صرع، به عنوان یک اختلال مغزی که در آن، سلول‌های عصبی یا نورون‌ها، پیام‌های غیرطبیعی دریافت می‌کنند، عوارض و رنج زیادی را برای مبتلایان به همراه دارد، هر چند دامنه پیشرفت‌های پزشکی به این بیماری هم تسری یافته و راه حل‌هایی را ارائه کرده است.
صرع چیست؟
صرع به واقع یک اختلال سیستم اعصاب مرکزی(اختلال عصبی) است که در آن فعالیت سلول‌های عصبی در مغز مختل می‌شود و باعث تشنج می‌شود که در طی آن تجربه رفتار غیر عادی، نشانه‌ها و احساس، از جمله از دست دادن هوشیاری رخ می‌دهد.
علائم تشنج، متفاوت است؛ برخی از افراد مبتلا به صرع، به هنگام تشنج به سادگی برای چند ثانیه مستقیم خیره می‌شوند در حالی که برخی بارها و بارها، دست و یا پاهای خود را حرکت یا کشش‌ها ناگهانی می‌دهند. تشنج، به اختلال عملکرد فیزیولوژیک قشر مغز گفته می‌شود که در آن، تخلیه الکتریکی غیر طبیعی و همزمان دسته‌ای از سلول‌های مغزی به طور موقت و گذرا ایجاد می‌شود.
به گزارش انجمن صرع ایران، اگر این وضعیت تنها یک بار ایجاد شود یا این که در زمینه بیماری دیگری (مانند کمبود کلسیم یا کاهش قند خون) باشد، تشخیص صرع داده نمی‌شود، بلکه زمانی گفته می‌شود که این وضعیت‘epilepsy’ یا ‘صرع’ است که حملات تکرار شونده باشند. در واقع، صرع، یک بیماری مزمن است که در آن حمله‌های تشنج، به شکل یا اشکال خاصی هر از چند گاه ایجاد می‌شود.
صرع، یک نشانه است و بیماری نیست. هر چند که به عنوان یک بیماری مجرد شناخته و مطرح می‌شود. تأثیر صرع بر فرد مبتلا گستره‌های متغیر از حرکت‌های تشنجی شدید و اختلال‌های هوشیاری، تا یک احساس خفیف یا قطع شدن کوتاه‌مدت تفکر طبیعی است و یا حتی یک احساس و رفتار که به سختی مورد توجه دیگران قرار می‌گیرد. این نشانه‌ها، به دلیل امواج الکتریکی کوتاه‌مدت و حمله‌های مغزی است که از بعضی مناطق آن جریان می‌یابد. صرع انواع مختلفی دارد که بر حسب چگونگی خصوصیات آن از لحاظ بالینی و یا الکتروفیزیولوژیک -که در نوار مغزی نشان داده می‌شود- طبقه‌بندی می‌شود.
شیوع بیماری صرع
شیوع صرع در جوامع مختلف، بین ۱ تا ۰،۵درصد جمعیت آن جامعه گزارش شده است. صرع در کودکان و سالمندان، بیشتر است و در زنان و مردان تقریباً به یک نسبت دیده می‌شود. بر اساس آمار، حدود یک درصد افراد جامعه ایرانی یعنی حدود ۷۵۰ هزار ایرانی به بیماری صرع مبتلا هستند. علت اصلی ابتلا به این بیماری، ناشناخته است اما علل مختلفی مانند عفونت‌های زایمان، دوران نوزادی و شیرخوارگی، ضربه به سر، تومورهای مغزی، تشنج و تب منجر به بروز این بیماری در سنین پایین می‌شود اما در سنین بالا، ابتلا به بیماری‌های تحلیل برنده مغز موجب ابتلای فرد به صرع می‌شود.
