد کتاب چاپى به زبانهاى عربى, فارسى, انگلیسى و غیره دارد و به مـثـابه بزرگترین و معتبرترین کتابخانه حوزه علمیه همدان شناخته شده است.
۵ ـ ایجاد و راه اندازى مجله ماهانه پیک اسلام. ۶ ـ تـعـمـیـر و تأسیس مساجد و تکایا.
وفات:
سـرانـجام این عالم بزرگ و مرجع عالیقدر منطقه غرب کشور, پس از یک بیمارى شدید که جهت مـداوا بـه انـگلستان برده شد, در ۱۳۵۷ هـ. ش, مطابق شعبان ۱۳۹۸ هـ. ق دیده از جهان فرو بست پیکر پـاکـش جـهـت دفـن بـه هـمـدان انتقال داده شد و در جوار دیگر قبور مؤمنین در قبرستان عمومى شهر به خاک سپرده شد.
