خانواده به عنوان هسته اولیه و مهمترین کانون زندگى انسان، داراى اهمیت ویژه‌اى در ساختن شخصیت اوست. چنانچه زن و مرد بتوانند بر اساس دستورات حیاتبخش اسلام، این هسته اولیه زندگى اجتماعى را سرشار از مهر و عطوفت و گرمى و شادابى نمایند سعادت دنیوى و اخروى خود و فرزندانشان را فراهم کرده‌اند.
دین مبین اسلام براى حفظ و زیباسازى و مهرورزى و استحکام بنیان خانواده اهمیت خاصى قائل شده است. در مقاله حاضر نگاهى به عوامل استحکام روابط خانوادگى از منظر قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار(علیهم السلام) شده است. با هم مطلب را از نظر مى‌گذرانیم:
«و من ءایته ان خلق لکم من انفسکم ازوجا لتسکنوا الیها و جعل بینکم موده و رحمه ان فى ذلک لایا ت لقوم یتفکرون؛ از نشانه‌هاى خداوند این است که براى شما از جنس خودتان همسرانى آفرید تا بوسیله آنان آرامش و سکون یابید و در میان شما و همسرتان دوستى و مهربانى قرار داد. مطمئناً در این امر براى اهل اندیشه و تفکر، نشانه‌ها و عبرتهایى وجود دارد.» طبق این بینش قرآنی، خانواده نشانه‌اى از رحمت، عطوفت وحکمت اوست. و شایسته است صفات رحمت وجمال حضرت پروردگار در یک خانواده سالم خودنمایى کند و در محیط آن نشانه‌اى از عدالت، رحمت، علم و حکمت، خداوند و سایر صفات الهى در آن به نوعى نمایان گردد.
بنابراین بنیان خانواده که مهمترین عامل در ساختار شخصیت افراد و جلوه‌اى از رحمانیت پروردگار است باید همواره همچون دژى مستحکم در برابر انحرافات، لغزش‌ها و آفات و آسیب‌هاى مهم اجتماعى تقویت گردیده و ارتباط اعضاى آن بر اساس رحمت، مودت بویژه رابطه قلبى و عاطفى میان زن و شوهر استحکام یابد.
در این فرصت برخى از عوامل استحکام و تقویت ارتباط اعضاى خانواده بویژه رابطه زوجین را بر اساس رهنمودهاى قرآنى بررسى مى‌کنیم.
۱- ایجاد فضاى عاطفى
آدمى از سویى ذاتاً شخصیت خود را دوست دارد و پیوسته تلاش مى‌کند که بسوى اعتلا و ترقى شخصیت خویشتن گام بردارد و از سوى دیگر انسان که از ماده انس اشتقاق یافته است به موانست و الفت شدیداً نیازمند است. او دوست دارد بیشتر به سوى افرادى که عزت نفس و شخصیتش را مورد توجه قرار مى‌دهند جذب شده و با آنان مانوس گردد. پس براى تحکیم روابط میان اعضاى خانواده باید با ایجاد فضایى عاطفی، با تقویت غریزه موانست و بهره گیرى از حس حب ذات همراه با درک نیازها و خواسته‌هاى مشروع طرفین اقدام نمود از سیاق آیات قرآن مى‌توان برخى از راهکارهاى ایجاد فضایى عاطفى و مهرآمیز را بدست آورد.
الف – خطاب زیبا
نام هر کس، براى او عزیز و دوست داشتنى است و در ایجاد انس و الفت و تقویت ارتباط نقشى بسزا دارد. فرهنگ متعالى اسلام علاوه بر آموزش نام‌هاى نیک و سفارش به ترویج آن، کوشیده است تا مردم را در گفتگوها و خطاباتشان به سوى معاشرت نیکو و خطاب‌هاى احسن راهنمایى کند.
