نماز فریضه ای الهی است كه خواندن و اقامه كردن آن بر تمام مسلمانانی كه به حد تكلیف رسیده باشند واجب می باشد. چنانچه از روایات و اخبار بر می آید مسلمانان صدر اسلام در دوران حیات نبوی همگی به یك شكل نماز می گذاردند و به یك شكل وضو می گرفتند و این اختلاف و تفاوتی كه در وضو و نماز بوجود آمده ناشی از افتراق امت به گروهها و فرقه های متعدد می باشد و عامل اصلی این اختلافات فاصله گرفتن از اهل بیت رسول خداست كه پیامبر(ص) آنان را در حدیث ثقلین و سفینه و احادیث دیگر در كنار قرآن برای هدایت و نجات از گمراهی امت قرار داده بودند. ما در اینجا به اختلافات عمدهای كه بین شیعه و سنی در باره نماز و وضو وجود دارد اشاره می كنیم:
- وضو: اهل سنت به هنگام وضوء، دستهاي خود را از پايين به بالا شسته و پاهاي خود را مي شويند. برخلاف شيعه كه دستها را از بالا به پايين (آرنج تا سر انگشتان دست) شسته و پاهاي خود را مسح مي كنند.
- سجده: اهل سنت سجده بر فرش را جايز مي دانند، ولي شيعه سجده بر زمين و آن چه كه از آن مي رويد، به شرط اين كه خوردني و پوشيدني نباشد، جايز مي داند. و سجده بر غیر اینها را جایز نمی داند.
- چگونگی قیام در نماز: يكي ديگر از موارد جدايي اهل سنت از شيعه، نماز خواندن به صورت دست بسته است؛ اما شیعه در حال قیام نماز دست ها رها می کنند به دلیل اینکه علي علیه السلام از بستن دست در حال نماز نهي نموده و مي فرمايد: «لايجمع المسلم يديه في صلاته و هو قائمٌ بين يدي الله يشبه باهل الكفر من المجوس؛[1] مسلمان نبايد دست هاي خود را در نماز، در حالي كه در برابر خداوند ايستاده است، به روي هم قرار دهد، (چه اينكه با اين عمل) شبيه اهل كفر از مجوس شده است».
- شیعه و چهار مذهب اهل سنت در اوقات و ركعات نماز اختلاف ندارند. همگی معتقد اند كه نماز صبح دو ركعت ، نماز ظهر چهار ركعت ، نماز عصر چهار ركعت نماز مغرب سه ركعت و نماز عشاء چهار ركعت می باشد. منتهی در مذهب شیعه خواند نماز ظهر و عصر و نماز مغرب و عشاء را می توان با فاصله كم زمانی پش سرهم خواند هر چند بهتر است كه نماز عصر و عشاء در اوقات خاص خود شان خوانده شوند. اما اهل سنت معتقد اند كه جمع خواندن این نماز ها فقط در مزدلفه و عرفه در ایام حج جایز می باشد و در جاهای دیگر جایز نیست.
- اهل سنت بعد از نماز عشاء قائل اند كه سه ركعت نماز وتر هم واجب است اما شیعه آن را قبول ندارد.
- در نافله ها و نماز های مستحبی نماز های روزانه كه بعد یا قبل از نمازهای واجب خوانده می شود بین شیه و سنی اختلاف وجود دارد. شیعه دو ركعت قبل از نماز صبح و هشت ركعت قبل از نماز ظهر و هشت ركعت قبل از نماز عصر و چهار ركعت بعد از نماز مغرب و یك ركعت بعد از نماز عشاء به نام وتر را مستحب می داند و انجام آنها اختیاری می باشد. هر كه انجام داد كار مستحب را انجام داده و از منفعت و بركت معنوی آن برخوردار می گردد و هركه انجام نداد از این فیض محروم شده و گناه برای او حساب نمی گردد. اما در مذهب اهل سنت دو ركعت قبل از نماز صبح و چهار ركعت قبل از نماز ظهر و دو ركعت بعد از نماز ظهر و دو ركعت بعد از نماز مغرب و دو ركعت بعد از نماز عشاء نافله های روزانه می باشند. و برای نماز عصر نافله ندارند. لكن اهل سنت انجام دادن این نوافل را به عنوان رواتب و سنت واجب می شمارند و ترك آنها را موجب گناه و معصیت و مایهی عقاب می دانند. البته در رواتب بین مذاهب اهل سنت نیز اختلاف وجود دارد كه در اینجا مجالی برای بیان آن نیست. آنچه كه بیان شد بر طبق مذهب ابوحنیفه می باشد.
- چیزی دیگری كه در نماز اختلاف شیعه و سنی را می رساند حالت دست در حال قیام می باشد. شیعه در حال قیام دستهای شان رها می كند اما سنی های حنفی و حنبلی كف دست راست را بر پشت دست چپ گذاشته منتها حنفی دستها را زیر ناف و حنبلی ها و وهابی ها روی سینه[2] می گذارند ولی شافعی ها آنها را بین سینه و ناف می گذارند.[3] مالكی ها مانند شیعه دستهای شان باز و رها می كنند.
