اشاره
یوسف بن احمد بحرانی (۱۱۰۷ ۱۱۸۶ق)، مشهور به صاحب حدائق و محدث بحرانی، از علمای شیعه در قرن دوازدهم هجری قمری است. وی فقیه، محدث و اخباری میانه رو است. حدود ۵۰ اثر در حدیث، کلام، فقه و… به وی منسوب است که الحدائق الناضره و لؤلؤه البحرین از آن جمله‌اند. وی در قطیف نزد حسین ماحوزی و در شیراز نزد شیخ عبدالله بلادی بحرانی شاگردی کرد. میرزای قمی و ابوعلی حائری از جمله شاگردان اویند.
بحرانی
یوسف بن احمد بن ابراهیم ، اهل بحرین . در شاخورۀ (ماحوز) بحرین دیده به جهان گشود . از خاندانی صاحب نام بود و در محضر افراد خانواده تربیت یافت و برخی از دانش های زمانه را فرا گرفت . در این زمان ، پدر یوسف با خانواده به سمت قطیف مهاجرت کردند و یوسف نیزپس ازمدتی به آن ها ملحق شد و نزد عالمان آن جا، از جمله احمد بن عبدالله بلادی و شیخ عبدالله بن علی بلادی و حسین بن محمد جعفر ماحوزی ، دانش آموخت . با گذشت زمانی کوتاه ، پدرش در۱۱۲۹ ق از دنیا رفت و وی مسئولیت خانواده را عهده دارشد و از ادامۀ تحصیل بازمانده و ، از این رو ، به بحرین بازگشت . پس ازحج گزاردن ، هنگامی در بحرین حضوریافت که با اغتاشاشات در آن سر زمین همراه شد . پس ازمرگ سلطان حسین صفوی در۱۱۳۵ ق ، رهسپار شهرهای داخلی ایران شد و در کرمان استقرار یافت .پس از اندک مدتی راهی شیراز و سپس فسا شد و در آن جا ماندگارشد .آرامش آن سر زمین و احترام حاکم آن جا به اوضاع مناسبی برای دانش اندوزی اوفراهم آورد .اودرآن جا متصدی بحث وتصنیف وتدریس واقامۀ نمازهای جمعه وجماعت شد ودرجایگاه عالمی دینی پاسخ گوی مسائل دینی مردم بود . درمنابع آمده که اودراین دوران ، افزون بربحث ودرس ، به کشاورزی هم اشتغال داشته است (بحرانی ، لؤلؤه البحرین ، ص ۴۴۲ ؛ مامقانی ، تنقیح المقال ، ج ۷ ، ص ۷۴) .
شیخ یوسف بحرانی سرانجام در۱۱۶۹ ق به عراق رفت ودرکربلا ساکن شد ؛ جایی که درآن زمان محفل داغ گرایش های اخباری واصولی شیعیان بود . درمنابع دربارۀ مناظرات بحرانی ووحید بهبهانی سخن بسیاراست . اودراین دیاردرپی آشنایی با برخی ازمواضع اصولیان واخباریان تغییراتی کرد وسرانجام هم درهمان دیاردرگذشت وپیکراو را درمجاورت تربت امام حسین (ع) به خاک سپردند .
شیخ یوسف بحرانی ، هم چون دیگراعضای خانواده اش ، دارای گرایش اخباری بود و قالب کلی اندیشۀ اوهمانند دیگراخباریان است ، اما پس ازآشنایی با نحله های گوناگون درتفکراخباری خود به تلطیف عقاید رسید وهم چون معاصرنام آشنای خودش ، ملا محسن فیض کاشانی ، درگرایش اخباری طریق میانه را پیش گرفت . ابوعلی حائری ، با اشاره به همین موضوع ، آورده است که شیخ یوسف بحرانی ، که استادش بوده ، درآغازاخباری تندروی بوده وسپس به طریق علامه مجلسی رجوع کرده است (خوانساری ، روضات الجنات ، ، ج ۸ ، ۲۰۳ ؛ قمی ، الفوائد الرضویه ، ص ۷۱۳) . گزینش ومتمایل شدن به اعتدال دراوچنان بود که جتی گاه اخباریان افراطی را نکوهش می کرد .
بحرانی آثاربسیاری تألیف کرده که ازمهم ترین آن ها کتاب الحدائق الناضره فى احکام العتره الطاهره است . این کتاب مجموعه ای ازفقه روایی ودربردارندۀ انبوهی از روایات واحادیث امامان (ع) است . تبویب اثرهم چون دیگرآثارفقهی است ، اما به رغم تلاش مؤلف برای تدوینی استدلالی این خواسته برآورده نشد و ، با این که بسیارگران قدراست ، مانند دیگرآثارفقه روایی است .این کتاب بارها ، ازجمله درقم در ۱۳۶۳ ش ، انتشاریافته است . مؤلف بعدها ، درتکملۀ این اثر ، کتاب الحقائق الناضره فی تتمه الحىائق الناضره را تألیف کرد (تهران ، ۱۳۱۸ ق) . کتاب لؤلؤه البحرین فی الاجازه لقرتی العین نیزازآثارمعروف بحرانی است . سلاسل الحدید فی تقیید ابن ابی الحدید هم نقد وردیه ای برشرح نهج البلاغه ی ابن ابی الحدید وبا منظری اخباری است که براین متن عالم معتزلی نوشته است .
فهرست منابع:
- بحرانی، یوسف، لؤلؤه البحرین ، به کوشش سید محمد صادق بحرالعلوم، قم، آل البیت.
- مامقانی، محی الدین، تنقیح المقال، نجف.
- خوانساری، روضات الجنات، به کوشش اسد الله اسماعلیان ، تهران، مکتبه اسماعلیان.
- قمی، الفوائد الرضویه ، تهران.