خداوند متعال در سوره حجرات از خطاب‌هاى زشت و نفرت انگیز نهى کرده و به مسلمانان یادآور مى‌شود که همدیگر را با نام نیک وخطاب مهرانگیز صدا کنند و از کلمات زشت و مستهجن و اهانت آمیز در روابط فیمابین استفاده نکنند «یاایهاالذین ءامنوا لایسخر قوم من قوم عسى ان یکونوا خیرا منهم و لانساء من نساء عسى ان یکن خیرا منهن و لاتلمزوا انفسکم و لاتنابزوا بالالقب بئس الاسم الفسوق بعدالایمن؛ اى اهل ایمان! گروهى از شما گروه دیگر را مورد تمسخر قرار ندهد شاید آن مسخره شدگان بهتر از این مسخره کنندگان باشند وزنان هم شایسته نیست زنان دیگر را مورد تمسخر قرار دهند شاید آنان بهتر از اینان باشند.
اى مومنان! و یکدیگر را مورد طعن و عیبجویى قرار ندهید و با القاب زشت و ناپسند یکدیگر را خطاب نکنید چه زشت است که بعد از ایمان از نام‌هاى بد و ناروا استفاده کنید.»
بر اساس این راهکار قرآنی، زن و شوهر و سایر اعضاى خانواده براى تقویت ارتباط خود باید از بهترین و دوست داشتنى‌ترین القاب و اسامى بهره گیرند و صفا و صمیمیت را در فضاى خانواده حاکم سازند. حضرت محمد (صلى الله علیه و آله و سلم) در این رابطه به خانواده‌هاى مسلمان یادآور مى‌شود که: سه چیز دوستى و محبت را در میان دو مسلمان تقویت مى‌کند و صفا و صمیمیت را در میان آنان حاکم مى‌سازد.
۱- هنگام ملاقات با خوشرویى و چهره‌اى گشاده برخورد کند.
۲- براى برادر مسلمان خود جا باز کند و براى نشستن او جایى شایسته نشان دهد.
۳- به بهترین نامى که دوست دارد او را صدا بزند. رسول اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) هنگامى که همسران خود را مورد خطاب قرار مى‌داد از بهترین نام‌ها و دوست داشتنى‌ترین اسامى بهره مى‌گرفت.
ب – گفتگوهاى مهرآمیز
ارتباط کلامى با عبارات عاطفى و دلنشین مى‌تواند روابط زوجین را تقویت نموده و موجب پایدارى بنیان خانواده گردد. این شیوه کارآمد تربیتى نه تنها براى استحکام روابط خانوادگى و ایجاد فضاى عاطفى مناسب است بلکه در تربیت فرزندان نیز تاثیر دارد. خداوند متعال در سوره قصص با نقل قصه یک بانوى وارسته به گفتگوى دلنشین و محبت آمیز او با همسرش پرداخته و مى‌فرماید «و قالت امرات فرعون قرت عین لى ولک لا تقتلوه عسى ان ینفعنا او نتخذه ولدًا؛ همسر فرعون (درمورد طفلى که از دریا گرفته بودند) به همسرش گرفت، این نوزاد نور چشم من و توست او را نکشید شاید براى ما سودى داشته باشد یا اینکه او را به عنوان فرزند خود بپذیریم. این بانوى شایسته با گفتگوى دلنشین و استدلال متین خود خانواده اش را از یک بحران نجات داده و همسرش را از قتل یک کودک بى گناه بازداشت.
به گفتار شیرین جهان دیده مرد
کند آنچه نتوان به شمشیر کرد
امام علی(علیه السلام) در این رابطه مى‌فرماید:
زیبا و دلنشین سخن بگوئید تا پاسخ‌هاى زیبا و دلنشین بشنوید. بدون تردید موجودات عالم بویژه اقشار مختلف مردم در هر سن و طبقه‌اى که هستند از همه چیز بیشتر به مهر و محبت نیاز دارند. خطاب‌هاى دلنشین و گفتگوهاى ملاطفت آمیز و دلربا، روح و جسم انسان را نوازش داده و مخاطب را تحت تأثیر شدید عاطفى قرار مى‌دهد. بعضى از عبارات چنان جذاب و دوست داشتنى است که هرگز تا آخر عمر فراموش نمى‌شود.
