شیخ حسین بن حسن جرجانى‏

اشاره:

شیخ «ابو المحاسن حسین بن حسن جرجانی»، فاضل، عالم، متکلم، محدث و مفسر معروف از مشاهیر علمای امامیه و صاحب تفسیر «جلاء الاذهان و جلاء الاحزان فی تفسیر القرآن» می‌باشد. با تتبع در کتب تراجم، متاسفانه به شرح حال درستی از ایشان دست نیافتیم. تنها علامه «محسن امین»، به طور خلاصه به شرح حال مختصری از او اشاره کرده است. لذا درباره عصر حیات مؤلف اختلاف نظراتی وجود دارد. در عین حال از اسلوب و سبک نگارش تفسیر و کاربرد واژه‌ها و اصطلاحات و نیز قرائتی که گاه در ذیل توضیحات ایشان استنباط می‌شود، باید اذعان کرد احتمالا وی از مفسران قرن نهم یا دهم هجری باشد.

جایگاه تفسیری ابوالمحاسن

مرحوم «ابو المحاسن جرجانی»، از جمله مفسران بزرگ امامیه بوده که به طور گسترده در تبیین آیات روح بخش الهی از روایات روشنگر مروی از ائمه بزرگوار شیعه بهره‌های وافری برده است که این امر در گرایش تفسیری ایشان به روش روایی تاثیر به سزایی داشته است. وی در خطبه‌ای که در مقدمه تفسیر خود آورده است به حدیث نبوی ثقلین به عنوان یکی از دو وزنه‌ای که لازم است مسلمانان جهت رهنمون شدن به حقیقت، بدان تمسک جویند نام می‌برد. لذا هر گاه ایشان در تفسیر آیه‌ای با ابهام مواجه می‌شود به ویژه در تفسیر آیات متشابه ، تنها ابزار گشاینده مشکل را استناد به روایات می‌داند و با استفاده از آنها به تفسیر آیه و رفع ابهام می‌پردازد.
ظاهرا ایشان از سادات حسینی بوده است. بر همین اساس برخی او را «ابو المحاسن حسین بن حسن حسینی جرجانی» معروف به «سید گازر» می‌دانند و این دو عنوان را بر یک معنون اطلاق کرده‌اند. در عین حال به زعم برخی، آنها دو شخصیت مستقل بوده که حتی معاصر هم نبوده‌اند.

انگیزه ابو المحاسن از تدوین تفسیر

«ابو المحاسن جرجانی»، در دیباچه تفسیر خود ضمن بیان مطالبی پیرامون تفسیر قرآن کریم، به انگیزه نگارش و تالیف و سبک تفسیری خود اشاره می‌کند و می‌گوید:
چون یکی از این دو متمسک، کتاب خدای و گذاشته مصطفی است و عوام از فائده این کتاب بی نصیب‌اند، از آن که علم تاویل و تفسیر آن کسی داند که سال‌های دراز در دریای علوم غوطه خورده باشد و به غوص فکر، جواهر بیان و نکات قرآن به دست آورده باشد نه از هر دریایی. بلکه از دریای «انا مدینه العلم و علی بابها» حاصل کرده باشد و تفاسیر اصحاب، آنچه به عربی است عوام را از آن بهره‌ای نیست، و آنچه به زبان فارسی است بعضی که اختصاری دارد از فائده عاری است، و آنچه مطول است در او اعراب و لغت و اشتقاق و قرائت قراء و اختلاف مفسران از بس که آورده‌اند عوام در مطالعه آن سرگشته و حیران می‌مانند و از فائده آن بی نصیب می‌شوند، چون حال بر این جمله یافتم از بخشنده جان و بخشاینده انس و جان مدد خواستم و به توفیق و یاری وی این کتاب را در تفسیر قرآن تالیف کردم و نام او «جلاء الاذهان و جلاء الاحزان فی تفسیر القرآن» نهادم و در او جمع کردم از تاویل آیات و تفسیر مشکلات، آنچه بزرگان دین و پیشوایان اهل یقین بر محک عقل زده‌اند.

عناوین مرتبط

جلاء الأذهان و جلاء الأحزان تفسیر گازر

منبع: نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).