- در نیت و تكبیرة الاحرام و ركوع و سجده و تشهد و سلام نماز بین مسلمانان اختلافی نیست اما در برخی ذكرها و خواندن سوره بعد از حمد دارای اختلاف می باشند. شیعه و سنی در دو ركعت اول نماز سوره حمد را واجب می دانند اما شیعه بعد از حمد، خواندن یك سوره كامل را واجب می داند و قبل از سوره بسم الله الرحمن الرحیم هم باید به عنوان جزء سوره خوانده شود. ولی اهل سنت خواندن یك سوره كامل را لازم نمی دانند و خواندن چند آیه را هم كافی می دانند و خواندن بسم الله الرحمن الرحیم را هم در خواندن سوره بعد از حمد جایز نمی دانند. سنی ها در آخر سوره حمد گفتن «آمین» را نیز سنت دانسته اما شیعه گفتن آن را حرام می دانند. در اذكار سجده و ركوع چندان تفاوتی بین این مذاهب وجود ندارد.
- اختلاف دیگری كه در بین شیعه و سنی در نماز مورد توجه می باشد تشهد نماز است. شیعه در تشهد می گوید: اشهد ان لا اله الاالله وحده لا شریك له * و اشهد انه محمدا عبده و رسوله * اللهم صل علی محمد و آل محمد. اما اهل سنت در تشهد می گویند: التحیات لله و الصلوات و الطیبات السلام علیك ایهاالنبی [علی النبی][4] و رحمت الله و بركاته * السلام علینا و علی عباد الله الصالحین* اشهد ان لا اله الا الله و اشهد انه محمدا عبده و رسوله * اللهم صل علی محمد و علی آل محمد كما صلیته علی ابراهیم و علی آل ابراهیم * اللهم بارك علی محمد و علی آل محمد كما باركت علی ابراهیم و علی آل ابراهیم انك حمید مجید. در پایان نماز، هم شیعه و هم سنی بعد از تشهد سلام را واجب می دانند. یعنی السلام علیكم و رحمت الله.
- در ركعت سوم و چهارم هم شیعه و هم سنی سوره حمد را بدون سوره می خوانند ولی وهابی ها خواندن یكی دو آیه از سوره ای دیگر را نیز لازم می دانند. شیعه به جای سوره حمد تسبیحات اربعه را هم كافی می دانند و در مذهب حنفی ها هم تسبیحات به جای حمد كافی می باشد.
- . یکی از مسائل مورد اختلاف بین شیعه و اهل سنت، مسئله مسح یا شستن پاها در وضو است، علامه حلی می فرماید: همه علمای امامیه قائل به وجوب مسح پا شده و شستن آن دو را در وضو در حال اختیار باطل می دانند.[5] همه اهل سنت شستن پاها را واجب می دانند، متقی هندی می گوید: اختلاف در وضو از زمان خلافت عثمان بن عفان شروع شده است.[6]
- شیعه و اهل سنت در نماز تراویح اختلاف دارند، شیخ طوسی می فرماید: نافله های ماه رمضان فرادا خوانده می شود و جماعت در آن بدعت است.[7] بخاری به سندش از عبد الرحمن بنی عبد قاری نقل می کند: در یکی از شبهای ماه رمضان با عمر به مسجد رفتم، دیدیم مردم دسته دسته و پراکنده هستند. هر کسی برای خود یا با گروه خود نماز می خواند، عمر گفت: به نظر من اگر این ها به یک امام اقتدا کنند بهتر است، لذا تصمیم گرفته و دستور داد ابی بن کعب پیش نماز همه باشد، شب دیگر با وی به مسجد رفتیم دیدیم مردم نمازهای مستحبی شبهای رمضان را به جماعت می خوانند، آن گاه عمر گفت این بدعتی خوبی است.[8]
اینها تفاوت های اساسی بین نماز شیعه و سنی می باشد و تفاوتهای جزئی و غیر قابل توجه نیز در نحوه نشستن و به سجده رفتن و بلند شدن و امثال اینها در نماز این دو مذهب وجود دارد چنانچه كه در بین خود مذاهب اهل سنت نیز اختلافات زیادی در جزئیات نماز وجود دارد و تفصیل آنها در كتاب های فقهی بیان شده است.
نویسنده: حمیداله رفیعی
[1] . وسائل الشيعه، اسلاميه، پنجم،1398 هـ ، ج 4، ص 1265، ابواب قواطع الصلاة و ما يجوز فيها، باب 15، حديث 7.
[2] . مختصر الصلاه النبی،محمد ناصرالدین البانی، ص38، عربستان، ریاض، اول، 1426ه ق.
[3] . فقه محمدی،شیخ محمد مردوخ كردستانی، ص15، انتشارات گفتمان، اول 1378ش.
[4] . وهابی ها چنین می گویند.
[5]. علامه حلی، حسن بن یوسف بن المطهر، تذکره الفقهاء، ج1، ص 168، موسسه آل البیت، ـ علیه السلام ـ لاحیاء التراث، قم.
[6]. متقی هندی، علی، کنزل العمال،ج9، ص 443، ح 26890.
[7]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج1، ص 529، موسسه النشر الاسلامی، التابعه لجماعه المدرسین، بقم المشرفه، 1407.
[8]. بخاری، محمد ابن اسماعیل، صحیح بخاری، ج2، ص 252.