رسول گرامى اسلام این حقیقت را این گونه بیان فرمود:
مردى که به همسرش بگوید من تو را دوست دارم این سخن هرگز از دل آن زن بیرون نمى‌رود.
چه زیباست که زن و شوهرى که مى‌خواهند سالها با همدیگر زندگى مشترک داشته باشند گفتگوهاى خود را بر اساس عشق و علاقه و محبت تنظیم کنند زبان خود را به نیکو سخن گفتن عادت دهند اندیشه‌هاى زیباگویى را در اذهان خود بپرورند رعایت ادب، عفت کلام، اجتناب از کلمات اهانت آمیز و همراه با مسخره و تحقیر، موجب افزایش مهر و محبت در فضاى خانواده خواهدشد. حضرت علی(علیه السلام) مى‌فرماید: زبان خود را به سخنان ملایم، لطیف، دلنشین و سلام کردن به دیگران عادت بده تا دوستانت فراوان و دشمنانت اندک گردند.
به شیرین زبانى و لطف و خوشى
توانى که پیلى به مویى کشى
بنابراین کلمات و عباراتى که روزانه در میان زوجین مطرح مى‌شود ممکن است تأثیر بسزایى در تقویت و استحکام روابط مشترک آنان داشته باشد و یا خداى ناکرده به فروپاشى ارکان یک خانواده بینجامد.
ج- سلام کردن
از ویژگى‌هاى فرهنگ متعالى اسلام سلام کردن مسلمانان به همدیگر است. سلام با صدایى رسا، واضح، و با آهنگى جذاب موجب تقویت بنیان خانواده و فراگیر شدن فضاى عاطفى در میان اعضاى آن خواهد بود. سلام کردن به اعضاى خانواده کینه را از بین مى‌برد، روحیه‌ها را شکوفا مى‌کند و دلها را به هم مأنوس و نزدیک مى‌گرداند و نوعى ابراز محبت و اظهار علاقه به طرف مقابل مى‌باشد. خداوند متعال مى‌فرماید:
«فاذا دخلتم بیوتاً فسلموا على انفسکم تحیه من عندالله مبا رکه طیبه کذلک یبین الله لکم الأیت لعلکم تعقلون؛ هرگاه به خانه‌اى وارد مى‌شوید، اگر کسى هم در آنجا نباشد بر خودتان سلام کنید سلام خوش آمدى است مبارک و پاکیزه از جانب خدا، پروردگار متعال اینگونه آیات خود را بر شما آشکار مى‌کند تا درمورد آنان به تفکر و اندیشه بپردازید.» و در سوره ابراهیم مى‌فرماید:
«تحیتهم فیها سلام؛ تحیت اهل بهشت، با سلام است.» آغاز ارتباط اهل بهشت و خوش آمد و انس شان با همدیگر با سلام و تحیت شروع مى‌شود.
در تفسیر این آیه کریمه حضرت باقر(علیه السلام) فرموده اند: هرگاه مردى به خانه اش وارد مى‌شود و کسى در آنجا باشد به او یا به آنها سلام کند و اگر کسى نباشد باید بگوید:
«السلام علینا من عند ربنا؛ سلام بر ما از جانب پروردگار ما که این سلام تحیتى است مبارک و پاک از جانب خدا.» در این رابطه رهنمود حکیمانه‌اى نیز از پیشواى ششم شیعیان حضرت صادق(علیه السلام) نقل شده است آن حضرت مى‌فرماید: وقتى که مردى از بیرون به خانه مى‌رود به اعضاى خانواده بویژه همسرش سلام کند.
د- مشورت
مشورت کردن یکى از شیوه‌هاى پسندیده قرآنى است. این عمل موجب مى شود تا انسان از افکار دیگران استفاده نموده و از اندیشه‌ها و افکار جدیدى که خود به آن نرسیده بهره گیرد.