علل و عوامل صرع
در حدود دو سوم موارد، یا علت خاصی برای صرع پیدا نمی‌شود (که به آن ایدیوپاتیک می‌گویند که معمولاً به دلیل ژنتیک بروز پیدا می‌کنند) در بقیه موارد، به ترتیب علت‌های زیر مطرح هستند:
علت‌های عروقی(مانند سکته‌های مغزی، عروق غیرطبیعی)، ناهنجاری‌های مادرزادی، ضربه‌های مغزی، تومورهای مغزی، بیماری‌های تحلیل برنده یا دژنراتیو و عفونت‌های مغزی مانند آلزایمر. اما علت ابتلا به صرع در سنین مختلف شیوع، متفاوت است. مثلاً در سنین کودکی، علت‌های ایدیوپاتیک(ژنتیک)، مادرزادی و عفونت‌ها بسیار شایع‌تر از علت‌های عروقی مغز هستند. در صورتی که در سالمندی شایع‌ترین علت صرع، علت‌های عروقی(سکته مغزی)، تومورها و سپس بیمارهای تحلیل برنده مغزی هستند. همچنین علت‌های تشدید تشنج در افراد مبتلا به صرع، رعایت نکردن بهداشت خواب (کم‌خوابی، بی‌خوابی، پرخوابی)، بهداشت تغذیه (گرسنگی، کم‌خوری، پرخوری)، بهداشت روانی (استرس، خشم، هیجان)، بهداشت جسمی (خستگی مفرط، کم‌آبی، بیماری‌ها مانند تب، سرماخوردگی و استفاده از مواد مخدر یا محرک است.
تشخیص بیماری صرع
برخی از انواع شایع آزمایش و اسکن‌هایی که ممکن است مورد استفاده قرار گیرد، عبارتند از:
الکتروانسفالوگرافی- همچنین به عنوان EEG شناخته شده است، این دستگاه اجازه می‌دهد تا پزشکان بر امواج الکتریکی مغز بیمار نظارت کنند. بی‌نظمی در الگوی امواج، می‌تواند نشانه‌ای از صرع باشد هر چند استثناء نیز وجود دارد. توموگرافی کامپیوتری- یک تکنیک است که با استفاده از اشعه X نقشه ساختار مغز مشخص می‌شود. تصویربرداری رزونانس مغناطیسی- این هم یک روش برای نقشه برداری از مغز است اما از امواج رادیویی و آهن ربا به جای اشعه X استفاده می‌شود.
توموگرافی تابش پوزیترون – با این اسکن می‌توان عملکرد مغز را به جای نقشه ساختار مغز نظارت کرد. در این روش مقدار کمی از مواد رادیواکتیو استفاده می‌شود. پزشکان ممکن است از تست‌های دیگری مانند (تاریخچه پزشکی دقیق، آزمایش خون و تست‌های عصبی) برای کمک به تعیین این که آیا صرع یا چیز دیگری باعث مشکلات شده است، استفاده می‌کنند.
پیشگیری از صرع
پیشگیری از صرع شامل به حداقل رساندن خطرات ابتلا به درد و رنج از وضعیت‌های زمینه‌ای است که می‌تواند به تشنج مزمن منجر شود مانند:
-استفاده از کمربند ایمنی یا کلاه ایمنی هنگام رانندگی(با توجه به CDC)
-دریافت مراقبت‌های پزشکی مناسب،(با توجه به CDC) از جمله مطمئن شوید که ایمن‌سازی و واکسیناسیون به روز باشد زیرا می‌تواند به کاهش خطر ابتلا به بیماری‌ها و عفونت‌های منجر به صرع، کمک کند
– داشتن شیوه زندگی سالم – تغذیه سالم و خواب خوب و پیدا کردن راه دیگری برای به حداقل رساندن خطرات مرتبط با صرع در پیشگیری از صرع موثر است.
