در عصر آل بويه، عضد الدوله براى نخستين بار در 371 ق ضريحى از جنس چوب ساج و تزيين شده با عاج را روى قبر امام حسين عليه السلام نصب كرد و قبر را با پارچه هاى گران بهاى ديباج پوشاند.[1]
در 620 ق مؤيدالدين محمد قمى، وزير شيعى الناصر لديناللَّه عباسى، صندوقى از چوب بر روى قبر قرار داد و آن را با پارچه هاى گران قيمت پوشاند.[2]
شاه اسماعيل صفوى در 932 ق صندوق بسيار زيبايى از خاتم بر روى قبر نهاد. پس از آن، شاه عباس صفوى براى نخستين بار، ضريحى از مس بر فراز قبر و روى صندوق ياد شده گذاشت و ضريح را با پردههاى حرير قيمتى پوشاند.[3]
در 1153 ق، گوهرشاد خانم، دختر سلطان حسين صفوى و همسر نادر شاه، صندوقى از خاتم بر روى قبر گذارد. گفتهاند صندوق كنونى همان صندوقى است كه همسر نادر شاه روى قبر قرار داده بود.[4]
برخى نيز گفتهاند اين صندوقى است كه شاه طهماسب صفوى در 1123 ق به حرم هديه كرده است. اين صندوق در اثر تهاجم وهابيان در 1216 ق آتش گرفت و بخشى از آن سوخت. در 1225 ق به توصيه شيخ جعفرآل كاشف الغطاء و به دستور «خان جان» قاجارى صندوق را با پوششى از نقره ترميم كردند و با پارچه حرير پوشاندند.[5]روى صندوق به اين موضوع چنين اشاره شده است : «بعد تكسير اعداء اللَّه فى سنة 1216 ق قام بتجديده خان القاجار 1225 ق كتبه صالح الكلكاوى».
آقا محمد خان نيز ضريحى از نقره بر فراز قبر نصب كرد[6]و درهاى ورودى را، كه از رواق به داخل حرم باز مىشد، با نقره تزيين نمود.[7]
پس از چندى، ناصرالدين شاه، كه به شخصه به زيارت كربلا مشرف شده بود، دستورهايى براى تعمير و بازسازى حرم صادر كرد؛ ضريحى از نقره ساخت و آن را روى قبر گذاشت. بدين گونه قبر مطهر داراى دو ضريح بيرونى و داخلى شد. نام هديه كننده ضريح بيرونى، يعنى ناصرالدين شاه، بر آن ثبت شده است. روى درِ آن، پنجره نقرهاى كوچكى است و بر بالاى آن اين عبارت ديده مىشود: قال رسول اللَّه صلى الله عليه و آله «الحسن و الحسين سيدى شباب اهل الجنه و ابوهما خيرٌ منهما» اين ضريح، ضريح مسين شاه عباس را در خود جاى داده است.[8]
ناصر الدين شاه كه خود داخل آن شده، ضريح و قبر را چنين توصيف مىكند: «من و ميرزا حسن كليد دار جسارت كرده توى ضريح حضرت رفته از ضريح هم درب كوچك ديگر بود ميرزا حسن باز كرد، شمعى در دست داشت دور قبر منور با آجر فرش شده بود كه پا روى آجر گذاشته شود. مناز طرفى ميرزا حسن از طرفى به زحمت زياد رفتيم. ميرزا حسن متصل شمع را كج مىكرد. من از دست او گرفتم. من به طور عجيبى روى آجرها نشسته بودم جا تنگ بود. سرم به تخته ضريح مىخورد. جاى نشستن تنگ و بسيار مشكل بود. ميرزا حسن تخته روى قبر مطهر را كشيد. دست برده دو سه مشتى تربت صحيح از روى قبر مطهر برداشتم».[9]
در پايين پاى آن، ضريح ديگرى متصل به ضريح بيرونى قرار گرفته كه به على اكبر، فرزند دلاور امام حسين عليه السلام، تعلق دارد. در 1355 ق، سيفالدين طاهر، از داعيان اسماعيلى، پنجرهاى از نقره براى مرقد مطهر ساخت و آن را از هند به كربلا فرستاد كه بر بالاى آن نوشته شده بود:
«ان الداعى الى حب آل محمد الطاهر بن ابى محمد الطاهر سيف الدين نجل سيدنا محمد برهان الدين من بلاد الهند سنه خمس و خمسين و ثلثمائة بعد الالف 1355 ق».[10]در 1360 قاستاد محمد صنيع خاتم شيرازى، از استادان برجسته خاتم كارى، صندوق مطهر را تعمير كرد.