عقلها امر عقل را یارى دهد، مشورت ادراک و هشیارى دهد، خداوند متعال در قرآن سوره‌اى را به همین نام اختصاص داده و بارها به مشورت با اهل فن سفارش نموده است. از جمله در سوره آل عمران مى‌فرماید:
«و شاورهم فى الامر؛ در کارهاى خود با آنان مشورت کن!» و درمورد امور خانه و خانواده مشورت با همسر در حوزه خانواده از امور پسندیده و عقلانى بشمار مى‌آید. در روایتى آمده است که پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: با زنانتان در امور مربوط به دخترانتان مشورت کنید. رایزنى با همسر و فرزندان در امور خانواده علاوه بر حکمت فوق نشانه علاقه و احترام به افکار دیگران، تلطیف فضاى خانواده و در تقویت ارتباطات خانوادگى کاملا مؤثر است.
قرآن کریم از تبادل افکار فرعون با همسر خود خبر داده و پذیرفته شدن رأى همسر فرعون را در آن جلسه نقل مى‌کند که رأى مشورتى او به نجات جان یک پیامبرى انجامید. خداوند در این رابطه مى‌فرماید: «و قالت امرات فرعون قرت عین لى ولک لاتقتلوه عسى ان ینفعنا او نتخذه ولدا؛ همسر فرعون گفت: این کودک نور چشم من و توست او را نکشید شاید به ما سودمند باشد یا او را به فرزندى بپذیریم. و در سوره بقره به مشورت زن و شوهر در مورد چگونگى رفتار با کودک شیرخواره اشاره کرده و مى‌فرماید:
«فان ارادا فصالا عن تراض منهما و تشاور فلاجناح علیهما؛ اگر آن دو با مشورت و رضایت یکدیگر بخواهند کودک را زودتر از شیر بازگیرند گناهى بر آنها نیست. و در سوره شورى مى‌فرماید: «و امرهم شورى بینهم» اهل ایمان با همدیگر مشورت مى‌کنند و چه زیباست که زن و شوهر مسلمان کارهاى خود را بر اساس مشورت انجام دهند. و به این ترتیب در تحکیم روابط و نظام خانواده تلاش نمایند.
و- هدیه دادن
ابراز علاقه و محبت زن و شوهر به همدیگر، راههاى مختلفى دارد که یکى از زیباترین روش‌هاى آن هدیه دادن به یکدیگر است. قرآن در مواردى از این شیوه مهرآور سخن گفته است و گاهى به آن ترغیب مى‌کند. و از هدیه مناسب از سوى مردان به همسرانى که مى‌خواهند از آنان جدا شوند هدیه در حج تمتع به درگاه ربوبى که در جلب محبت تاثیر فراوان دارد. رسول خدا در روایتى مى‌فرماید:
مردى که داخل بازار شود و تحفه‌اى را خریده و به خانواده اش برساند ثوابش معادل با عمل کسى است که نیاز گروهى از مستمندان را رفع کرده باشد.
انسانى که هدیه‌اى را دریافت مى‌کند بى اختیار مهر و محبت هدیه دهنده را در دل خود احساس مى‌کند. این نکته در روابط زناشوئى از اهمیت ویژه برخوردار است. امام باقر(علیه السلام) در این رابطه فرمود: به یکدیگر هدیه دهید که هدیه غبار کینه‌ها را از دل مى‌زداید و عداوت و دشمنى و روابط تیره را به دوستى و مهربانى بدل مى‌سازد.
۲- عفو و گذشت
هر زن و شوهرى طبعا در زندگى خود دچار خطاها و لغزشهایى مى‌شوند چرا که انسان جایزالخطا است و به غیر از چهارده معصوم(علیهم السلام) کسى را نمى‌توان مصون از اشتباه و لغزش دانست. به همین جهت قرآن کریم مى‌فرماید: «و لیعفوا و لیصفحوا الا تحبون ان یغفرالله لکم و الله غفور رحیم؛ آنان شایسته است عفو کنند و از لغزش‌هاى دیگران چشم بپوشند آیا دوست نمى‌دارید که خداوند نیز شما را عفو کند البته که خدا آمرزنده و مهربان است.» یکى از علل مهم اختلافات خانوادگى عدم تحمل و کم صبرى زن و شوهر نسبت به یکدیگر است این بگومگوها معمولا در اول زندگى بیشتر است و هر قدر که زن و مرد بیشتر همدیگر را مى‌شناسند و درک مى‌کنند و عفو و اغماض به خرج مى‌دهند تدریجا نزاع‌ها فروکش کرده و جاى خود را به مهر و صفا و گذشت مى‌دهد. امام صادق(علیه السلام) فرمود: هر انسان مسلمانى که خشمگین شود و با وجود فوران شعله غضب و توانائى بر اعمال آن، خشم خود را فرو برد خداوند در روز قیامت دل او را سرشار از رضایت و خشنودى خود خواهد نمود.
