شبهه: منظور از عدل خدا چیست و چرا خداوند به بعضی از انسان ها امکانات بیشترى داده است ؟
پاسخ:
در این زمینه چند محور برای گفت و گو وجود دارد: اولا: هرکس در این دنیا امکانات بیشتری دارد مسؤولیت بیشتری هم متوجه اوست. اگر کسی اندامی زیبا و یا استعداد خوب دارد در قبال آن مسؤولیت بیشتری هم داشته علاوه بر آن خطرات فزونتری نیز او را تهدید می کند. کسی که قله کوه است اگر پرتاب شود بیشتر آسیب می بیند تا کسی که چند متری از کوه بالا رفته است. بنابراین تکلیف و مسؤولیت هر فرد به میزان عقل و دیگر امکانات خداداد یه او بستگی دارد.
ثانیا: ما در مقام مقایسه دچار قضاوتهایی می شویم که اصولی و حساب شده نیستند. برای مثال هندوانه ای که ۳۰ کیلو وزن دارد و هندوانه ۱ کیلویی آیا به هندوانه یک کیلویی ظلم شده است؟!
آن هنداونه در شرایطی قرارداشته که بیش از یک کیلو امکان رشد نداشته ولی هنداونه دیگر در شرایط مناسبتری قرار داشته لذا بیشتر رشد کرده است. هیچ تبعیض و بی عدالتی هم صورت نگرفته است. هندوانه یک کیلویی کمال خودش را داراست. خواهیدگفت چرا خداوند شرایط رشد را متفاوت قرارداده بهتر نبود درتمامی زمین و تمامی نقاط هندوانه ها یک شکل و اندازه و رنگ می شدند ؟!
روشن است که در این صورت باید ما جهانی را فرض کنیم که همه چیز آن یکنواخت و یک سطح است و هیچ حرکتی هم در آن مشاهده نمی شود زیرا همه چیز در رتبه اعلای خود قرار دارند. این جهان، جهان ماده و طبیعت و حرکت است و لازمه چنین وضعیتی اختلاف مراتب و درجات است حال به محیط انسانی بازمی گردیم از نظر شما معنای عدالت آن است که همه افراد بشر در یک سطح و یک شکل باشند؛ مثلا همه زیبارو و خوشگل آیا در این صورت زیبایی معنا داشت؟!
وقتی همه زیبا باشند دیگر زیبایی قابل شناسایی نیست. گذشته از این چرا فقط زیبا بهتر نبود همه بوعلی سینا و انیشتن و… بودند که در این صورت عالم و دانشمند نیز فاقد معنی بود و اگر چنین حالتی در موجودات عالم بود که همه چیز مرتبه ای از کمال به صورت مساوی قرار داشتند جهان یخبندانیبود که هیچ حرکت و تلاشی در آن تحقق پیدا نمی کرد. برادر عزیز! زشت ترین و ناقص ترین افراد بشر نیز از هستی برخوردارند و در پلکانی از کمال ایستاده اند و به نوبه خود خانه ای از جدول حیات را پر کرده اند.
ثالثا: نظام جهان نظام اسباب و مسببات و نظام ضروری و تخلف ناپذیر است؛ یعنی، تحقق هر چیز در پی علل و شرایط و موجوداتش ضروری است و کوچکترین تعبیری در گوشه ای از آن تمام هستی را دگرگون می سازد بدون آن که طرح بهتریجایگزین آن شود زیرا نظام موجود نظامی است که در آن به کمترین شر ضروری برای برترین چیز ممکن بسنده شده و نفی آن خیرات غالب را در پی خواهد داشت.
رابعا: در قیامت میزان هر کس بر اساس نعماتی است که خداوند به وی داده و به گونه ای کاستیهای غیراختیاری که در دنیا مانع رشد و کمال بود جبران می شود. بلکه از نظر برخی از اندیشمندان کمال اخروی چیزی جز نسبت سرمایه های نعم دنیایی و در مقایسه با فعالیت و بهره برداری هایی که انسان کرده نیست حال هرکس در هر سطحی که باشد (سود/سرمایه = نتیجه).
برای آگاهی بیشتر ر.ک.به: عدل الهی شهید مطهری.
تفاوت در کیفیت خلقت انسان ها نتیجه ولازمه حتمی نظام مندی و قانونمندی جهان هستی است؛ یعنی،
۱- نظام خلقت نظام علت و معلول است و هیچ معلولی بدون علت به وجود آمدنی نیست وتخلف هیچ معلولی از علت تامه اش ممکن نیست (اصل ضرورت علی).
۲- رابطه علت و معلول دارای مکانیسم و ارگانیسم معین است و هرچی به هرچی نیست؛ یعنی، چنان نیست که از هر علتی هر معلولی قابل ایجاد باشد به تعبیر دیگر هر علت معینی معلول معینی دارد. مثلا از علف خوردن گوسفند بوعلی سینا درست نمی شود و آمریکایی ها هم به خاطر قهوه خوردن به کره ماه نرفتند (اصل سنخیت علت و معلول). اگر دو اصل فوق با ژرف کاوی دقیق فلسفی مورد بررسی قرار گیرد مشخص خواهد شد که مثلا بینا یا نابینا تولد یافتن یک فرد لازمه مجموعه عللی است که در به وجود آوردن وی دست داشته اند.
در این امور عوامل بسیار متعددی دخیلند حتی کیفیت آمیزش والدین، زمان، مکان، روحیات و حالاتروانی، وضعیت جسمی، نوع و مقدار غذاهایی که مصرف کرده اند و… هریک به سهم خود نقشی در کیفیت تکوین جنین ایفا می کنند. دراین جا ممکن است پرسش شود که آیا خداوند نمی تواند با تفاوت چشمگیری که همه این عوامل دارند تأثیر همه را یکسان سازد؟
پاسخ آن است که چنین چیزی سر از تناقض درمی آورد. زیرا لازمه آن این است که علت پدیده ای باشد و تأثیر نکند و علت بودن و تاثیر نکردن تناقض آمیز است و یا معلولی بدون علت پدید آید ولازمه آن این است که کل طرح نظام آفرینش به هم بخورد. زیرا دراین صورت پدیدآمدن هر چیز از هر امر نامربوطی محتمل می شود و آن گاه است که از علف خوردن بز باید ابوعلی سینا پدید آید!!
برای آگاهی بیشتر ر . ک: «عدل الهی»، شهیدمطهری، بحث راز تفاوت ها اما این که عدالت خدا در محاسبه اخروی چگونه توجیه می شود؟ پاسخش این است که خداوند اعمال هر کسی را به تناسب نعمت هایی که به او عطا نموده (حتی نعمت هدایت، سلامتی، امکانات مادی و معنوی) محاسبه می کند و میزان مسؤولیت هر کس به تناسب آنهاست.در روایت است که: در قیامت برای هرکس سه دیوان گشوده می شود: پرونده حسنات، پرونده سیئات و پرونده نعمات. به تعبیر برخی از اندیشمندان میزان کمال و سعادت هرکس درقیامت نسبت سود به سرمایه است (سود/سرمایه = نتیجه) دقت در این مسأله نشان می دهد که هیچ کسی به خاطر فقدانات و کاستی های غیر اختیاری از سعادت و کمالی محروم نخواهد شد و هیچ کس هم بی دلیل و گزافی به مرتبه ای از مراتب بالا صعود نخواهد یافت.
منبع : نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاهها
