اشاره:
محمد مشهور به ملا محسن و ملقب به فیض در چهاردهم ماه صفر سال ۱۰۰۷ ق. در یکى از معروف ترین خاندان علم، عرفان و ادب، که سابقه درخشان آنان به حدود چهار قرن مى رسد در کاشان به دنیا آمد. پدرش رضىالدین شاه مرتضى (۹۵۰ – ۱۰۰۹ ق) فقیه، متکلم، مفسر و ادیب در کاشان حوزه تدریس داشته و از شاگردان ملا فتح اللَّه کاشانى (متوفى ۹۸۸ ق.) و ضیاءالدین محمدرازى (متوفى ۱۰۹۱ ق.) بوده است.
مادر او زهرا خاتون (متوفى ۱۰۷۱ ق.) بانویى عالم و شاعر، دختر ضیاءالعرفا رازى (از عالمان بزرگ شهر رى) بوده است. جد فیض تاج الدین شاه محمود فرزند ملا على کاشانى، عالم و عارفى شاعر از ناموران زمان خویش در کاشان بوده و در آنجا مدفون است.
تحصیلات
ملا محسن چهارمین فرزند شاه مرتضى در دو سالگى پدر خود را از دست داد.از آن پس دایى وعمویش تعلیم و تربیت او و دیگر برادرانش را به عهده گرفتند و چون فیض از برادران خود باهوشتر بود مقدمات علوم دینى و بخش هایى از آن را تا سن بلوغ در کاشان نزد عمو و دایى اش نورالدین محمد مشهور به حکیم و آخوند نورا (متوفى ۱۰۴۷ه ق.) فرا گرفت.
بیست ساله بود که با برادر بزرگش عبدالغفور براى ادامه تحصیل به اصفهان که در آن روزگار پایتخت کشور و مرکز تجمع علماى بزرگ و اساتید ماهر در رشته هاى مختلف علوم اسلامى بود، رهسپار گردید و از این موقعیت مناسب که در هیچ یک از شهرهاى ایران و دیگر ممالک اسلامى یافت نمىشد بیشترین بهره ها و استفاده هاى علمى را برد.
اساتید
شیخ محمّد بن إبراهیم شیرازی ، معروف به صدر المتألّهین .
شیخ محمّد بن حسین حارثی، معروف به شیخ بهائی .
سیّد محمّد باقر حسینی ، معروف به میر داماد .
شیخ محمّد صالح مازندرانی .
شیخ مرتضى کاشانی(پدرش) .
شاگردان
محمد مشهور به عَلَمالهدى (فرزند فیض)
احمد مشهور به معینالدین (فرزند فیض)
محمد مؤمن فرزند عبدالغفور (برادر فیض)
شاه مرتضى دوم (پسر برادر فیض)
ضیاءالدین محمد(دایى فیض)
ملا شاه فضل اللَّه و ملا علامى
ملا محمد باقر مجلسى
سید نعمت اللَّه جزایرى
قاضى سعید قمى
ملا محمد صادق خضرى
شمسالدین محمد قمى
شیخ محمد محسن عرفان شیرازى
تألیفات
۱٫ تفسیر صافى
۲٫ تفسیر اصفى
۳٫ تفسیر مصفى
۴٫الوافى
۵٫الشافى
۶٫النوادر
۷٫المحجهالبیضاء
۸٫ مفاتیحالشرایع
۹-اصولالمعارف
۱۰-ضیاءالقلب
۱۱-الفت نامه
۱۲-زادالسالک
۱۳-شرحالصدر
۱۴-راه صواب
۱۵-گلزار قدس
۱۶-آب زلال
۱۷-دهر آشوب
۱۸-شوقالجمال
۱۹-شوقالمهدى
۲۰-شوقالعشق
۲۱-دیوان قصائد، غزلیات و مثنویات
وفات
ملا محسن فیض در ۸۴ سالگى در کاشان بدرود حیات گفت و در قبرستانى که در زمان حیاتش زمین آن را خریدارى و وقف نموده بود، به خاک سپرده شد.