آرى بهترین و زیباترین روش در تقویت بنیان خانواده توسل به عفو و گذشت و بردبارى در مقابل خطاهاى اعضاى خانواده بویژه زن و شوهر نسبت به همدیگر است. رسول خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: عفو و گذشت را از عادات روزمره خود قرار دهید زیرا که عفو موجب عزت و سربلندى هر بنده‌اى است پس عفو کنید تا خداوند شما را عزیز و بلندمرتبه گرداند. زنان و مردان مسلمان نه تنها از خطاهاى خود نسبت به همدیگر عفو مى‌کنند بلکه از ترشروئى و نگاه‌هاى تند نسبت به همدیگر اجتناب مى‌ورزند. پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: حق زن بر شوهرش این است که او را گرسنه نگذارد، بدنش را بپوشاند و هرگز با او با بدخلقى و ترشروئى و چهره‌اى گرفته برخورد ننماید.
۳- خدمت به خانواده
تأمین نیازهاى خانواده از جمله وظائف مرد است او با این عمل خود علاوه بر ایفاى نقش خود در مدیریت خانه، رضایت خداوند و همسرش را جلب مى‌کند و در تقویت پیوند زناشویى گام برمى دارد. در آیات قرآن این عمل پسندیده از شیوه‌هاى مردان خدا و پیامبران الهى محسوب مى‌شود. در داستان سفر حضرت موسى به همراه خانواده اش به ناحیه مصر، قرآن مى‌فرماید: «فقال لاهله امکثوا انى ءانست نارا لعلى ءاتیکم منها بقبس او اجد على النار هدی؛ موسى به خانواده اش گفت: اندکى مکث کنید که من آتشى مى‌بینم شاید شعله‌اى از آنرا براى شما بیاورم یا بوسیله این آتش راه را پیدا کنم.
خدمت به خانواده و یارى رساندن به کدبانوى خانه دلها را به هم نزدیک مى‌کند نیازهاى زندگى را برطرف ساخته و به فرزندان نیز درس عشق و محبت و خدمتگزارى مى‌آموزد. چرا که انجام کارهاى منزل تنها به عهده بانوان نیست بلکه همکاری، مساعدت و یارى شوهر را مى‌طلبد. امام باقر (علیه السلام) فرمود:
حضرت فاطمه (علیها السلام) همسر بزرگوار على (علیه السلام) خانه دارى مى‌کرد، خمیر کردن، نظافت منزل از جمله کارهاى او بود و على (علیه السلام) نیز بیشتر به کارهاى بیرونى منزل مانند آوردن هیزم و تأمین مواد خوراکى اقدام مى‌نمود. روزى رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) به منزل آنان وارد شد و مشاهده کرد که این زن و شوهر نمونه با کمک همدیگر با آسیاب دستى آرد مى‌کنند. پیامبر فرمود: کدامیک خسته‌ترید؟ علی(علیه السلام) فرمود: فاطمه خسته‌تر است. پیامبر به او فرمود:
دخترم برخیز! من کار تو را انجام دهم. فاطمه (علیهاالسلام) برخاست و پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) خود على (علیه السلام) را در آرد کردن گندم یارى نمود. از نمونه‌هاى بارز خدمت به خانواده که از وظایف شرعى مرد نیز محسوب مى‌شود تأمین مخارج خانواده از راه حلال است. تهیه درآمد حلال و گسترش سفره‌هاى پاکیزه و غذاهاى لذتبخش از جانب مدیر خانواده از عوامل کارآمدى است که در استحکام خانواده اثر دارد. امام باقر (علیه السلام) فرمود: هر کس در دنیا به دنبال کسب روزى حلال برود و قصدش این باشد که به دیگران نیازمند و محتاج نگردد و مخارج زن و فرزندش را تأمین نماید و به همسایه‌ها و هم نوعان مستمند و بى بضاعت خود یارى رساند در روز قیامت با سیمایى نورانى مانند مهتاب شب چهارده خداوند را ملاقات خواهد کرد.
