۱٫ ژزف شاخت خاورشناس آلمانی
تالیفات :
ژزف شاخت آثار فراوانى از خود به جاى نهاده که بیشتر به محور فقه و کلام اسلامى مى گردند و از میان آنها، مقالات متعددى را مى توان نام برد که شاخت در دائره المعارف اسلام (چاپ اروپا) نگاشته است. علاوه بر این، پروفسور شاخت به نوشتن کتابها و مقالات گوناگونى دست زده که در اینجا به پاره اى از آنها اشاره مى کنیم:
۱- مبانى فقه اسلامى .
۲- طرح تاریخ حقوق اسلامى .
۳- ترجمه کتاب «الحیل فى الفقه» اثر قزوینى، به زبان آلمانى با مقدمه و حواشى.
۴- ترجمه کتاب «الرساله الکاملیه» اثر ابن نفیس، به زبان آلمانى با مقدمه و حواشى.
۵- ترجمه کتاب «التوحید» اثر ابو منصور ماتریدى، به زبان انگلیسى.
۶- ترجمه «پنج رساله» از ابن بطلان بغدادى و ابن رضوان مصرى، به زبان انگلیسى.
۷- اهتمام به چاپ کتاب «المخارج فى الحیل» اثر محمد حسن شیبانى شاگرد ابوحنیفه.
۸- اهتمام به چاپ کتاب «الحیل و المخارج» اثر خصاف (از فقهاى حنفى در قرن سوم) با مقدمه و حواشى.
۹- همکارى در تجدید چاپ کتاب «المعجم المفهرس لالفاظ الحدیث النبوى» اثر: ونسنک و گروهى از خاورشناسان.
۱۰- مقدمه نویسى و نظارت بر کتاب «میراث اسلام The legacy of Islam» اثر گروهى از خاورشناسان و همچنین نگارش مقاله «قانون اسلامى» در همین کتاب.
کتاب مزبور در سه جزء به وسیله محمد زهیر المشهورى و حسین مونس و احسان صدقى العمد به زبان عربى ترجمه شده و در کویت به چاپ رسیده است.
۲٫ ریچارد بولت خاورشناس آمریکایى
تالیفات :
از ریچارد بولت مقالات و کتابهاى گوناگونى به چاپ رسیده که ما در اینجا به پارهاى از آنها اشاره مى کنیم:
۱- بزرگان نیشابور The patricians of Nishapur
۲- تاریخ اجتماعى نیشابور در قرن یازدهم.
The Social History of Nishapur in the Eleventh Century
این نوشته، رساله دکتراى ریچارد بولت به شمار مى آید که در سال ۱۹۶۷ براى دانشگاه هاروارد نگاشته است.
۳- شیخ الاسلام و تحول جامعه اسلامى .Islam and the Evolution Islamic Society-al The Shaik
۴- نامهاى نخستین و دگرگونى سیاسى در ترکیه نوین .
First Names and political change in modern Turkey
این مقاله یکى از مقالات ریچار بولت است که در «مجله بین المللى مطالعات خاورمیانه ۴۹۵-۴۸۹ .(۱۹۷۸) ۹ ,International Journal of middle east studies» به چاپ رسیده است.
۵- گروش به اسلام در قرون میانه.
این کتاب را آقاى محمد حسین وقار به فارسى برگردانده و در سلسله کتابهاى «نشر تاریخ ایران» به چاپ رسیده است و ما در همین نوشتار به نقد آن مىپردازیم و نکات مثبت و منفى کتاب مزبور را بازگو مى کنیم.
۳٫ هانرى لامنس خاورشناس بلژیکى
تالیفات :
از لامنس آثار فراوانى به زبان فرانسه و عربى به جاى مانده و کتابها و مقالات گوناگونى درباره اسلام و دوران جاهلیت و زبان عرب و شخصیتهاى اسلامى و دیگر مباحث از وى به چاپ رسیده است. ما در اینجا برخى از آثار لامنس را یاد مىکنیم و ابتدا چند نمونه از تألیفات وى را به زبان فرانسه مى آوریم:
۱- گاهواره اسلام (در سال ۱۹۱۴) .islam`le Berceau de l
۲- مکه در روزگار پیش از هجرت (در سال ۲۴ – ۱۹۲۳)
.hegire`La Meque a la veille de l
۳- شهر عربى طائف در روزگار پیش از هجرت (در سال ۱۹۲۲).
.La cite arabe de taif a la veille
۴- معابد پیش از اسلام در غرب جزیره عربى
.Arabie occidentale`Les sanctuaires pre islamites dans l
لامنس دراین کتاب اوضاع جغرافیایى و اقتصادى و اجتماعى و دینى حجاز را بیان مىدارد.
۵- قرآن و حدث (سیره محمد چگونه نوشته شد؟)
(Commet fut composee la vie de Mahomet) Qoran et tradition?
لامنس در این کتاب، بدون دلیل بر همه کتابهاى سیره مىتازد و آنها را غیر قابل اعتماد مىشمرد.
۶- فاطمه و دختران محمد (در ۱۹۱۲) Fatimat et les filles de Mahomet
این کتاب از کتابهاى مغرضانه لامنس شمرده مىشود که به زودى درباره آن سخن خواهیم گفت .
۷- بررسى حکومت خلیفه اموى، معاویه اول (بیروت، سال ۱۹۰۷)
.awia ler`Etudes sur le regne du calife omayyade Mo
۸- خلافت یزید اول (بیروت، سال ۱۹۲۱) .le califat de Yazid ler
۹- بررسى روزگار امویان (سال ۱۹۳۰) .Etudes sur le siecle des omayyades
لامنس در سه کتاب اخیر و آثار دیگرش همچون: «زیاد بن أبیه والى عراق» و «معاویه دوم، آخرین خلیفه سفیانى» با کمال شگفتى به ستایش از امویان ستمگر برخاسته و دشمنى و کینه توزى خود را با خاندان پیامبر (ص) آشکارا نشان داده است.
۱۰- اسلام، اعتقادات و بنیادها( بیروت سال ۱۹۲۶) .islam croyances et institutions`l
این کتاب، بسیار سطحى نوشته شده و ارزش علمى ندارد و متأسفانه مصنف آن از انصاف به کلى دور شده است.
۱۱- سوریه، تاریخ مختصر .precis historique ,La syrie
۱۲- عربستان غربى پیش از هجرت .arabie occidentale avant l’hegire`l
لامنس کتابهایى نیز به زبان عربى نگاشته که مناسب است برخى از آنها را در اینجا یاد کنیم:
۱- فرائد اللغه (الجزء الاول فى الفروق) که در چایخانه مسیحیان لبنان در سال ۱۸۸۹ به چاپ رسیده است.
۲- تسریح الابصار فیما یحتوى لبنان من الاثار. این کتاب در دو جزء، به سال ۱۹۰۳ به چاپ رسیده است.
۳- المذاکرات الجغرافیه فى الاقطار السوریه .
