اشاره
اَبوالفَضل، نَصر بن مُزاحم بن سیار (یسار) عَطّار مِنقَری، از مورخان شیعی اهل عراق در قرن ۲ق. از لحاظ طبقه راویان، برخی او را در ردیف ابو مخنف شمردهاند و شیخ طوسی نیز او را از اصحاب امام باقر(ع) می‌داند. مورخان و تراجم نویسان در اعتبار نصر بن مزاحم اختلاف نظر دارند که ظاهرا دلیل این اختلاف، مذهب اوست. وی در سال‌های پایانی عمرش در قیام ابوالسرایا، علیه بنی‌عباس شرکت کرد و ابوالسرایا مسئولیت بازار را به او سپرد. وقعه صفین، الجمل، الغارات، مقتل حجر بن عدی و مقتل حسین بن علی عناوین برخی از آثار اوست.
زندگی نامه
در تاریخ درباره تولد او سخنی به میان نیامده است اما گفته شده او در کوفه به دنیا آمد و سپس ساکن بغداد شد. نسبش هم به بنی منقر بن عبید بن حارث بن عمرو بن کعب بن سعد بن زید مناه بن تمیم می‌رسد.[۱]
نصر بن مزاحم بیشتر عمر خود را در بغداد به سر برده است. بغداد در آن زمان شهری نو بنیان بوده ولی به دلیل اینکه پایتخت و مرکز خلافت بود، چهره های سرشناس و مشهور علمی فراوانی را به سوی خود جذب کرده بود. خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد، او را به عنوان یکی از شخصیت های علمی بغداد نام برده است.[۲] نصر بن مزاحم در سال ۲۱۲ هجری درگذشت.[۳]
حرفه
ابن ندیم درباره نصر می‌نویسد:
وی از طایفه بنی منقر بود و حرفه‌اش عطاری بود.[۴]
ابوالفرج اصفهانی نیز میگوید:
ابوالسرایا مسئولیت بازار را به نصر بن مزاحم سپرد.[۵]
طبقه راویان
برخی او را در ردیف ابو مخنف شمردهاند. از این مطلب روشن می‌شود که وی از افراد سال‌خورده بوده؛ زیرا همان طور که ابن حجر در لسان المیزان ذکر کرده، ابو مخنف لوط بن یحیی، پیش از سال ۱۷۰ق در گذشته و احتمال می‌رود که ولادت نصر، حدود سال ۱۲۰ق بوده باشد.[۶]
شیخ طوسی[۷] نیز او را از اصحاب امام باقر(ع) می‌داند که این قول با تاریخ وفات نصر در سال ۲۱۲ق ناسازگار است.[۸]
مذهب، وثاقت و اعتبار
مورخان و تراجم نویسان در اعتبار نصر بن مزاحم اختلاف نظر دارند که ظاهرا دلیل این اختلاف، مذهب اوست. بیشتر رجالیان اهل سنت وی را به خاطر شیعه بودن تضعیف و تخطئه کرده‌اند.[۹]
عُقَیلی درباره او میگوید:
نصر بن مزاحم شیعه است و در حدیث و سخنان او اضطراب به چشم می‌خورد، زیرا سخنانش با هم ناسازگار مینماید.[۱۰]
خطیب بغدادی او را شیعه غالی می‌داند که از ضعفا روایت می‌کند و احادیثش غیرمعتبر است.[۱۱]
در میان سنی‌ها، ابن حبّان وی را جزء شخصیت‌های ثقه و مورد اطمینان ذکر کرده است.[۱۲] یا ابن ابی الحدید درباره وی تصریح می‌کند:
نصر بن مزاحم شخصیتی ثقه و مورد اطمینان و استوار است و گفته ها و نقل هایش است. وی از روی هوی و هوس و دروغ چیزی نگفته است و از مردان راوی حدیث به شمار می‌آید.[۱۳]
نجاشی و علامه حلی از بزرگان رجالی شیعه او را با تعابیر مستقیم الطریقه و صالح الامر می‌ستایند.[۱۴]
محمد تقی شوشتری او را عامه قریب به امامیه دانسته و به دلیل شرکت در قیام ابوالسرایا ترجیحا او را زیدی مذهب ذکر می‌کند.[۱۵]
شرکت در قیام ابوالسرایا
بنا بر نقل ابوالفرج وی در سال‌های پایانی عمرش (۲۰۰ هجری قمری) در قیام ابوالسرایا از علویان علیه بنی عباس شرکت کرد و ابوالسرایا مسئولیت بازار را به او سپرد.[۱۶] وی شرح این قیام را در کتابی با عنوان «أخبار محمد بن ابراهیم و ابوالسرایا» نوشت.[۱۷]