امام رضا(علیه السلام) نیز در مورد خدمتگزارى که همواره در اندیشه خدمت به خانواده اش و کسب درآمد حلال بوده و در این راه از هیچ کوششى فروگذارى نمى‌کند مى‌فرماید: کسى که با تکیه به فضل و عنایت خداوند بدنبال بدست آوردن روزى حلال است از رزمنده‌اى که در راه خداوند متعال جهاد مى‌کند پاداش افزونترى دارد.
این عامل مؤثر در تقویت ارکان خانواده یکى از شیوه‌هاى قرآنى و مورد توجه پیامبران و بندگان صالح پروردگار بوده است. در این رابطه به پاداش بزرگى که زنان در مقابل خدمت به همسرانشان دریافت مى‌کنند نیز اشاره مى‌کنیم: امام باقر(علیه السلام) فرمود: هر زنى که شوهرش را با شربت آبى سیراب سازد، برتر از عبادت یک سال است که در آن سال روزها را روزه بدارد و در شبهایش نماز بخواند.
۴- سفرهاى خانوادگى
اعضاى خانواده که معمولاً در منزل تنها هستند به ویژه در عصر ما که زندگى‌هاى شهرى و ماشینى موجب شده افراد در خانه‌ها بمانند و کمتر به بیرون رفتن نیاز پیدا مى‌کنند رفتن به سفرهاى زیارتی، صله ارحام و تفریحى به همراه خانواده از جمله ضروریات زندگى محسوب مى‌شود. این امر آثار و برکات تربیتى و اخلاقى و آموزشى فراوانى به همراه دارد.
شکوفا شدن روحیه تعاون و همیارى در میان اعضاى خانواده، کسب تجربه بویژه براى فرزندان، مشاهده اعجازانگیز و شگفت آور آثار طبیعى و معرفت بیشتر به قدرت الهی، دیدار بستگان و خویشاوندان، بدست آوردن پاداش‌هاى معنوى و از همه مهم تر تألیف قلوب و انس بیشتر اعضاى خانواده با همدیگر از جمله ره آوردهاى سفرهاى خانوادگى است که در استحکام پیوستگى اعضاى خانواده مؤثر است. قرآن کریم نیز در لابلاى آیات آسمانى خود به سفرهاى خانوادگى اشاره دارد. سفر حضرت ابراهیم به همراه خانواده به سرزمین وحى و کعبه معظمه، مسافرت حضرت موسى به همراه همسرش صفورا از مدائن به مصر، سفر خانوادگى حضرت یعقوب از کنعان به سوى مرکز حکومت یوسف(علیه السلام) نمونه هائى از سفرهاى خانوادگى است. در سیره اهل بیت (علیهم السلام) نیز از این گونه موارد زیاد گزارش شده است. آرى سفرهاى خانوادگى فرح بخش، مسرت‌آور، و موجب سعادت و رفاه و تقویت بنیان خانواده است و اگر در مواردى مرد به تنهایى مسافرت کند شایسته است که سوغات سفر را فراموش ننماید. پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: هر گاه مردى به تنهایى مسافرت کند وقتى به جمع خانواده اش برمى گردد حتماً براى آنان سوغاتى و هدیه نو و تازه‌اى بیاورد هر چند کم ارزش باشد. اساساً قرآن کریم به گردش و سفر اهمیت ویژه‌اى قائل است و در آیات متعددى انسان‌ها را به سیر و سفر فراخوانده و عبرت گیرى از سرنوشت اقوام دیگر را یادآور مى‌شود. و مسافرت با خانواده علاوه بر آثار و منافع فراوان عبرت گرفتن براى اعضاى خانواده نیز به همراه دارد.
