اين شهر سوّمين شهر مقدّس عراق پس از نجف و كربلا است و در شمال غربي بغداد و در سمت غرب رودخانه دجله قرار گرفته كه تنها عرض رودخانه دجله آن را از بغداد جدا مي كند. نام اين شهر برگرفته از نام مبارك حضرت كاظم(عليه السلام) است و از آنجايي كه در اين حرم حضرت موسي بن جعفر(عليه السلام) كاظم و نواده او حضرت محمد بن علي(عليه السلام (جواد) مدفون مي باشند شهر به نام اين دو تن با غلبه دادن نام كاظم ، «كاظمين» ناميده شده است.
حرم مطهّر، مركز اين شهر را تشكيل مي دهد و دروازهاي مجموعه وسيع حرم به خيابانها و محله هاي اصل شهر گشوده مي شود. حرم كاظمين از ويژگيهايي برخوردار است كه در كمتر حرمي مي توان ديد; نخست آنكه دو تن از امامان معصوم درون يك ضريح مدفونند، از اين رو ضريح نقره اي آنان بزرگ و بخش مهمّي از فضاي زير گنبد را در بر گرفته است و ديگر آنكه حرم مطهّر داراي دو گنبد طلايي يكسان و چهار گلدسته مي باشد. همچنين حرم مطهّر داراي سه ايوان زيبا و بزرگ با سقفهاي بلند است كه ستونهايي تنومند آن را در بر گرفته و با كاشي و آينه تزيين شده است.
پيشينه شهر كاظمين به سال 145 هـ . باز مي گردد. در اين سال جعفر فرزند منصور عبّاسي درگذشت و در اين منطقه مدفون گرديد و پس از او جمعي از قريشيان از آن جمله دو امام معصوم(عليهما السلام) در اين منطقه به خاك سپرده شدند و همواره به نام «مقابر قريش» مشهور بوده است. ليكن بعدها به تدريج نام اين بقعه به نام امروزي آن شهرت يافت.
مسجدهاي شهر كاظمين
مسجد صفوي
يكي از مسجدهاي قديمي كاظمين، كه در مجاورت صحن دو امام واقع شده، مسجدي است كه شاه اسماعيل صفوي آن را در 926 ق بنياد نهاده است. اين مسجد پس از چهار قرن، هم چنان محكم و استوار است و نشان از زيبايي و استحكام معماري عصر صفوي دارد. مسجد صفوي در وسط ضلع شمالي و متصل به رواق است و با سه در به رواق شمالي وصل مي شود. منبر داخل آن نيز از شاهكارهاي عصر صفوي است.مسجد ابو يوسف
داخل صحن مطهر، در مجاورت كتاب خانه جوادين مسجدي قرار دارد كه در داخل آن ابو يوسف، قاضي و فقيه اهل سنت عصر عباسي، به خاك سپرده شده است. در اين مسجد اغلب اهل سنت نماز مي گزارند.
يكي از مسجدهاي قديمي كاظمين، كه در مجاورت صحن دو امام واقع شده، مسجدي است كه شاه اسماعيل صفوي آن را در 926 ق بنياد نهاده است. اين مسجد پس از چهار قرن، هم چنان محكم و استوار است و نشان از زيبايي و استحكام معماري عصر صفوي دارد. مسجد صفوي در وسط ضلع شمالي و متصل به رواق است و با سه در به رواق شمالي وصل مي شود. منبر داخل آن نيز از شاهكارهاي عصر صفوي است.مسجد ابو يوسف
داخل صحن مطهر، در مجاورت كتاب خانه جوادين مسجدي قرار دارد كه در داخل آن ابو يوسف، قاضي و فقيه اهل سنت عصر عباسي، به خاك سپرده شده است. در اين مسجد اغلب اهل سنت نماز مي گزارند.
علماي مدفون در كاظمين
در داخل حرم مطهر و خارج آن قبر تعدادي از عالمان و انديشمندان اسلامي و نيز رجال و دولت مردان سياسي وجود دارد:
خواجه نصير الدين طوسي(597 ق ـ 671 ق)
در رواق باب القريش، رواق غربي، خواجه نصير الدين محمد بن محمد بن حسن طوسي، ازعالمان، متكلمان ورياضي دانان مشهورشيعه، به خاك سپرده شده است. خواجه نصير الدين طوسي، وزير ايراني و شيعي هولاكوخان مغول، تأليفات فراواني در كلام و عقايد و نيز علوم دقيقه مثل رياضي و هندسه دارد كه مشهور ترين آن ها تجريد الاعتقاد و آداب المتعلمين است. اين وزير دانشمند شيعي، هنگام تهاجم هولاكوخان مغول به بغداد و سرنگوني خلافت عباسي، همراه خان مغول بود. بر بالاي قبر او كتيبه اي با اين عبارت ديده مي شود: « هذامرقد سلطان الحكماء و المحققين محمد بن محمد بن حسن الطوسي، عمر في عهد السلطان بن السلطان… الامجد معتمد الدوله ».