اساتید
وی در شهر بغداد از محضر درس بسیاری بهره برده است از جمله:
سفیان ثوری
شعبه بن حجاج
حبیب بن حسان
عبدالعزیز بن سیاه
یزید بن ابراهیم شوشتری
ابوالجارود
زیاد بن منذر
شاگردان
از محضر درس وی شخصیتهایی هم چون فرزندش حسین بن نصر، نوح بن حبیب قومسی، ابوالصلت هروی، ابوسعید اشجع، علی بن منذر طریقی و برخی شخصیت های کوفی بهره بردهاند.[۱۸]
تألیفات
کتاب وقعه صفین
گفته شده وی آشنای به تاریخ و اخبار بود[۱۹] و تألیفات متعددی دارد که عبارتند از:
وقعه صفین
وَقعَهُ صِفّین از کهن‌ترین و مهم‌ترین منابع تاریخ اسلام در موضوع زندگی امیرمؤمنان علی(ع) و نویسنده آن نصر بن مزاحم متوفای ۲۱۲ق از مورخان شیعی است. این اثر که در هشت جزء از ابتدا تا انتهای کارزار صفین را بازگو می‌کند از معدود تک نگاری‌های برجای مانده در موضوع نبرد صفین است. از ویژگی‌های این اثر دقت مؤلف در بیان حوادث صفین حتی در جزئی‌ترین امور است.
دیگر آثار
الجمل
الغارات
مقتل حجر بن عدی
مقتل حسین بن علی علیه‌السلام
عین الورده
اخبار المختار
المناقب
أخبار محمد بن ابراهیم و ابوالسرایا.[۲۰]
پی نوشت ها:
- وقعه صفین، ص۵۶۵.
- تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۸۳ و ۲۸۴.
- تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۸۴.
- الفهرست، ص۱۰۶.
- مقاتل الطالببین، ص۳۵۵.
- وقعه صفین، ص۵۶۵.
- رجال طوسی، ص۱۴۷.
- قاموس الرجال، ج۱۰، ص۳۶۱.
- لسان المیزان، ج۶، ص۱۵۷.
- ضعفاء، ج۴، ص۳۰۰.
- تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۸۴.
- الثقات، ج۹، ص۲۱۵.
- شرح نهج البلاغه، ج۲، ص۲۰۶.
- رجال نجاشی، ص۴۲۷؛ خلاصه الاقوال، ص۲۸۵.
- قاموس الرجال، ج۱۰، ص۳۵۹.
- مقاتل الطالبیین، ص۳۵۵.
- رجال النجاشی، ص۴۲۷.
- تاریخ بغداد، ج۱۳، ص۲۸۳.
- وقعه صفین، ص ۵۶۵.
منابع:
- منقری، نصر بن مزاحم، وقعه صفین، قاهره، المؤسسه العربیه الحدیثه للطبع والنشر والتوزیع، ۱۳۸۲ق؛
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق؛
- ابن ندیم، الفهرست، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا؛
- اصفهانی، ابوالفرج، مقاتل الطالبیین، النجف الأشرف، منشورات المکتبه الحیدریه، ۱۳۸۵ق؛
- طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۵ق؛
- شوشتری، محمد تقی، قاموس الرجال، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق؛
- عسقلانی، ابن حجر، لسان المیزان، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق؛
- عقیلی، محمد بن عمرو، الضعفاء، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
- ابن حبان، محمد، الثقات، حیدرآباد هند، مجلس دائره المعارف العثمانیه، ۱۳۹۳ق؛
- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه،دار إحیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق؛
- نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، قم، جامعه مدرسین،، ۱۴۱۶ق؛
- علامه حلی، حسن بن یوسف، خلاصه الاقوال، مؤسسه نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق.
منبع: ویکی شیعه