۵- مصالحه و مدارا
درزندگى مشترک میان زن و شوهر اگر مصالحه و مدارا حکمفرما نباشد بدون تردید نظام خانواده از هم گسیخته خواهد شد.
صائب مى‌گوید:
تارو پود عالم امکان به هم پیوستن است
عالمى را شاد کرد آن کس که یکدل شاد کرد
هر فردى نسبت به خودش عادات و رفتارهاى ویژه دارد و همچنین سلیقه و افکار و اندیشه‌هاى زن و شوهر ممکن است با هم متفاوت باشد. اگر یکى از زوجین بر اساس غرور و خودخواهى بخواهد سلیقه و اندیشه‌هاى فردى خود را بردیگرى تحمیل کند مطمئنا راه بجایى نخواهد بود. اختلاف والدین با فرزندان نیز همین گونه است که نمى‌توان عادات متفاوت و اندیشه‌هاى گوناگون را با زور و اجبار و تهدید به جدایى و امثال این شیوه‌ها از میان برداشت. براى ارتباط بیشتر وتعمیق روابط زن و شوهر بهترین شیوه‌اى که قرآن پیشنهاد مى‌کند صلح و سازش و مدارا است. قرآن در این زمینه مى‌فرماید: «و ان امراه خافت من بعلها نشوزا او اعراضاً فلا جناح علیهما ان یصلحا ان یصلحا بینهما صلحا و الصلح خیر و احضرت الانفس الشح و ان تحسنوا و تتقوا فان الله کان بما تعملون خبیرا» ۳۲ اگر زنى از ناسازگارى و رویگردانى شوهرش بیم داشته باشد مانعى ندارد که با هم صلح و سازش کنند زن یا مرد با چشم پوشى از پاره‌اى حقوق خود با همسرش مدارا کند و مصالحه و مدارا بهترین راه زندگى است. اگر نفس‌هاى خودخواه طبق غریزه حب ذات دراین گونه موارد از صلح و صرف نظر کردن از حقوق خودبخل مى‌ورزند و اگر به نیکى و پرهیزگارى روى آورید و به خاطر خدا صلح و سازش کنید)خداوند به اعمال شما آگاه است. ]و مى‌داند که چه بهره‌هاى سودمندى درانتظار شما وخانواده تان مى‌باشد.
[ کوتاه آمدن در مسائل خانوادگى مانند خطاى همسر و فرزندان و یا حساس نشدن درمقابل عادات و سلیقه‌هاى ناموزون اعضاى خانواده،سعادت دنیا و آخرت و عزت و سربلندى در پى دارد و بنیان خانواده را از تزلزل و سستى باز مى‌دارد که خداوند در توصیف انسان‌هاى مومن مى‌فرماید: آنان خشم خود را فرو مى‌برند و از لغزش‌هاى مردم عفو مى‌کنند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد. ۳۳ على (علیه السلام) فرمود: در هر حال با همسرت مدارا کن و با او به شیوه‌اى نیکو رفتارنما تا زندگى با صفا و آرامى داشته باشی! ۳۴ ۶- تأثیر رفتارهاى زن برخى از عوامل استحکام بنیان خانواده را مى‌توان در رفتار و برخوردهاى بانوان مسلمان جستجو کرد. آنان اگر وظایف خود را به نحو شایسته‌اى انجام دهند و در رعایت حقوق شوهران خود کمال تلاش را به عمل آورند بخش عظیمى از مشکلات خانواده‌ها حل خواهد شد. ما در اینجا چند مورد از وظایف زنان را در ارتباط با همسرانشان از زبان وحى مرور مى‌کنیم.