۴- الالفاظ الفرنسیه المشتقه من العربیه (چاپ بیروت سال ۱۸۹۸).
۵- مختارات للترجمه من العربیه الى الفرنسیه و بالعکس.
۴٫ ویلفرد کنت ول اسمیت، خاورشناس انگلیسى
تالیفات :
پروفسور ویلفرد اسمیت مقالات و کتابهایى چند به رشته تحریر درآورده که ما در اینجا به برخى از آنها اشاره مىکنیم:
۱- اعتقادات و تاریخ Belief and history (در سال ۱۹۶۶) .
۲- ایمان مردم دیگر Faith of other men( در سال ۱۹۶۵).
۳- اسلام در تاریخ جدید two editions ,Islam in modern history
(چاپ اول در سال ۱۹۵۷ و چاپ دوم در ۱۹۵۹).
این کتاب به فرانسه تحت عنوان Islam dans monde moderne`L ترجمه شده است و دکتر حسینعلى هروى آن را با نام «اسلام در جهان امروز» از فرانسه به فارسى برگردانده و به عربى نیز با عنوان «الاسلام فى التاریخ الحدیث» ترجمه شده است. کتاب مزبور از مهمترین آثار ویلفرد اسمیت شمرده مىشود و در خلال آن، از کتب دیگر خود نیز بهره گرفته و کوشیده است تا بدان جامعیت بخشد. ما در طى همین مقاله از نقاط مثبت و منفى این کتاب سخن خواهیم گفت.
۴- اسلام نو در هندوستان Modern Islam in India( چاپ اول در سال ۱۹۴۶ و چاپ دوم در ۱۹۶۹).
۵- نوگرایى جامعههاى سنتى Modernization of a traditional society( در سال ۱۹۶۵).
۶- در فهم اسلام On understanding of Islam( در سال ۱۹۸۱).
۷- پاکستان به عنوان یک کشور اسلامى Pakistan as Islamic state( در سال ۱۹۵۱).
۸- سنتهاى مذهبى جهان The worlds religious traditions( در سال ۱۹۸۴) کتابها و آثار ویلفرد اسمیت بدانچه آوردیم محدود نیست.
۵- زندگى و آثار هانرى لائوست، خاورشناس فرانسوى
۵٫ هانرى لائوست خاورشناس فرانسوی
تالیفات :
از هانرى لائوست، کتابها و مقالات فراوانى به جاى مانده که ما در اینجا به پاره اى از آنها اشاره مى کنیم و به ویژه کتبى را که به زبان پارسى یا عربى ترجمه شده، یادآور مى شویم:
۱- لائوست کتاب مبسوطى درباره ابو حامد غزالى نگاشته که از جهاتى جالب است. این کتاب تحت عنوان Ghazali La Politique de به معناى «سیاست غزالى» انتشار یافته و مهدى مظفرى آن را به فارسى برگردانده است. ترجمه مظفرى «سیاست و غزالى» نام دارد.
۲- هانرى لائوست کتاب دیگرى درباره احمد بن تیمیه تألیف کرده که عنوان فرانسوى این کتاب: «tamiya Essai Sur les doctrines.din Ahmad b-d-Sociales et Politiques de Taki» است و مى توان آن را به: «بررسى آراء اجتماعى و سیاسى تقى الدین احمد بن تیمیه» ترجمه کرد. کتاب مزبور را محمد عبدالعظیم على، یکى از فضلاى مصر تحت عنوان «نظریات شیخ الاسلام ابن تیمیه فى السیاسه و الاجتماع» به عربى برگردانده است.
۳- لائوست کتابى درباره فرق اسلامى نگاشته و آن را: islam`les schismes dans l «فرقههاى مذهبى در اسلام» نام نهاده است.
۴- لائوست کتابى درباره «ابن بطه» (۲۵۳) تألیف کرده و ابن بطه (عبید الله محمد) از فقهاى بزرگ حنبلى به شمار مى آید که در قرن چهارم هجرى مىزیسته و مؤلف کتاب «الشرح و الابانه على أصول السنه و الدیانه» شمرده مى شود. هانرى لائوست اصل کتاب ابن بطه را نیز به فرانسه برگردانده و آن را به همراه مقدمهاى منتشر ساخته است.
۵- لائوست کتابهاى گوناگونى را از عربى به فرانسه ترجمه کرده که از آن جمله اند:
الف – کتاب «السیاسه الشرعیه فى اصلاح الراعى و الرعیه» اثر معروف ابن تیمیه.
ب – کتاب «الخلافه» اثر محمد رشید رضا از شاگردان شیخ محمد عبده و صاحب مجله «المنار». این کتاب.
با عنوان dans la doctrine de Rashid Risa le califat یعنى «خلافت در اعتقاد رشید رضا» به چاپ رسیده است.
ج – کتاب «معراج الوصول» از آثار ابن تیمیه.
۶٫ مونتگمرى وات، خاورشناس اسکاتلندى
تالیفات :
مونتگمرى وات آثار متعددى دارد که بر محور «اسلامشناسى» به شیوه خاورشناسان مغرب زمین، مىگردد. از جمله آثار وات کتابهاى زیر را که اهمیت بیشترى براى ما دارند مى توان یاد کرد:
۱- محمد در مکه.
۲- محمد در مدینه.
۳- محمد، پیامبر و سیاستمدار
این کتاب به وسیله اسماعیل والى زاده به زبان فارسى ترجمه شده و مؤلف با آنکه در پارهاى از مواضع انصاف نشان داده ولى به خطاهاى گوناگون نیز در افتاده است که نمونههایى از لغزشهاى وى را در همین مقاله خواهیم آورد.
۴- فلسفه و کلام اسلامى
کتاب مذکور (بوسیله دکتر ابوالفضل عزتى) به فارسى ترجمه شده است و با آنکه از فلسفه و کلام اسلامى به کوتاهى سخن به میان مىآورد، متأسفانه در پارهاى از موارد مصون از خطا نمانده است.
۵- تاریخى از اسپانیاى اسلامى
این کتاب هم به فارسى با عنوان «اسپانیاى اسلامى» ترجمه شده و محمد على طالقانى ترجمانى آن را به عهده گرفته است. در کتاب مذکور نیز جاى نقد و اعتراض باقى است و ما در همین مقاله به اختصار از آن سخن خواهیم گفت.
۶- تأثیر اسلام بر اروپا در قرون وسطى .
این کتاب با عنوان «تأثیر اسلام در اروپا» بوسیله یعقوب آژند به فارسى ترجمه شده است.
۷- دوره تشکل اندیشه اسلامى .
۸- اسلام و همبستگى جامعه.
۹- گذشته شکوهمند اسلام.
۱۰- ایمان و عملکرد غزالى
مونتگمرى وات آثار دیگرى هم دارد و همچنین مقالاتى از وى انتشار یافته است که برخى از آنها را در «دائره المعارف اسلام» چاپ اروپا مىتوان یافت.
