«ربنا افرغ علینا صبرا و ثبت اقدامنا»؛ پروردگارا! صبر و شکیبایى را بر ما فرو ریز و قدمهایمان را(در زندگى)، ثابت و پایدار نما.(سوره مبارکه بقره؛ آیه شریفه ۲۵۰)
“ شخصیت ” در تعریف روانشناسى و روانپزشکى، معرف مجموعه‌اى از صفات، رفتارها، افکار و تمایلات عاطفى و هیجانى هر فرد مى‌باشد که او را از دیگران متمایز مى‌کند.
دانش امروز، عوامل شکل‌دهنده شخصیت انسان را در دو گروه درونى و بیرونى، طبقه‌بندى مى‌نماید. صرف‌نظر از عوامل درونى و جسمى تاثیرگذار بر روى شخصیت(از جمله مسائل ژنتیکى، وضعیت فیزیکى و ظاهرى بدن، مسائل هورمونى و شیمیایى و…) عوامل بیرونى(محیطى)، نقش عمده‌اى را در شکل دادن به شخصیت انسان، ایفا مى‌کنند.
این عوامل بیرونى شامل: ۱- تاثیر والدین و خانواده ۲- عوامل فرهنگى ـ اجتماعی ۳- تجارب زندگى مى‌باشند(۱) و تاثیر هر کدام از این عوامل بر شخصیت انسان، توسط مطالعات متعدد پژوهشى به اثبات رسیده است.(۲)
با توجه به نقش این عوامل متعدد، بر روى تشکیل شخصیت، مى‌توان رسیدن به ثبات شخصیت و برخورداری از آرامش و پایدارى شخصیتى را یکى از ایده‌آل‌ترین، خواسته‌هاى بشرى دانست، چرا که وجود ناهنجارى در هر کدام از عوامل شکل‌دهنده شخصیت، مى‌تواند اثرات فاجعه‌آمیزی مثلا “ به صورت اختلالات پیچیده و متعدد شخصیت به بار آورد که از جمله این اختلالات به سه نمونه در نکات پیشین این مجموعه مقالات و تاثیر نماز در رفع آنها، اشاره شده است.
اما بى‌ثباتی شخصیت(پسیکوپاتى) که گاهى از اصطلاح آن در ممالک غربى براى برچسب زدن به مخالفان سیاسى و مذهبى نیز استفاده مى‌شود(۳)، دلالت بر یک نوع شایع از اختلال شخصیت دارد که مبتلایان به آن، از تغییرات دائمى حالات و رفتارها و افکار رنج مى‌برند به نحوى که هر لحظه، به رنگى در مى‌آیند و نغمه جدیدى ساز مى‌کنند!
این بیماران بدون آن که با عنوان بیمار شناخته شوند و به وفور در جامعه حضور دارند، کسانی هستند که از کمترین درجه سازش‌کارى و انطباق در خانه، مدرسه محل کار یا حتى در امر ازدواج برخوردارند، به عنوان مثال به تغییر مکرر شغل مى‌پردازند یا گروه و جناح سیاسى خود را پیوسته تغییر مى‌دهند.
مبتلایان به این اختلال که در جامعه ایرانى با عناوینى چون بوقلمون صفت، عضو حزب باد، دمدمى مزاج و… معرفى مى‌شوند در واقع از بیمارى “ بى‌ثباتى عمومى شخصیت ” رنج مى‌برند.
با این که موارد درمانى متعددى در کتب روانپزشکى براى درمان این بیماران لیست مى‌شود(از جمله این که در دارودرمانى گروهى از اینان که دچار اختلال ریتم مغزى هستند، از داروهاى محرک دستگاه عصبى استفاده مى‌گردد) اما از دیدگاه ما، “ نماز ” باز هم مى‌تواند ایفاگر نقش بسیار مهمى در پیشگیرى و درمان این اختلال عمیق شخصیت باشد.
پذیرفتن مطلق و تسلیم در مقابل “ یک دین ” و پیروى از “ یک مذهب ” و پیمودن “ یک راه که همانا صراط مستقیم است، ویژگى مهم و برجسته نمازگزاران است. نمازگزار ضمن تکرار مکرر “ یک مجموعه ” از الفاظ و اذکار واحد در طى نمازهاى روزانه خود، پیوسته “ یک عقیده واحد ” و یک خط مشى مشخص ” را در زندگى خود دنبال مى‌کند و بدین ترتیب گویى “ یک شخصیت ثابت ” و “ یک روش و منش معین ” و “ یک ایدئولوژى همیشگى ” را براى خود انتخاب مى‌نماید و در حین تکرار جزء به جزء اصول اساسى ایدئولوژى خود در نماز(که همگى آن اصول در مضامین نماز متجلى است) پیوسته به تثبیت شخصیت واحد و ثابت خود می پردازد، بدین ترتیب براى آن گروه که نماز را تکرار مکررات مى‌دانند شاید توجه به همین یک نکته کافى باشد، که در وراى همین تکرار همیشگى، موهبت بزرگ ثبات شخصیت و تعادل کامل روانى نهفته است که مى‌توان آنرا به نوعى سر منشاء تمام موفقیت‌های بشرى در عالم ماده و معنا دانست.(۴)
پی‌نوشت‌ها
۱- روانپزشکى لینفورد ـ ریس مقاله شخصیت ترجمه : دکتر حسن مرندى صفحه ۶۳
۲- از جمله مطالعات راث بندیکت و مارگارت مید درباره تاثیر اجتماع و فرهنگ بر شخصیت انسان
۳-روانپزشکى لینفورد ـ ریس،مقاله اختلالات پسیکوپاتیک ترجمه : دکتر احمد محیط، صفحه ۳۰۴
۴-براى بررسى تاثیر نماز بر عوامل شیمیایی درونى شکل‌دهنده شخصیت رجوع کنید به“ تاثیر نماز بر تعادل ناقل‌هاى عصبى ” در ادامه همین مجموعه مقالات.
منبع: تبیان