ابوسبحه
موسي بن ابراهيم اصغر بن موسي الكاظم ملقب به المرتضي، كه به سبب ذكر و تسبيح گفتن زياد او را ابوسبحه مي گفتند، در بغداد از دنيا رفت و در مقابر قريش، در جوار پدر و جدش به خاك سپرده شد.
ابوسبحه
ابوالحسن علي بن المرتضي بن علي علوي حسني، معروف به الامير سيد، از فقيهان حنفي و مدرس در جامع السلطان بود. او را در جوار امام موسي بن جعفر(عليه السلام) دفن كردند.
ابن قولويه(ف 369 ق)
ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولويه قمي، از فقيهان و محدثان شيعي در عصر آل بويه است كه در رواق شرقي حرم(پايين پا) به خاك سپرده شده است. ابن قولويه از سوي معز الدوله ديلمي دعوت شد تا از قم به كاظمين برود و به تأسيس حوزه علميه آن بپردازد. شيخ مفيد و ابو الفتح كراچكي از شاگردان او بودند و شيخ مفيد را در كنار او به خاك سپردند. ابن قولويه صاحب تأليفاتي در فقه و حديث است و كتاب كامل الزيارات او مشهور است.
عون و عبدالله
قبر دو تن از فرزندان امام علي(عليه السلام) به نام عون و عبدالله در آن سوي باب البصره، سمت شرقي مقابر كاظمين، قرار دارد و داراي زيارت گاهي باشكوه است.
ابو يوسف
قاضي ابو يوسف از فقيهان و عالمان مشهور اهل سنت است. او قاضي و فقيه عصر عباسي بود كه داخل صحن خاك شده است.
قبور منسوب به سيّد رضي و سيّدمرتضي
سيّد رضي و سيد مرتضي چنانكه در بخش كربلا گفته شد، در بغداد و در منزل مسكوني خود دفن شدند و پس از آنجا به كربلا منتقل و در حرم مطهر به خاك سپرده شدند. امروزه اين دو قبر منسوب به سيّد رضي و سيّد مرتضي كه ظاهراً همان محل اوليه دفن آنان بوده داراي گنبد و بارگاهي است.
در رواق باب القريش، رواق غربي، خواجه نصير الدين محمد بن محمد بن حسن طوسي، ازعالمان، متكلمان ورياضي دانان مشهورشيعه، به خاك سپرده شده است. خواجه نصير الدين طوسي، وزير ايراني و شيعي هولاكوخان مغول، تأليفات فراواني در كلام و عقايد و نيز علوم دقيقه مثل رياضي و هندسه دارد كه مشهور ترين آن ها تجريد الاعتقاد و آداب المتعلمين است. اين وزير دانشمند شيعي، هنگام تهاجم هولاكوخان مغول به بغداد و سرنگوني خلافت عباسي، همراه خان مغول بود. بر بالاي قبر او كتيبه اي با اين عبارت ديده مي شود: « هذامرقد سلطان الحكماء و المحققين محمد بن محمد بن حسن الطوسي، عمر في عهد السلطان بن السلطان… الامجد معتمد الدوله ».
ابوسبحه
موسي بن ابراهيم اصغر بن موسي الكاظم ملقب به المرتضي، كه به سبب ذكر و تسبيح گفتن زياد او را ابوسبحه مي گفتند، در بغداد از دنيا رفت و در مقابر قريش، در جوار پدر و جدش به خاك سپرده شد.
ابوسبحه
ابوالحسن علي بن المرتضي بن علي علوي حسني، معروف به الامير سيد، از فقيهان حنفي و مدرس در جامع السلطان بود. او را در جوار امام موسي بن جعفر(عليه السلام) دفن كردند.
ابن قولويه(ف 369 ق)
ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولويه قمي، از فقيهان و محدثان شيعي در عصر آل بويه است كه در رواق شرقي حرم(پايين پا) به خاك سپرده شده است. ابن قولويه از سوي معز الدوله ديلمي دعوت شد تا از قم به كاظمين برود و به تأسيس حوزه علميه آن بپردازد. شيخ مفيد و ابو الفتح كراچكي از شاگردان او بودند و شيخ مفيد را در كنار او به خاك سپردند. ابن قولويه صاحب تأليفاتي در فقه و حديث است و كتاب كامل الزيارات او مشهور است.
عون و عبدالله
قبر دو تن از فرزندان امام علي(عليه السلام) به نام عون و عبدالله در آن سوي باب البصره، سمت شرقي مقابر كاظمين، قرار دارد و داراي زيارت گاهي باشكوه است.
ابو يوسف
قاضي ابو يوسف از فقيهان و عالمان مشهور اهل سنت است. او قاضي و فقيه عصر عباسي بود كه داخل صحن خاك شده است.
قبور منسوب به سيّد رضي و سيّدمرتضي
سيّد رضي و سيد مرتضي چنانكه در بخش كربلا گفته شد، در بغداد و در منزل مسكوني خود دفن شدند و پس از آنجا به كربلا منتقل و در حرم مطهر به خاك سپرده شدند. امروزه اين دو قبر منسوب به سيّد رضي و سيّد مرتضي كه ظاهراً همان محل اوليه دفن آنان بوده داراي گنبد و بارگاهي است.
منبع: عتبات عاليات عراق؛ دكتر اصغر قائدان