۷٫ یوگنى برتلس خاورشناس روسى *
زندگینامه علمى برتلس
یوگنى ادواردویچ برتلس Evgnii Eduardowich,s `Bertel یکى از خاورشناسان نامور روسیه شمرده مىشود. برتلس در سال ۱۸۹۰ میلادى در پتربورگ (لنینگراد کنونى) متولد شد و پس از گذراندن تحصیلات مقدماتى به دانشگاه راه یافت و از دانشکده زبانهاى شرقى در دانشگاه پتروگراد فارغ التحصیل گردید. از سال ۱۹۲۰ در همان دانشکده و نیز در انستیتوى خاورشناسى به کار مشغول شد. در سال ۱۹۳۹ او را به ریاست شعبه ایرانشناسى در مؤسسه زبانهاى شرقى برگزیدند. برتلس در زبان و ادبیات فارسى متخصص بود و به صورت ساده و روان، به زبان فارسى سخن مىگفت. وى مدتى در دانشگاه لنینگراد و دانشگاه دولتى مسکو و دانشگاه تاشکند و انستیتوى خاورشناسى مسکو، تدریس زبان و ادبیات ایران را بر عهده داشت. برتلس دوبار به ایران سفر کرد و در سال ۱۹۴۴ به عضویت فرهنگستان ایران – به طور وابسته – پذیرفته شد. وى در هفتم اکتبر ۱۹۵۷ در روسیه وفات کرد.
آثار یوگنى برتلس
از برتلس دویست و نود و پنج اثر پژوهشى بر شمرده اند که ظاهراً تنها دو نوشتار از میان آنها به فارسى ترجمه شده است. ما دراینجا به پارهاى از آثار برتلس اشاره مى کنیم:
۱- تصوف و ادبیات تصوف. این کتاب را سیروس ایزدى به فارسى برگردانده و در خلال ۷۲۳ صفحه به چاپ رسیده است. برتلس در این کتاب به تاریخ تصوف اسلامى، صوفیان نامدار، ادبیات صوفیانه، اصطلاحات تصوف، بررسى آثار برخى از صوفیان و دیگر مباحث پرداخته است. کتاب مزبور از نقاط ضعف و اشتباه خالى نیست و ما در همین مقاله از پارهاى خطاهاى برتلس در کتاب «تصوف…» سخن خواهیم گفت.
۲- فردوسى و سرودههایش. این کتاب را نیز سیروس ایزدى به فارسى برگردانده است. برتلس در خلال این اثر از «شاهنامه» فردوسى و «یوسف و زلیخا» ى او سخن مىگوید که البته منظومه دوم را گروهى از ادیبان و پژوهشگران از آن فردوسى ندانستهاند ولى برتلس، دلایل آنان را استوار نمىشمرد و به تحلیل منظومه مزبور مى پردازد.
۳- بر تلس در زمینه ادبیات تصوف کارهاى فراوانى کرده و متون متعددى را نقادانه به چاپ رسانده است از این قبیل:
۴- متن کامل منظومه سنایى (سیر العباد الى المعاد).
۵- چکامههاى خواجه عبدالله انصارى .
۶- متن انتقادى دیوان باباکوهى
۷- شرح الهى نامه عطار.
۸- شرح زندگینامه رومى از روى نوشته افلاکى.
۹- متن جام جهان نماى فخر الدین عراقى.
۱۰- متن سعادت نامه شبسترى و جز اینها…
۱۱- برتلس، آثارى چون: قابوسنامه، انوار سهیلى، طوطى نامه، أسرار التوحید، سفرنامه ناصر خسرو… را به روسى ترجمه نموده است.
۱۲- تاریخ ادبیات پارسى و تاجیکى ( مسکو، ۱۹۶۰ میلادى) از دیگر آثار برتلس شمرده مىشود.
برتلس، فرزندى به نام آندرهویچ برتلس دارد که با پدرش نباید اشتباه شود و از این فرزند کتابى با عنوان «ناصر خسرو و اسماعیلیان» به فارسى ترجمه شده است.
۸٫ هامیلتون روسکین گیب خاورشناس اسکاتلندى
تالیفات :
هامیلتون گیب آثار گوناگونى از کتاب و مقاله از خود به جاى نهاده و در ایران برخى از آثار وى را به فارسى ترجمه کرده اند. ما در اینجا آثار مزبور را معرفى مىکنیم و سپس به نقد آنها مى پردازیم.
۱- اسلام، بررسى تاریخى Islam a historical sosvey
این کتاب درباره پیامبر بزرگ اسلام (ص)، قرآن کریم، حدیث و سنت، مذاهب اسلامى و اسلام در جهان نو… به بحث پرداخته و به نحوى فشرده، معرفى اسلام و حرکت تاریخى آن را به عهده گرفت است. نویسنده در برخى از موارد جانب انصاف را رعایت نموده و در پارهاى از مواضع نیز دچار خطا شده که در همین مقاله نمونهاى از لغزشهاى وى را نشان خواهیم داد. کتاب «اسلام، بررسى تاریخى» بوسیله منوچهر امیرى به فارسى ترجمه شده و به چاپ رسیده است.
۲- درآمدى بر ادبیات عربan Introdution ,Arabic literature. این کتاب به ادبیات عرب از دوران پیش از اسلام مىنگرد سپس از ادبیات دورههاى اسلامى بحث مىکند و سرانجام، ادب عربى را در عصر جدید مورد توجه قرار مىدهد. در کتاب مزبور، سخن به اختصار ادا شده و مؤلف قصد داشته تا خواننده را به اجمال از سیر تاریخى ادب عربى آگاه کند. اشتباهات هامیلتون گیب در آنجا که از قرآن مجید و شخصیت رسول اکرم (ص) سخن مىگوید چشمگیر است. کتاب «درآمدى بر ادبیات عرب» را یعقوب آژند با پارسى برگردانده است.
۳- ادبیات نوین عرب studies incontemporary Arabic literature. این کتاب در تکمیل کتاب گذشته، ادبیات عرب را در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم پى مىگیرد و از نویسندگان نامور سورى و لبنانى مصرى همانند جرجى زیدان، طه حسین، منفلوطى و دیگران یاد مىکند. هامیلتون گیب در کتاب «ادبیات نوین عرب» بیشتر به ادبیات منثور در زبان عربى توجه نموده و از بحث درباره ادبیات منظوم غفلت کرده است. کتاب مزبور را نیز – همچون کتاب پیشین – دکتر یعقوب آژند به فارسى برگردانده است.