الف- اطاعت از همسر
مدیریت خانواده، بر عهده مرد است و آنان طبق فطرت و قانون الهى، وظیفه هدایت و راهنمائى سایر اعضاى خانواده را بر عهده دارند. خداوند متعال در آیات متعددى این حقیقت را یادآور شده و به زنان مسلمان سفارش کرده است که از شوهران خود که مدیرخانواده هستند، اطاعت کنند. در سوره بقره مى‌فرماید:
«للرجال علیهن درجه؛ مردان بر زنان برترى دارند.»
و در سوره نساء مى‌فرماید:
«الرجال قومون على النساء بما فضل الله بعضهم على بعض و بما انفقوا من امولهم فالصالحات قانتات؛مردان سرپرست زنان هستند و این به جهت برخى برترى هائیست که خداوند (براى حفظ نظام جامعه) به بعضى نسبت به برخى دیگر قرار داده است و نیز به خاطر انفاق برخى از اموالشان در مورد زنانشان مى‌باشد و زنان صالح و شایسته نیز آنهائى هستند که مطیع بوده و تواضع دارند. بر اساس این رهنمود اطاعت زنان از شوهران خود، البته در مواردى که معصیت خدا نباشد- مى‌تواند پیوند زناشویى را محکمتر و به قوام خانواده یارى کند. پیامبر فرمود: بهترین زنان شما زنى است که فرزند به دنیا بیاورد مهربان و پاکدامن باشد در میان خانواده اش عزیز و نسبت به شوهرش خاضع و فروتن باشد.
ب- حفظ عفت و حریم خانواده
پاسدارى از حریم خانواده، بر زن و مرد لازم است. داشتن عفت و حجاب نیز بر هر دو ضرورى است. قرآن مى‌فرماید: به مردان مؤمن بگو چشمان خود را از نامحرم فرو بندند و دامن خود را از گناه باز دارند… و به زنان مؤمن نیز بگو چشمان خود را از نگاه‌هاى هوس آلود بازگیرند و دامن خود را از گناه حفظ کنند و زینت‌هاى خود را در مقابل نامحرمان نمایان نسازند.
اما حفظ عفت و رعایت حجاب در مورد زنان ویژگى‌هاى خاصى دارد که شایسته است آنان براى پاسدارى از حریم خانواده‌ها حتماً در پوشش حجاب و عفاف باشند. از منظر آیات وحى حفظ حجاب براى زنان آنچنان اهمیت دارد که حتى نوع پوشش، آهنگ صدا، آرایش‌هاى او و نکات ریز دیگرى نیز به صراحت در قرآن آمده است.
امام صادق (علیه السلام) فرمود:
بهترین زنان شما آن زنى است که چون با همسرش خلوت کند زره حیاء را از خود دور سازد و چون از خلوت شوهرش بیرون آید زره حیاء را بر تن کند و حجاب و عفت خود را که نشانه حیاى اوست کاملا رعایت نماید. رسول خدا(صلى الله علیه و آله و سلم) در مورد بانوان شایسته صفاتى را برشمرده که از جمله آنها آرایش براى همسر و پوشش کامل از دیگران است.
ج- جلب رضایت شوهر
براى گرم کردن روابط خانواده یک بانوى مسلمان مى‌تواند علاوه بر موارد فوق رضایت مرد را که مدیر خانواده محسوب مى‌شود جلب کند و ناراحتى‌هاى او را رفع نموده و به این ترتیب در مقابل مشکلات و سختىهایى که مرد در بیرون منزل با آنها دست به گریبان است کدورت و تیرگى هایش را از دل او بزداید. مردى به پیامبر(صلى الله علیه و آله و سلم) عرضه داشت. یا رسول الله! من همسرى دارم که هرگاه وارد خانه مى‌شوم به استقبالم مى‌آید و چون مى‌خواهم از منزل بیرون روم مرا بدرقه مى‌کند. هرگاه اندوهگین شوم از من دلجویى مى‌کند و دلداریم مى‌دهد. پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله و سلم) فرمود: خداوند در روى زمین کارگزارانى دارد و این زن یکى از آنهاست براى او نصف پاداش شهید مى‌باشد.»
عبدالکریم پاک نیا
منبع: تبیان