در طول تاريخ، همواره پادشاهان و بزرگان، چراغ دانهاى گران قيمتى از طلا و نقره به داخل ضريح مبارك هديه مىكردند. يك جفت شمعدان طلاى بسيار بزرگ از سوى سلطان عبدالمجيد خان عثمانى به حرم هديه شده است.
بعضى از قنديلهاى آويزان شده از جنس طلا و نقره، از هند و جاهاى ديگر آمده است.[11]
امروزه طول ضريح مطهر به پنج پنجره و عرض آن نيز به چهار پنجره تقسيم مىشود. هر قسمت هشتاد سانتى متر عرض دارد. اما بخشى كه مرقد على اكبر عليه السلام در آن است، يعنى پايين پاى آن حضرت، از ضريح تنها يك بخش و از طول دو بخش را در بر مىگيرد.
طول ضريح مرقد امام حسين عليه السلام 5/ 5 و عرض آن 5/ 4 متر است و طول آن قسمت كه قبر على اكبر عليه السلام را در خود جاى داده 6/ 2 و عرض آن 4/ 1 متر است. ارتفاع ضريح به 5/ 3 متر مىرسد و بر بالاى آن در چهار گوشه، چهار گويچه شكلى است كه طول هر يك نيم متر و زر اندود است.[12]بر روى ضريح، ديوارهاى صحن، حرم و گل دستهها آثارى از گلوله ديده مىشود كه حاصل تهاجم نيروهاى بعثى به شيعيان متحصن در مرقد در 1370 ش است. اين شيعيان عليه حكومت وقت قيام كرده بودند.
بربالاى سر مبارك آن حضرت، بيرون ضريح، سنگ قهوهاى رنگى به نشانه جايگاه دفن سر آن حضرت نصب است. برخى گفتهاند شمر ملعون سر مبارك امام عليه السلام را روى آن جدا كرد. بر اساس روايتهاى موجود، امام سجاد عليه السلام سر مبارك امام حسين و برخى از شهيدان را به كربلا بازگرداند و در كنار جسدهاى پاكشان به خاك سپرد. بر اساس روايتى ديگر، سر مبارك امام در بالاى قبر پدر بزرگوارش امام على عليه السلام در نجف دفن شده است. امام صادق عليه السلام در اين مكان نماز مىگزارد و توصيه مىكرد كه بر سر مبارك امام حسين عليه السلام، در اين مكان نماز گزارده شود[13]برخى نيز گفتهاند سر آن حضرت را به عسقلان مصر بردند و در آن جا دفن كردند. امروزه، در شهر قاهره در مسجدى به نام مسجد الحسين عليه السلام ضريحى با عنوان رأس الحسين قرار دارد كه مردم آن شهر پيرامون آن دعا و زيارت مىخوانند و سوم شعبان، روز تولد امام حسين عليه السلام، را ده روز جشن مىگيرند و احترام خاصى به اين مكان مىگذارند.
[1]. جعفر الخليلى، موسوعة العتبات المقدسه، 8/ 182.
[2]. مدرسى، همان، 259.
[3]. آل طعمه، همان، 98.
[4]. مدرسى، همان، 260.
[5]. آل طعمه، همان، 100.
[6]. ناصر الدين شاه، همان، 119.
[7]. سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 231.
[8]. اديب الملك، سفرنامه اديب الملك به عتبات، 160.
[9]. ناصر الدينشاه، همان، 120.
[10]. آل طعمه، همان، 100.
[11]. سيف الدوله، همان، 231؛ ابن بطوطه، همان، 273.
[12]. آل طعمه، همان 100- 101.
[13]. بنگريد زيارت مخصوص امير المؤمنين كه در آن به دفن سر امام حسين عليه السلام در اين مكان اشاره شدهاست.