۴- مذهب و سیاست در مسیحیت و اسلام .هامیلتون گیب در این رساله نشان مىدهد که پیوند اسلام و سیاست با پیوندى که در مسیحیت میان کلیسا و دولت برقرار شده تفاوت دارد. گیب اظهار عقیده مىکند که:
جامعه اسلامى در دنیایى که خود سازمان سیاسىاش را پایه گذاشت، به تدریج نشو و نما کرد ولى هنگامى که مسیحیت به ظهور رسید، دولتى از پیش موجود بود و آیین مزبور در آن دولت تدریجاً توسعه یافت. گیب این مسئله را پىگیرى مىکند و برترى حرکت سیاسى اسلام را بر مسیحیت نشان مىدهد و بحث را به مسائل گوناگونى مىکشاند. این مقاله به وسیله مهدى قائنى به پارسى ترجمه شده و به چاپ رسیده است.
۵- تطور تاریخنگارى در اسلام. این مقاله چنانکه از عنوانش پیداست، از تاریخ نگاران مسلمان در قرون گوناگون سخن گفته و آثار ایشان را به اجمال معرفى کرده است. مقاله مزبور به وسیله یعقوب آژند ترجمه شده و در خلال مجموعهاى تحت عنوان «تاریخ نگارى در اسلام» به چاپ رسیده است.
۶- ادبیات شرح حال نویسى در اسلام. این مقاله کوتاه نیز به وسیله یعقوب آژند ترجمه شده و در همان مجموعه به چاپ رسیده است.
هامیلتون گیب بجز این آثار، کتابها و مقالات دیگرى هم دارد که به زبان فارسى ترجمه نشده از جمله آنها: مطالعاتى در زمینه تمدن اسلامى studies in civlization of Islam است. و نیز کتاب جریانهاى جدید در اسلام Modern Trends in Islam و همچنین کتاب فتوحات عرب در آسیاى میانه The Arab conguests in central Asia. هامیلتون گیب «سفرنامه ابن بطوطه» را به زبان انگلیسى ترجمه کرده و در نگارش «دائره المعارف اسلام (چاپ اروپا)» نیز شرکت داشته و همچنین «دانشنامه مختصر اسلام» را با همیارى «کرامرز» تألیف کرده است.
۹٫ رینهارت پیتر آن دوزى خاورشناس هلندى
تالیفات :
از رینهارت دزى آثار متعددى بر جاى مانده و در مقدمه یکى از کتابهاى وى، بیست و هفت کتاب و مقاله از وى بر شمردهاند ولى برخى از این کتابها، به منزله چند کتاب شمرده مىشود و براى تألیف آنها تلاش بسیار صورت گرفته است. ما، در اینجا از اهم آثار دزى یاد مىکنیم:
۱- یکى از مهمترین آثار دزى « پیوست فرهنگنامههاى عربى Suppliment aux Dictionnaires Arabes» نام دارد. بناى دزى در این کتاب بر آن است که واژههایى را که در لغتنامههاى عربى نیاوردهاند، یاد کرده و توضیحاتى درباره آنها بیاورد. اصل فرانسوى این کتاب، در دو مجلد بزرگ به چاپ رسیده و صدها واژه عربى را دربر دارد. کتاب مزبور را محمد سلیم النعیمى از فرانسه به زبان عربى برگردانده و نام و عنوان «تکمله المعاجم العربیه» بر آن نهاده است. کتاب دزى بر مبناى اثرى از: ادوارد لین lan خاورشناس انگلیسى تهیه شده که مدت دو سال در مصر اقامت گزید و فرهنگنامه بزرگى به انگلیسى و عربى ترتیب داد و آن را « مد اللغه » نام نهاد.
دزى با توجه به اثر مذکور، فرهنگنامه خود را نوشت و از این راه به زبان عربى خدمتى ارزنده کرد. مترجم کتاب دزى نیز رنج فراوان برده و به تکمیل خدمت دزى اهتمام ورزیده است و در مقدمه کتابش مىنویسد:
صححت اخطاءه و وضحت غوامضه و فصلت مجمله (۱).
یعنى: «من خطاهاى این کتاب را اصلاح کردم و مبهمات آن را روشن ساختم و آنچه را که مختصر بود، گستردم».
۲- دومین کتاب مشهور دزى «فرهنگ اساسى لباسهاى عرب Dictionnaire detaille des noms des vetments chez les Arabes» نام دارد. در این کتاب دزى، جامههاى گوناگون مردم عرب زبان را نام مىبرد و به توضیح ویژگیهاى آنها مىپردازد. کتاب دزى بوسیله دکتر حسینعلى هروى تحت عنوان «فرهنگ البسه مسلمانان» به پارسى ترجمه شده و به چاپ رسیده است.
۳- کتاب دیگرى که از دزى به یادگار مانده« تاریخ اسلام از سپیده دم آن تا سال ۱۸۶۳» نام دارد که به زبان هلندى نگاشته شده و در شهر لیدن به چاپ رسیده است.
۴- کتاب دیگرى که دزى نگاشت «تاریخ مسلمانان در اسپانیا تا فتح مرابطین» نام دارد که در چهار جزء تألیف شده و مجموعاً شامل ۱۴۱۰ صفحه است. کتاب مزبور را به زبان اسپانیایى نیز ترجمه کردهاند و در مادرید آن را به چاپ رسانیدهاند و به عنوان یکى از مراجع مهم تاریخ اسپانیا از آن نام مىبرند.
۵- از رینهارت دزى مقالهاى تحت عنوان «ابن رشد و فلسفهاو» نیز به یادگار مانده که آن را در رد ارنست زنان Renan نویسنده نامدار فرانسوى نگاشته و در سال ۱۸۵۳ در «مجله آسیایى» به چاپ رسیده است.
۶- دزى علاوه بر نگارش کتاب و مقاله، گاهى به چاپ کتب مهم تاریخى نیز دست مى زد که از جمله مى توان کتاب «نفخ الطیب فى غصن الاندلس الرطیب» اثر ابوالعباس مقرى مشهور به تلمسانى و نیز کتاب «البیان المغرب فى أخبار ملوک الاندلس و المغرب» اثر «ابن عذارى مراکشى» را نام برد که دزى بر هر دو کتاب، مقدمه نگاشته و براى آنها فهرستهایى ترتیب داده و به چاپشان اهتمام ورزیده است.
۷- دزى برخى از آثار خود را به دستیارى دیگرى نگاشته چنانکه «فرهنگ واژههاى اسپانیایى و پرتغالى که از عربى مشتق شده اند» اثر دیگر دزى است که آن را به کمک دکتر انگلمان Engelman تألیف کرده و با عنوان فرانسوى «Arabe Glossaire des mots`Espagnols et portugais derives de l» انتشار یافته است.
[۱]. نگاه کنید به: فرهنگ البسه مسلمانان، اثر دزى، ترجمه دکتر حسینعلى هروى، ص ۲۷، چاپ دانشگاه تهران.
۱۰٫ آرتور جان آربرى خاور شناس انگلیسى
آثار آرتور جان آربرى
از آرتور آربرى آثار فراوانى به جاى مانده است. وى فهرست نامههایى تهیه کرده و مقالاتى نگاشته و کتابهایى را به چاپ رسانده و کتابهاى دیگرى را نیز خود تألیف و یا ترجمه کرده است. ما در اینجا برخى از آثار آربرى را معرفى مىکنیم:
۱- مهمترین اثرى که از آربرى باقیمانده، ترجمهاى از قرآن کریم است با عنوان «قرآن به تفسیر درآمده یا: Interpreted the Koran».
