یونس بن عبدالرحمن از یاران امام رضا(ع) و از اصحاب اجماع و از راویان ثقه شیعه. وی امام باقر(ع) و امام صادق(ع) را ملاقات کرده ولی تنها از امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) روایت نقل کرده است. منابع رجالی او را ستوده‌اند.
امام رضا(ع) سه بار بهشت را برای یونس ضمانت کرده است. وی ۵۴ حج به جای آورد که آخرین آن‌ها به نیابت از امام رضا(ع) بود. یونس بن عبدالرحمن در سال ۲۰۸ه.ق وفات یافت. وی آثار مکتوب بسیاری از خود بر جای گذاشته است.
نسب و کنیه
یونس بن عبدالرحمن، از آن رو که آزاد شده علی بن یقطین بن موسی بود به «مولی آل یقطین» معروف است.[۱] کنیه‌اش ابومحمد[۲] و بنا بر برخی شواهد از منابع تاریخی نسبتش، قمّی است.[۳]
سال ولادت او به صورت دقیقی ذکر نشده است ولی جمعی از عالمان رجالی تاریخ ولادتش را دوران زمامداری هشام بن عبدالملک ذکر کرده‌اند[۴] که با این حساب می‌توان گفت وی بین سال‌های ۱۰۵ تا ۱۲۵ق متولد شده است.
جایگاه علمی
بنابر گزارش‌های تاریخی، امام رضا(ع) شیعیانی را که از وی دور بوده و دسترسی به ایشان نداشتند به یونس بن عبدالرحمن ارجاع می‌داد[۵] و او را معتمد خود و ثقه در امور دینی و سؤالات علمی شیعیان معرفی می‌کرد.[۶]
ابوهاشم جعفری نقل کرده است:
کتاب «یوم و لیله» یونس بن عبد الرحمن را نزد امام عسکری(ع) بردم. حضرت با نظری دقیق به تمام کتاب نگاه کرد و تا آخر آن را ورق زد و فرمود: آنچه در این کتاب است، دین من و دین پدرانم است؛ تمام این کتاب حقّ و حقیقت است. خدواند به ازای هر کلمه از این کتاب نوری در قیامت به او عطا کند. هم چنین درباره یونس گفته‌اند: علم امامان شیعه به چهار نفر منتهی می‌شود که یکی از آنان یونس بن عبدالرحمان است.[۷][۸]
از منظر امامان شیعه
یونس نزد امامان شیعه و به خصوص امام رضا(ع) جایگاه ویژه‌ای داشت و بارها از وی با عنوان عبد صالح و بنده نیک خدا یاد شده است.[۹] مطابق با منابع رجالی، امام رضا(ع) سه بار بهشت را از طرف خود و پدرانش برای وی ضمانت کرده[۱۰] و فرمود: «یونس بن عبدالرحمن در زمان خود مانند سلمان در زمان خود بود.»[۱۱]
در نقل دیگری، هنگامی که یونس از بدگویی مردم درباره خود و نزد امام هشتم شیعیان غمگین گردید، امام در دلجویی از او رضایت کامل خود را از وی اعلام کرد و عنوان نمود این قبیل بدگویی‌ها از رضایت امام نسبت به او نمی‌کاهد.[۱۲]
حج به نیابت از امام
یونس ۵۴ بار به حج تمتع و ۴۵ دفعه به عمره رفت.[۱۳] آخرین حج وی به نیابت از امام رضا(ع) بود.[۱۴]
از منظر عالمان شیعه
عالمان رجالی یونس بن عبدالرحمن را در شمار اصحاب اجماع می‌دانند و تقریبا همه تراجم نویسان، نام او را با تعریف و توثیق ذکر کرده‌اند.