تفاوت صرع و تشنج
با این که صرع، علت بسیاری از تشنج‌هاست اما صرع، با تشنج تفاوت دارد. کودکی که یک بار تشنج کرده است، یک کودک صرعی نیست بلکه ممکن است علل بسیار زیادی بتوان برای تشنج او پیدا کرد مثلا ابتلا به تب بالا ممکن است سبب کاهش سطح هوشیاری شود که به این حالت، تشنج ناشی از تب گفته می‌شود. این تشنج‌ها نشانه‌ای از صرع نیستند و معمولاً با افزایش سن محو می‌شوند و با عواملی مثل گلودرد یا دندان درآوردن ارتباط دارد. خوشبختانه اکثر بچه‌ها وقتی بزرگ شده و به سن مدرسه می‌رسند، دیگر دچار این تشنج نمی‌شوند.
مراحل حملات صرع
مرحله اول، تمام عضلات فرد منقبض شده و مثل چوب خشک شده و در پی آن، وی به زمین می‌خورد.
مرحله دوم چند ثانیه بعد از مرحله اول، دچار تشنج‌ها و تکان‌های متعدد در تمام بدن می‌شود. در این مرحله، کف از دهان بیمار خارج شده و ممکن است ادرار و مدفوع وی دچار بی‌اختیاری شود.
مرحله سوم پس از حدود یک دقیقه به حالت اغماء می‌رود. در انتها فرد به هوش آمده و ممکن است به خواب طبیعی برود.
درمان صرع
اگر بیماران به مدت ۳ تا ۵ سال به صورت منظم داروهای خود را مصرف کنند، در ۶۰ تا ۷۰ درصد موارد بهبودی حاصل می‌شود. افرادی که با دارودرمانی بهبود نمی‌یابند نیاز به جراحی دارند که در این روش نیز ۶۰درصد بیماران بهبود می‌یابند. متاسفانه بیماری صرع در برخی موارد، به علت تشابه علائم با برخی از بیماری‌ها مانند سنگ‌کوب و اختلال خواب اشتباه تشخیص داده می‌شود که این امر پروسه درمان بیماران را افزایش می‌دهد.
به هر رو، درصد قابل توجهی از موارد صرع را می‌توان درمان کرد یا نیاز به داروهای ضد صرع را کم کرد اما در کل می‌توان گفت که درمان اصلی صرع، درمان داروئی است.
انواع زیادی از داروهای ضد صرع (نسل قدیم و جدید) وجود دارند و بر حسب نوع حمله‌های صرع، سن، جنس، معاینه بالینی و پاراکلینیک، هزینه دارو و شرایط خاص فردی، پزشک نوع داروی مناسب برای فرد را انتخاب و تجویز می‌کند. طول مدت درمان حداقل ۲ الی ۵ سال است. نوع و علت صرع، معاینه بالینی و یافته‌های پاراکلینیک، تعیین کننده مدت زمان درمان است و گاهی سالیان سال و حتی تا آخر عمر نیاز به دارو درمانی وجود دارد. در ۲۵ الی ۳۰ درصد موارد، صرع، مقاوم به درمان دارویی است که در این موارد از جمله روش‌های غیر دارویی به کار گرفته می‌شود.
نحوه برخورد با بیمار حین حمله
وقتی با بیمار حین حمله تشنج مواجه می‌شوید، نکات اصلی ذیل را به خاطر بسپارید:
۱-خونسردی خود را حفظ و زمان تشنج را اندازه‌گیری و از شلوغ شدن اطراف بیمار نیز جلوگیری کنید.
۲-بهتر است بیمار در حین تشنج، به پهلوی چپ خوابانیده شود و زیر سر وی، متکا یا چیزی نرم قرار گیرد.
۳-تمام وسایل خطرناک همانند میز و صندلی را از اطراف وی دور و یقه و کراوات او را شل کنید.
۴-هیچ چیزی حتی هر نوع دارویی را به بیمار نخورانید.
۵-سعی در متوقف کردن تشنج نداشته باشید و تا زمان اتمام تشنج، در کنار فرد بمانید.
۶-اگر تشنج بیشتر از پنج دقیقه طول کشید، با اورژانس تماس بگیرید.
۷-وقتی فرد هوشیاری خود را به دست آورد، به وی اطمینان خاطر دهید.
منبع: میگنا با (اندکی تغییر)