این کتاب، ترجمهاى زیبا و روان از قرآن را دربر دارد و تا حدى از دقت و اتقان برخوردار است. با این همه آربرى در این اثر دچار پارهاى از اشتباهات شده که ما ضمن همین مقاله به برخى از آنها اشاره مى کنیم.
۲- کتاب دیگرى که از آربرى در دسترس است و خالى از اهمیت نیست:
«عقل و وحى در اسلام Revelation and Reason in Islam» نام دارد.
این کتاب را حسن جوادى از انگلیسى به فارسى برگردانده و در تهران به چاپ رسیده است. آربرى در کتاب «عقل و وحى در اسلام» نیز به پاره اى از اشتباهات در افتاده که نمونه اى از آنها را ارائه خواهیم داد.
۳- کتاب دیگر آربرى:
«شیراز مهد شعر و عرفان Shiraz persian city of saints and poets» نام دارد. آربرى در این کتاب از تاریخ شیراز و همچنین از بزرگان و نامداران این شهر یاد مىکند. کتاب مزبور به وسیله منوچهر کاشف به فارسى ترجمه شده و انتشار یافته است.
۴- آربرى درباره شیخ فرید الدین عطار نیشابورى کتابى تحت عنوان Farid al-din Attar که سال ۱۹۶۶ م در لندن منتشر شده است.
۵- آربرى درباره جلال الدین مولوى نیز کتابى با این عنوان Jalal al-Din Rumi
به نگارش درآورده و آن را به چاپ رسانده است .
۶- آربرى از میان آثار محمد اقبال لاهورى – شاعر گرانمایه پاکستان – چند اثر را به زبان انگلیسى ترجمه نموده که عبارتند از: زبور عجم (۱۹۴۹م) رموز بیخودى (۱۹۵۳ م) جاوید نامه (۱۹۹۶ م).
۷- آربرى در مجله «روزگار نو» که در زمان جنگ جهانى دوم به زبان فارسى در لندن منتشر مىشد (و خود آربرى، سردبیرى آن را به عهده داشت) مقالاتى نگاشته و از جمله درباره ابن عربى (صوفى مشهور اندلسى) در آن مجله سخن گفته است.
۸- از آربرى کتابى بنام «میراث ایران یا: the legacy of persia» باقى مانده که در نگارش آن، دوازده تن از خاورشناسان اروپایى با وى همکارى کرده اند. مقدمه کتاب را خود آربرى نوشته و مقاله وى با عنوان «ادبیات ایران» در میان مقالات آمده است. چند تن از مترجمان ایرانى، ترجمانى این مقاله ها را به عهده گرفته اند و از میان ایشان عزیز الله حاتمى مقاله پروفسور آربرى را به فارسى برگردانده است.
۹- «خاور شناسان انگلیسى British Orientalists» یکى دیگر از آثار آربرى به شمار مى آید. این کتاب را محمد دسوقى نویهى به عربى ترجمه کرده و ترجمه وى، تحت عنوان «المستشرقون البریطانیون» به چاپ رسیده است.
۱۱٫ ایگناتس گلدزیهر خاورشناس مجارستانى
*
ایگناتس گلدزیه Goldziher Ignaz خاورشناس نامدار مجارستانى در سال ۱۸۵۰ میلادى در شهر استولونیسبورگ زاده شد. خانواده وى از لحاظ مذهبى، یهودى بودند و از تمکن مالى نیز بهره داشتند. گلدزیهر تحصیلات ابتدایى خود را در بوداپست (پایتخت مجارستان) طى کرد و مدتى را هم در برلن به سر برد. تحصیلات دانشگاهى را در لایپزیک گذرانید و رشته تحصیلى او در دانشگاه، «مطالعات شرقشناسى» در این باره از فلایشر به ویژه در زبانشناسى، درس آموخت، گلدزیهر در سال ۱۸۷۰ رساله دکتراى خود را تحت نظر فلایشر به پایان رساند. موضوع رساله وى پژوهش درباره « تنخوم اورشلیمى » بود که از مفسران یهودى تورات در قرآن وسطى به شمار مى رفت.
گلدزیهر پس از دریافت درجه دکترا، به بوداپست بازگشت و در سال ۱۸۷۲ به سمت دانشیار دانشگاه بوداپست انتخاب شد. اندکى بعد، در پى مأموریتى به وین و لیدن رفت و یک سال در آن دو شهر بماند. آنگاه سفر خود را به شرق آغاز کرد. ابتدا رهسپار سوریه شد و سپس از فلسطین و مصر دیدن کرد. در سوریه با شیخ طاهر جزایرى عضو مجمع علمى دمشق و مدیر کتابخانه ظاهریه، طرح دوستى ریخت و از او بهره هاى فراوان گرفت و در مصر نیز گاهى به دانشگاه الازهر رفت و آمد مى کرد و از دروس استادان و علماى مصر بهره مند مىشد. پس از یکسال و نیم اقامت در شرق اسلامى (از سپتامبر ۱۸۷۳ تا آوریل سال بعد) به مجارستان بازگشت. در آنجا ابتدا او را به عنوان عضو فعال آدمى انتخاب گشت و سرانجام، در سال ۱۸۹۴ به سمت استاد زبانهاى سامى در دانشگاه بوداپست پذیرفته شد. گلدزیهر در کنگره هاى خاورشناسان نیز شرکت مىکرد و به سخنرانى مىپرداخت. وى در نوامبر ۱۹۲۱ (مقارن با ۷۰ سالگى) در شهر بوداپست از جهان رخت بربست. این خاورشناس یهودى در تتبع و مطالعه متون از خاورشناسان سرآمد به شمار مىرود و در عین حال، بخش اعظم معلومات خود را از علماى اسلامى فرا گرفته و مدیون شیخ طاهر جزایرى و دیگران است ولى متأسفانه پژوهشهاى خویش را با فرضیه سازى و خیالپرازى قرین ساخته و از مخالفت با اسلام خوددارى نورزیده است.