فضل بن شاذان درباره یونس می‌گوید:
در میان مردم فقیه‌تر از سلمان فارسی وجود نداشت و بعد از سلمان نیز فقیه‌تر از یونس بن عبدالرحمن رشد نیافت.[۱۵]
ابن ندیم در کتاب فهرست، هنگامی که فقیهان و عالمان برجسته شیعه را نام می‌برد، یونس را یکی از آنان ذکر کرده و می‌گوید: او علّامه روزگار خویش بود.[۱۶]
شیخ طوسی یک‌بار نام او را در فهرست اصحاب امام کاظم و یک‌بار در اصحاب امام رضا(ع) ذکر کرده و می‌گوید: در نظر من محدّثی مورد اطمینان است.[۱۷]
نجاشی وی را از برجسته‌ترین و شاخص‌ترین عالمان شیعی و صاحب منزلت و مقامی رفیع می‌داند.[۱۸]
و علّامه حلّی می‌گوید: او انسانی بزرگ و از پیشگامان مکتب تشیع است.[۱۹]
البته روایاتی نیز در مذمت یونس نقل شده است که محققین علم رجال آن‌ها را از نظر سند و یا دلالت بر عدم وثاقت وی، رد کرده‌اند.[۲۰][۲۱]
یونس و واقفیه
زمانی‌که خبر شهادت امام کاظم(ع) به یونس رسید وی در جمعی عمومی اعلام کرد از این پس امام رضا(ع) امام من است،[۲۲] اما برخی بنابر مصالح خود به توقف امامت در امام کاظم(ع) رأی دادند و به واقفیه مشهور شدند. این جماعت قصد تطمیع امثال یونس را نیز داشتند. روایتی از یونس در این زمینه نقل شده است.[۲۳]
مشایخ و راویان
نام یونس بن عبدالرحمن در سند بیش از ۲۶۳ حدیث ذکر شده است. وی از امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) به صورت مستقیم روایت نقل کرده است. علاوه بر این وی از افراد دیگری نیز به نقل حدیث پرداخته برخی از این روایان عبارتند از:
ابی ایوب خزاز
ابی بکر حزرمی
عبدالله بن سنان
عبدالله بن مسکان
هشام بن سالم
هشام بن حکم
حارث بن مغیره
علا بن رزین
محمد بن مسلم
حمّاد بن عیسی
راویان دیگری نیز از یونس روایت نقل کرده‌اند، برخی از آنان عبارتند از:
شاذان بن خلیل نیشابوری
صالح بن ابی حماد
عبدالله بن صلت
عباس بن معروف
محمد بن عیسی بن عبید یقطینی
عبد العزیز مهتدی قمی
عباس بن معروف قمی
محمد بن خالد برقی قمی
احمد بن محمد بن خالد برقی[۲۴]
آثار
شیخ طوسی تعداد تألیفات یونس را بیش از ۳۰ کتاب ذکر کرده و از قول ابوجعفربن بابویه نقل می‌کند که تمامی کتاب‌های یونس و روایات موجود در آن‌ها صحیح و مورد اعتماد هستند به جز آن دسته که فقط از جانب محمد بن عیسی بن عبید روایت شده و کسی دیگر جز او آن را ذکر نکرده باشد.[۲۵]نام برخی آثار او عبارتست از:
کتاب السهو
الادب والدلالة علی الخیر
کتاب الزکاة
جوامع الاثار
الشرائع
کتاب الصلاة
العلل الکبیر
اختلاف الحج
احتجاج فی الطلاق
علل الحدیث
الفرائض
فرائض الصغیر
جامع الکبیر فی الفقه
کتاب التجارات
کتاب تفسیر القران
کتاب الحدود
الاداب
کتاب المثالب
علل النکاح وتحلیل المتعة
البداء
نوادر البیوع
الرد علی الغلاة
ثواب الحج
کتاب النکاح
کتاب المتعة
کتاب الطلاق
کتاب المکاسب
کتاب الوضوء
البیوع والمزارعات
یوم ولیلة
اللؤلؤ فی الزهد
الامامة
فضل القرآن[۲۶]
درگذشت
یونس بن عبدالرحمن در سال ۲۰۸ ق در مدینه درگذشت[۲۷] و در کنار روضه مطهّره رسول کرم(ص) به خاک سپرده شد. امام رضا(ع) در مورد وفات او چنین فرمود: عاقبت کار یونس را بنگرید خداوند متعال او را در کنار رسول گرامی‌اش قبض روح کرد.[۲۸]
پی نوشت ها:
نجاشی، رجال، ص۴۴۶.
طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
سمعانی، الانساب، ج۵، ص۶۲۹.
نجاشی، رجال، ص۴۴۶.
طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۲۵۱.
طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۰.
نجاشی، رجال، ص۴۴۷.
طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۲ و ۷۸۳ و ۷۸۴.
طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۱.
مجلسی، بحارالانوار، ج۲، ص۶۶.
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۰۲.
اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۲.
مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۳۳۹.
مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۳۳۹.
طوسی، رجال، ص۳۶۸-۳۴۶.
نجاشی، رجال، ص۴۴۷.
علامه حلی، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، ص۲۹۶.
مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، صص ۳۴۳-۳۴۱.
خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، صص ۲۱۷-۲۰۹.
طوسی، اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۷۹.
مجلسی، بحارالانوار، ج۴۸، ص۲۵
خویی، معجم‌الرجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۱۸ – ۲۱۹.
طوسی، الفهرست، ص۲۶۶.
نجاشی، رجال، ص۴۴۷.
مامقانی، تنقیح المقال، ج۳، ص۳۳۹.
اختیار معرفه الرجال، ج۲، ص۷۸۱.
منابع:
حلی (علامه)، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال فی معرفه الرجال، نشرالفقاهه، ۱۴۱۷ق.
خویی، سید ابوالقاسم، معجم الرجال، دارالزهرا، بیروت،۱۴۰۹ق.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، دارالکتبالعلمیه، بیروت، ۱۴۱۹ق.
طوسی، محمد بن حسن، اختیار معرفه الرجال (رجال کشی)، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.
طوسی،، محمد بن حسن، الفهرست، نشرالفقاهه، ۱۴۱۷ق.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، مطبعه المرتضویه، نجف اشرف، ۱۳۵۲ق، افست انتشارات جهان، تهران.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، مؤسسة الوفاء، بیروت، ۱۴۰۳ق.
نجاشی، احمد بن علی، رجال‌النجاشی، مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۲۴ق.
منبع: ویکی شیعه
