امام باقر علیه السلام در ضمن خطبه‌ای اهل‌بیت را معرفی می‌نمایند که ابن شهر آشوب در مناقب خود آن را ذکر نموده است که در این متن به ذکر آن خطبه پرداخته می‌شود:
«نحن جنب الله و نحن حبل الله و نحن رحمة الله علی خلقه و بنا یفتح الله و بنا یختم الله، نحن ائمة الهدی و مصابیح الدجی و نحن العلم المرفوع لاهل الدنیا و نحن السابقون و نحن الآخرون، من تمسك بنا لحق و من تخلف عنا غرق. نحن قادة المحجلین و نحن حرم الله و نحن الطریق والصراط المستقیم الی الله عزوجل و نحن من نعم الله علی خلقه و نحن المنهاج و نحن معدن النبوة و نحن موضع الرسالة و نحن اصول الدین و الینا یختلف الملائكة و نحن السراج لمن استضاء بنا و نحن السبیل لمن اقتدی بنا و نحن الهداة الی الجنة و نحن عروة الاسلام و نحن الجسور و نحن القناطر من مضی علینا اسبق و من تخلف عنا محق و نحن السنام الاعظم و بنا یصرف الله عنكم العذاب من ابصر بنا و عرفنا و عرف حقنا و اخذ بامرنا فهومنا.»
ما جنب خداوند متعالیم. “جنب” به معنی پهلو است و عرب چنانچه از وجه كه به معنی صورت است اراده ذات می‌كند و از “ید” كه به معنی دست است اراده قدرت می‌كند، از “جنب”، اراده قرب می‌كند. و چون اهل‌بیت علیهم السلام منتهای قرب الهی را دارند به آنها جنب الله گفته می‌شود. این جمله امام باقر علیه‌السلام اشاره است به آیه‌ای كه در سوره زمر است: «ان تقول نفس یا حسرتی علی ما فرطت فی جنب الله(1)؛ توبه كنید قبل از این كه بگوید ای وای به من و تفریط گری من درباره خدا.» بنابراین تفسیر، معنی چنین می‌شود كه می‌گوید: ای وای به من كه سر و كاری با اهل‌بیت نداشتم.
ماییم حبل الله. این جمله اشاره دارد به آیه شریفه «واعتصموا بحبل الله جمیعاً ولا تفرقوا(2)؛ چنگ بزنید به ریسمان محكم خدا و متفرق نشوید.»
ما از جمله رحمت واسعه پروردگار هستیم كه بر بنده‌ها روا داشته شده است. این جمله اشاره است به آیه شریفه «و رحمتی وسعت كل شیء»(3)؛ رحمت من هر چیزی را فرا گرفته است. و در روایات آمده است كه رحمت واسعه خدا حقیقت اهل‌بیت علیهم السلام است. ماییم كه خلقت عالم از ابتدا تا انتها به دلیل ما است و خداوند به دلیل ما عالم را خلق نمود. این جمله كه در زیارات نیز دیده می‌شود اشاره به آیه شهادت است: «و كذلك جعلناكم امة وسطا لتكونوا شهداء علی الناس و یكون الرسول علیكم شهیدا(4)؛ و همانا ما شما ـ اهل‌بیت ـ را مستكمل آفریده‌ایم تا شاهد مردم باشید و رسول اكرم نیز شاهد بر شما.» و در روایات فراوان است كه این شهادت واسطه فیض است.
ما امامانی هستیم رهنما و چراغ‌های درخشان و عَلَم افراشته شده برای مردم. ماییم سابقون و آخرون. (یعنی اول ماییم و آخر ماییم.
ـ باز اشاره به واسطه فیض است ـ هر كه به ما پناه برد، رستگار می‌شود و هر كه از ما تخلف كند، غرق خواهد شد. جمله اشاره است به حدیث نبوی كه به طور متواتر از پیامبر اكرم روایت شده است. پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است:
مَثَل اهل‌بیت، كشتی نوح است هر كه به آنان تمسك جوید رستگار و هر كه از آنان تخلف كند غرق خواهد شد. ما راهنمای افراد هستیم در روز قیامت كه رستگارند. ماییم حرم الله كه احترام ما در میان مردم محفوظ است. جمله ما راه مستقیم هستیم، اشاره به آیه «اهدنا الصراط المستقیم» دارد.
از جمله نعمت‌های خدا بر بندگان هستیم. اشاره است به آیه شریفه: «و ضرب الله مثلاً قریة كانت آمنة مطمئنة یأتیها رزقها رغدا من كل مكان فكفرت بانعم الله فاذاقها الله لباس الجوع والخوف بما كانوا یصنعون(5)؛ پروردگار عالم مَثل زد به قریه‌ای كه عقیده و امنیت داشتند و نعمت مثل باران برای آنها می‌بارید، آنان به نعمت خدا كفر ورزیدند پس پروردگار عالم لباس قحطی و ناامنی را بر آنان پوشانید در قبال آنچه كه انجام می‌دادند.»
راه حق و حقیقت و معدن نبوت هستیم. آنچه پیامبر داشته ما داریم. و رسالت در خانه ما فرو آمده است. الله اعلم حیث یجعل رسالته(6)؛ ما پایه‌های اسلام هستیم و ملائكه به خانه ما رفت و آمد دارند.
ما چراغ راه هر كه بخواهد هستیم كه از نور ما بهره ببرند. ماییم عروة الوثقای اسلام. اشاره به آیه شریفه است: و یؤمن بالله فقد استمسك بالعروة الوثقی لاانفصام لها(7)؛ «هر كه ایمان به خدا آورد به دستاویز محكمی دست زده كه ناگستنی است.»
ما هستیم پای هر كه بخواهد به حق رسد، از ضلالت نجات یابد و به بهشت رود باید ما را طی كند و از ما راهنمایی گیرد. هر كه از ما عبور كرد سبقت برد و هر كه تخلّف كند نابود شد. بزرگترین حافظ اسلام هستیم. ماییم كه به دلیل وجود ما عذاب دنیوی و اخروی از بندگان برطرف می‌شود. هر كه ما را شناخت و حق ما را شناخت، و دستورات ما را اجرا كرد، از ما است ـ رستگار خواهد شد.
باید گفت این خطبه دارای اشارات و كنایات و لطایف فراوان است و باید كتابی درباره این خطبه نگاشت. اما ما به همین مقدار بسنده می کنیم. باشد که از این اندرزها درس بگیریم.
پی‌نوشت‌ها:
1- زمر، قسمتی از آیه 56.
2- آل عمران، قسمتی از آیه 103.
3- اعراف، قسمتی از آیه 156.
4- بقره، قسمتی از آیه 143.
5- اعراف، قسمتی از آیه 156.
6- انعام، قسمتی از آیه 124.
7- بقرة ، قسمتی از آیه 256.