تالیفات:
از گلدزیهر آثار گوناگونى به جاى مانده است و در میان آثار وى، چند کتاب و مقاله بیشتر مورد توجه و نقد قرار گرفته که عبارتنداز:
۱- سخنرانیهایى درباره اسلام.Vorlesungen uber den Islam
گلدزیهر این سخنرانیها را در مجموعهاى گردآورده و به صورت کتاب مستقلى انتشار داده است. کتاب مزبور در اروپا به انگلیسى ترجمه و چاپ شده (سال ۱۹۸۱) و در شرق اسلامى نیز مورد توجه قرار گرفته است. ابتدا سه تن از مترجمان مصرى، آن را با عنوان «العقیده و الشریعه فى الاسلام» به زبان عربى برگرداندهاند و در ذیل برخى از صفحات آن، تعلیقات کوتاهى آوردهاند و رأى گلدزیهر را رد کرده اند. این سه تن محمد یوسف موسى و عبدالعزیز عبدالحق و على حسن عبدالقادر نام دارند. نقد ایشان به دلیل اختصار، مورد پسند دانشمند معاصر مصرى، استاد محمد غزالى قرار نگرفته و کتاب تحت عنوان «دفاع عن العقیده و الشریعه» در پاسخ گلدزیهر نگاشته است و در مقدمه آن مى نویسد:
« و الحق أن الکتاب من شر ما ألف عن الاسلام و أسوء ما وجه الیه من طعنات و أن التعلیقات القلیله التى جاءت فى ذیل بعض الصفحات – فى الترجمه العربیه – کانت سدوداً محدوده أمام موجات طاغیه من الافک و العدوان (۱)».
یعنى: «حق آن است که این کتاب (نوشتار گلدزیهر) از بدترین آثارى است که درباره اسلام تألیف شده و از زشتترین طعنههایى است که بر اسلام زدهاند و حاشیه هاى اندکى که در ذیل پاره اى از صفحات در ترجمه عربى آن، آمده سدى محدود و کم توان در برابر امواج سرکش تهمت و ستم به شمار مى آید.».
سپس، کتاب «العقیده و الشریعه فى الاسلام» به وسیله علینقى منزوى از عربى به پارسى ترجمه شده و با عنوان «درسهایى از اسلام» انتشار یافته است. مترجم، پاورقیهاى استادان مصرى را حذف کرده و تعلیقاتى از خود به کتاب افزوده است.
۲- گرایشهاى مسلمین در تفسیر قرآن .
این کتاب در سال ۱۹۲۰ در لیدن منتشر شده و از آثار برجسته گلدزیهر به شمار مىآید. دکتر عبدالحلیم نجار یکى از نویسندگان مصرى، کتاب مزبور را تحت عنوان «مذاهب التفسیر الاسلامى» به عربى ترجمه نموده و حواشى مفیدى بر آن نگاشته است. این کتاب دیدگاههاى گوناگون مسلمانان را در تفسیر قرآن کریم بیان مىکند.
۳- ظاهریه، مذهب و تاریخ ایشان.
گلدزیهر در این کتاب تنها از مذهب ظاهریه سخن نگفته بلکه از مذاهب گوناگون فقهى در جهان اسلامى و از تفاوت روشهاى آنان با روش ظاهریان و از اتفاق و اختلاف مذاهب مزبور و از سیر تاریخى مذهب ظاهریه بحث کرده است. کتاب گلدزیهر به مآخذ و منابعى اشاره مىکند که پارهاى از آنها هنوز به چاپ نرسیدهاند و از این حیث درخور اهمیت شمرده مىشود.
۴- موضعگیرى قدماى اهل سنت در برابر علوم یونانى.
این نوشته به صورت مقالهاى به چاپ رسیده و دکتر عبدالرحمن بدوى، ترجمه آن را به زبان عربى در کتاب «التراث الیونانى فى الحضاره الاسلامیه» آورده است. گلدزیهر در این نوشتار به خطاى شگفتى در افتاده که از خاورشناسى عربى دان، انتظار نمىرود! (به نقد آثار وى در همین بخش نگاه کنید).
۵- علاوه بر اینها گلدزیهر فصولى از کتاب «فضائح الباطنیه» یا «المستظهرى» اثر ابو حامد غزالى را در سال ۱۹۱۶ به چاپ رسانده و نیز بر کتاب «التوحید» اثر محمد بن تومرت (ملقب به المهدى) بنیانگذار دولت موحدین در مغرب، مقدمهاى نگاشته و همچنین کتاب «المعمرین» اثر أبو حاتم سجستانى را با دیباچهاى همراه کرده و به چاپ رسانیده است. مقالات دیگرى هم از گلدزیهر به جاى مانده، به ویژه آنچه در «دائره المعارف اسلام» چاپ اروپا از وى آوردهاند.
۶- مجموعهاى از آثار گلدزیهر نیز تحت عنوان: «Gesammelte schriften» در اروپا ضمن چند مجلد به چاپ رسیده است.
(۱).دفاع عن العقیده و الشریعه، اثر محمد الغزالى، صفحه ۹، چاپ قاهره.
۱۲٫ هانرى کربن خاورشناس فرانسوى
تالیفات:
کتابها و آثارى که از کربن باقى مانده، فراوانند. بخشى از آنها را کربن خود تصنیف کرده و برخى دیگر را از عربى و پارسى و آلمانى… به فرانسه برگردانده و بر پارهاى از کتابها، دیباچهاى نگاشته و به چاپ آنها همت گماشته است. ما در اینجا برخى از آثار وى را که به نحوى با اسلام و ایران پیوند دارد، معرفى مى کنیم:
۱- یکى از آثار چشمگیر هانرى کربن، کتاب تاریخ فلسفه اسلامى «Histoire de ia philosophie Islamique» نام دارد. این کتاب به شکل غریبى از جریان فکر فلسفى در میان مسلمانان بحث مىکند و روح «تأویل گرایى» به شدت بر آن غلبه دارد. قسمت اول از کتاب مزبور را دکتر اسدالله مبشرى و بخش دیگرش را دکتر جواد طباطبائى به فارسى برگردانده اند(۱۳۰). نصیر مروت و حسم قبیسى – از نویسندگان عرب – نیز ترجمه این کتاب را به زبان عربى بر عهده گرفتهاند و آن را از آغاز بحث تا وفات ابن رشد ترجمه کردهاند. ما به هنگام نقد آثار کربن، لغزشهاى اساسى وى را در این کتاب نشان خواهیم داد.
۲- کتاب عجیب دیگرى که هانرى کربن با همان روحیه تأویل گرایى نگاشته «ارض ملکوت و کالبد انسان در روز رستاخیز از ایران مزدایى تا ایران شیعى
Iran Mazdenall’Iran shiite`Terre celeste et corps de resurrection de I نام دارد که ضیاء الدین دهشیرى آن را به فارسى ترجمه کرده، این کتاب با تکیه بر «عالم خیال» به مباحث فلسفى و مذهبى پرداخته و خود را آماجگاه نقد و اعتراض فراوانى قرار داده که نمونهاى از آنها را به زودى خواهیم آورد.
۳- کتاب دیگرى که از کربن به فارسى ترجمه شده «فلسفه ایرانى و فلسفه تطبیقى Philosophie Iranienne et Philosophie comparee» نام دارد. این کتاب را نیز دکتر جواد طباطبائى از فرانسه به فارسى برگردانده است.
۴- دیگر از آثار هانرى کربن کتابى است با عنوان «درباره اسلام ایرانى en islam iranien» که ضمن چهار مجلد در پاریس انتشار یافته و به مباحثى پیرامون امامت، سهروردى و افلاطونیان ایران، سالکان طریق عشق، و مکتب اصفهان پرداخته است. این کتاب را هنوز به پارسى ترجمه نکرده اند و بیشتر محتواى آن را در آثار پراکنده کربن مى توان یافت.
۵- «کشف المحجوب» رسالهاى در آیین اسماعیلى اثر ابو یعقوب سجستانى از باطنیان قرن چهارم هجرى که با مقدمهاى به زبان فرانسه از هانرى کربن انتشار یافته است.
۶- «جامع الحکمتین» اثر ناصر خسرو قبادیانى (داعى خراسان) که با تصحیح و مقدمهاى به فرانسه از کربن به زیور چاپ درآمده است.
۷- «ایران و یمن» مشتمل بر سه رساله اسماعیلى یعنى: «الینابیع» اثر ابو یعقوب سجستانى و «المبدء و المعاد» اثر حسین بن على داعى اسماعیلى و «بعضى از تأویلات گلشن راز» با تصحیح و ترجمه هانرى کربن به زبان فرانسه.
کربن به آثار شیخ اشراق (شهاب الدین یحیى سهروردى) نیز علاقهاى فراوان داشت و نشر مجموعه آثار وى همت گماشت مانند:
۸- «حکمه الاشراق» (متن عربى) با مقدمه به زبان فرانسوى از هانرى کربن.
۹- «رساله فى اعتقاد الحکماء».
۱۰- «قصه الغربه الغربیه».
۱۱- هانرى کربن مقدمهاى به زبان فرانسه بر «مجموعه آثار شیخ اشراق» نگاشت که به تصحیح و اهتمام دکتر سید حسین نصر انتشار یافت.
کربن به آثار فیلسوفان ایرانى چون ابن سینا، صدراى شیرازى و حیدر آملى… نیز پرداخت و کتابهایى درباره ایشان به چاپ رسانید مانند:
۱۲- «ابن سینا و تمثیل عرفانى Avicenne et le recit visionnaire که قصه حى بن یقظان و ترجمه و شرح آن را به قلم یکى از معاصران ابنسینا دربر دارد. کربن این رساله را به فرانسه ترجمه کرده و با مقدمات مفصلى آن را انتشار داده است.
۱۳- کتاب «المشاعر» اثر صدر الدین شیرازى که هانرى کربن آن را با ترجمهاى از بدیع الملک (میرزا عماد الدوله) به چاپ رسانده و مقدمهاى به فرانسه بر آن نگاشته است.
۱۴- کتاب «جامع الاسرار و منبع الانوار» به همراه رساله «نقد النقود فى معرفه الوجود» از تصنیفات حیدر آملى که هانرى کربن با نوشتن مقدمهاى بر آن، به چاپش اهتمام کرده است.
کربن به نشر آثار صوفیان و عرفا نیز دلبستگى ویژهاى نشان مىداد و به چاپ کتب آنها اهتمام مىورزید که در این باره از دو کتاب ذیل – به عنوان نمونه – مىتوان نام برد:
۱۵- «عبهر العاشقین» اثر روزبهان بقلى شیرازى.
۱۶- شرح شطحیات روزبهان بقلى شیرازى.
آثار کربن بدانچه آوردیم محدود نیست و کسانى که مایل باشند فهرست کامل آنها را به بینند، مىتوانند به:
جشن نامه هانرى کربن Melanges Offerts a Henry Corbin (بخش فرانسوى کتاب از صفحه ۳ تا ۳۲) مراجعه کنند.
۱۳٫ زندگى و آثار ایلیا پاولویچ پطروشفسکى، خاور شناس روسى
تالیفات:
پطروشفسکى درباره اسلام و ایران پژوهشهایى کرده و آثارى از خود بر جاى نهاده است. برخى از آثار پطروشفسکى را به زبان فارسى ترجمه کردهاند که با رجوع بدانها مىتوانیم از آراء این خاورشناس روسى آگاهى یابیم:
۱- یکى از کتابهاى پطروشفسکى که آن را درباره تاریخ اسلام و ایران تا پایان قرن نهم هجرى نگاشته «اسلام در ایران xvw Islam-virane v vII» نام دارد.
این کتاب علاوه بر ذکر رویدادهاى تاریخى به بیان پارهاى از عقاید و احکام اسلامى نیز مىپردازد. پطروشفسکى در این کتاب از حیث تعلیل رویدادها و گزارش آثار و نقل آراء اسلامى به اشتباهات فراوانى در افتاده و اغلاط واضحى در کتابش دیده مىشود. کتاب «اسلام در ایران» را «کریم کشاورز» به فارسى برگردانده و ما به هنگام نقد آثار پطروشفسکى به توضیح پارهاى از خطاهاى وى در این کتاب، مى پردازیم.
۲- کتاب دیگرى که از پطروشفسکى در دسترس قرار دارد «تاریخ اسلام» است که پطروشفسکى آن را با همکارى چند تن از نویسندگان روسى نگاشته و هر یک از ایشان، نوشتن بخشى از کتاب را به عهده گرفتهاند. پطروشفسکى در این تاریخنامه حوادث قرن چهارم تا هفتم هجرى و نیز تاریخ تیموریان و صفویان را به نگارش درآورده است. ترجمه کتاب مزبور، نیز از آن کریم کشاورزى است.
۳- سومین کتابى که از پطروشفسکى به فارسى در دست داریم، کتاب «کشاورزى و مناسبات ارضى در ایران عهد مغول» است. پطروشفسکى در آغاز این کتاب از منابع و مآخذ خود (که اغلب فارسى و عربىاند) یاد مىکند و سپس شرحى از یورش مغولان مىآورد و از کشتار و ویرانیهاى وسیع آنان سخن مى گوید، آنگاه نوبت به توضیح مرحله بازسازى مى رسد (که به طور عمده از روزگار غازان خان مغول شروع شد و او که آیین اسلام را پذیرفته بود، بر خلاف اسلافش به آبادانى و توسعه کشاورزى دستور داد). سپس پطروشفسکى از اقسام زمیندارى و بهره گیرى از اراضى و مالیاتهاى زمین د رآن دوره بحث مى کند و سرانجام کتابش را با شرح قیام کشاورزان (سربداران) براى کسب آزادى به پایان مىرساند. کتاب پطروشفسکى با تکیه بر منابع و مدارک فراوانى تهیه شده و مىتوان از آن بهره گرفت. هر چند از داوریهاى نادرست نیز خالى نیست. این کتاب همچون کتب پیشین، از ترجمه هاى کریم کشاورز به شمار مىآید.
۴- چهارمین کتابى که از پطروشفسکى به فارسى ترجمه شده «نهضت سربداران خراسان
vijenie cerbedarov v khrassane – D vizhenie serbedarov v Khorasane» نام دارد. کتاب مزبور، ابتدا در یکى از مجلات روسى که از انتشارات فرهنگستان علوم شوروى به شمار مىرفت (در سال ۱۹۵۶ میلادى) به چاپ رسید سپس کریم کشاورز آن را به فارسى ترجمه کرد و در ایران انتشار یافت. موضوع کتاب عیناً همان بحثى است که پطروشفسکى در پایان کتاب «کشاورزى و مناسبات ارضى در ایران عهد مغول» آورده و در حقیقت آن فصل را به صورت مقاله مستقلى بازگو نموده است. پطروشفسکى با معیارها و ملاکهاى مادى – چنانکه آثارش سرشار از این ضوابطاند – به بررسى قیام سربداران خراسان پرداخته و تحلیلهایى دارد که در آنها از چهارچوب مارکسیسم گامى فراتر نمى نهد.
۵- پنجمین اثرى که از پطروشفسکى در دست داریم مقالهاى است با عنوان «پیرامون تاریخ بردگى در خلافت تازیان» که ترجمه آن را به فارسى «سیروس ایزدى» عهدهدار شده است (۱). پطروشفسکى در این مقاله، رأى یکى از پژوهشگران روسیه به نام ل. اى. نادرزاده را نقد مىکند. نادرزاده اعلام کرده بود که: «رشد بردگى در میان تازیان پیش از اسلام و در روزگار خلافت، سخت ناچیز بوده و تازیان در تاخت و تاز پیروزمندانه خود، به گسترش بردگى دامن نزدند (۲).» و پطروشفسکى نظر او را نمىپسندد و ما در کتاب «بردگى از دیدگاه اسلام» (۳) به پطروشفسکى پاسخ دادهایم و شبهات وى و دیگر مخالفان اسلام را در این باره دفع کرده ایم.
۶- ششمین اثرى که از پطروشفسکى به زبان فارسى ترجمه شده، دو مقاله با عنوان «دولت در عهد ایلخانان» و «ایرانشناسى در شوروى» است. هر دو مقاله را یعقوب آژند به فارسى برگردانده(۴) و به همراه مقاله دیگرى از ارانسکى به چاپ رسیدهاند. پطروشفسکى در مقاله نخست، اقدامات رشیدالدین فضل الله، وزیر بزرگ غازان خان را در برقرارى عدالت مىستاید و پافشاریهاى وى را در «رعایت احوال رعیت» از خلال کارها و نامههایش به گونه مؤثرى نشان مىدهد. ولى در نهایت از نگرش مادى خود دست بر نمىدارد و همه تلاشهاى دادگرانه رشیدالدین فضل الله را «نوعى دوراندیشى فئودالى و سیاسى» مى شمرد!
در مقاله دوم، پطروشفسکى از پژوهشگرانى یاد مىکند که در روسیه درباره تاریخ و زبان ایرانى مطالعه کرده یا مىکنند و آثار و کتابهاى ایشان را نام مى برد.
از پطروشفسکى دیباچه اى بر کتاب «ترکستان نامه» اثر خاورشناس نامدار روسى بارتولد Barthold نیز به فارسى در دست داریم که مترجم آن، کریم کشاورز است (۵). پطروشفسکى مقالات و کتابهاى دیگرى هم دارد که در دسترس ما نیست.
۱۴٫ تئودور نولدکه خاور شناس آلمانى
تالیفات:
از تئودور نولدکه آثارى به جاى مانده که مهمترین آنها به قرار زیر است:
۱- تاریخ قرآن Geschichte des Qorans. این کتاب در مغرب زمین از شهرت فراوانى برخوردار شد و مورد توجه خاورشناسان قرار گرفت. نولدکه به خاطر همین کتاب به دریافت جایزهاى از سوى آکادمى فرانسه نایل آمد. کتاب مزبور در میان ما کاملاً شناخته شده نیست زیرا ترجمهاى به فارسى از آن صورت نگرفته است. خوشبختانه متن آلمانى کتاب در اختیار نویسنده قرار گرفت و در خلال همین مقاله به نقد پارهاى از مواضع آن خواهیم پرداخت.
۲- زندگانى محمد Mohammads leben. این کتاب هر چند به نحو ایجاز و اختصار نوشته شده ولى نولدکه با اعتماد به مآخذ تاریخى، آن را به نگارش درآورده است. در عین حال جاى نقد و نکتهگیرى در آن خالى نیست.
۳- تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان. این کتاب بخشى از تاریخ ابوجعفر طبرى شمرده مىشود که پروفسور نولدکه آن را به آلمانى ترجمه کرده و با تعلیقات مفصلى به چاپ رسانده است. کتاب مزبور به وسیله دکتر عباس زریاب خویى به فارسى برگردانده شده و از سوى «انجمن آثار ملى» به چاپ رسیده است.
۴- حماسه ملى ایران Das Iranische Nationalepos این کتاب را نولدکه که درباره شاهنامه فردوسى نوشته و بزرگ علوى آن را به پارسى برگردانده است. سعید نفیسى در خلال مقدمهاى که بر آن نگاشته، خرده گیرىهایى از کتاب مزبور نموده است.
۵- اساس زبانشناسى ایران Grundriss der Iranischen philologie. این کتاب در دو مجلد در اشتراسبورگ به چاپ رسیده است.
نولدکه کتابى درباره «نحو عربى» و پژوهشهایى درباره «اشعار شاعران قدیم عرب» و آثار دیگرى نیز از خود به جاى نهاده که از ذکر آنها صرف نظر مى کنیم.
۱۵٫ رینولد آلن نیکلسون خاورشناس انگلیسى
تالیفات:
آثارى را که از این خاورشناس به زبان فارسى ترجمه شده است بدین شرح می باشد:
۱- تاریخ ادبیات عرب Aliterary History of the Arabs. این کتاب تاکنون یازده بار در لندن به چاپ رسیده و از کتب دانشگاهى به شمار مى رود. صفا خلوصى.
منابع:
[۱]. سیروس ایزدى، مقاله مزبور را از انگلیسى به فارسى برگردانده و مىنویسد که این مقاله با عنوان: «history of slavery in the califate from the seventh to the tenth century On the» در مجموعه خاورشناسى کمبریج و هاروارد منتشر شده است.
[۲]. به کتاب «سه مقاله درباره بردگى» اثر پطروشفسکى و بلیانف، ترجمه سیروس ایزدى، مقاله اول، ص ۱۱ نگاه کنید.
[۳]. از انتشارات «بنیاد دائره المعارف اسلامى، سال ۱۳۷۲ ه ش».
[۴]. یعقوب آژند، مقاله نخستین را از مجله Journal Central Asian و مقاله دوم را از «سلسله مقالات پنجاهمین مطالعات شرقى شوروى» برگفته است (به مقدمه کتاب ایرانشناسى در شوروى، اثر پطروشفسکى و ارانسکى، ترجمه یعقوب آژند بنگرید).
[۵]. به ترکستان نامه، اثر بار تولد، ترجمه کریم کشاورز، از صفحه ۱ تا ۲۶ نگاه کنید.
