(1333- ۱۲۴۹ه .ق)
ولادت و تحصيلات
عارف متأله ملا محمد کاشاني معروف به آخوند کاشي، در سال ۱۲۴۹ هـ . ق به دنيا آمد . بزرگترين استادش علامه نامدار، حکيم آقا محمد رضا قمشه اي بوده است . يکي ديگر از استادان وي، محدث متبحر، ميرزا حسين نوري بود . مرحوم آخوند کاشاني داراي حالات معنوي و عرفاني بسيار عجيبي بوده و حکايات نقل شده از ايشان عموماً به حد تواتر رسيده است . وي معاصر و يا ر صميمي حکيم جهانگير خان قشقايي بوده و ارتباط قلبي خاصي با يکديگر داشته و گويا هم بحث نيز بوده اند . بسيار ي از علما و مراجع بزرگ در زمره شاگردان مرحوم آخوند بوده و از خرمن علم و عرفان او توشه گرفته اند که از جمله آنها مي توان به مرحوم حاج آقا رحيم ارباب، آيت الله بروجردي، آقا سيد حسن قوچاني مشهور به آقا نجفي و شهيد سيد حسن مدرس اشاره کرد .
حالات عجيبه و حکايات عجيبه از او نقل شده و عموماً به حد تواتر رسيده، مدت ۸۴ سال تقريباً عمر نموده و در اين مدت مجرد زيسته تا سرانجام در روز شنبه ۲۰ شعبان المعظم سال ۱۳۳۳ وفات يافته در تخت فولاد در جنب « لسان الارض » مدفون گرديد . عبارت لوح قبر آن بزرگوار چنين است :
عارف متأله ملا محمد کاشاني معروف به آخوند کاشي ، در سال 1249 هـ . ق به دنيا آمد . بزرگترين استادش علامه نامدار ، حکيم آقا محمد رضا قمشه اي بوده است . يکي ديگر از استادان وي ، محدث متبحر ، ميرزا حسين نوري بود . مرحوم آخوند کاشاني داراي حالات معنوي و عرفاني بسيار عجيبي بوده و حکايات نقل شده از ايشان عموماً به حد تواتر رسيده است . وي معاصر و يا ر صميمي حکيم جهانگير خان قشقايي بوده و ارتباط قلبي خاصي با يکديگر داشته و گويا هم بحث نيز بوده اند . بسيار ي از علما و مراجع بزرگ در زمره شاگردان مرحوم آخوند بوده و از خرمن علم و عرفان او توشه گرفته اند که از جمله آنها مي توان به مرحوم حاج آقا رحيم ارباب ، آيت الله بروجردي ، آقا سيد حسن قوچاني مشهور به آقا نجفي و شهيد سيد حسن مدرس اشاره کرد .
وفات
وي سرانجام پس از 84 سال عمر با برکت همراه با سير و سلوک الي الله در روز شنبه 20 شعبان 1333 هـ . ق دار فاني را وداع گفت و پيکر مطهرش در آرامگاه تخت پولاد اصفهان به خاک سپرده شد .
اين دانشمند بزرگوار از استادان به نام حوزه اصفهان بوده و به « آخوند کاشي » شهرت داشته است . حوزه يکصد ساله اصفهان بدون نام آخوند ملامحمد کاشاني مفهومي نداشته و کمتر عالمي در اصفهان بوده که از محضر وي استفاده نکرده است . مي گويند آن مرحوم خيلي کج خلق و عصبي مزاج بوده است . اين معني از عکس او که در بعضي از کتاب ها ديده مي شود ، با اين وصف ، او عالمي رباني و دانشمندي الهي ، حکيمي بزرگ و استادي برازنده بوده است .
با کمال تأسف شرح حالش در کتاب ها درست به قلم نيامده و چنان که بوده ، شناسانده نشده است . در اين فرصت کم او را به اختصار از يکي دو منبع مي شناسانيم . مرحوم سيد مصلح الدين مهدوي اصفهاني در تذکرة القبور يا دانشمندان و رجال اصفهان مي نويسد : « آخوند کاشي – حکيم بزرگوار و فيلسوف مع الاطلاق مرحوم آخوند ملامحمد کاشي از نوادر اعصار و در علم و عمل و زهد و تقوي و تدريس حکمت علمي و عملي يگانه روزگار بوده ، در کمتر زماني از ازمنه برا ي او در بين علما و دانشمندان مثل و مانندي مي توان يافت .
در اوايل در مدرسه جده کوچک و در اواخر در مدرسه صدر ساکن بوده . حالات عجيبه و حکايات عجيبه از او نقل شده و عموماً به حد تواتر رسيده ، مدت 84 سال تقريباً عمر نموده و در اين مدت مجرد زيسته تا سرانجام در روز شنبه 20 شعبان المعظم سال 1333 وفات يافته در تخت فولاد در جنب « لسان الارض » مدفون گرديد و پس از آن مرحوم حاج محمد ابراهيم ملک التجار براي او تکيه اي احداث نمود و عده اي کثير از فضلا و دانشمندان و حکما و شعرا و ارادتمندان در آن حوالي مدفون شدند که بعد از اين به نام عده اي از آنها اشاره خواهد شد . در ماده تاريخ وفاتش جابري انصاري مي گويد :
طايري سر برون نمود و بگفت :
زد محمد علم به قصر بهشت
عبارت لوح قبر آن بزرگوار چنين است : « فقير الحق اضعف خلق الله آخوند ملا محمد کاشاني » . (1)مجرد زيستن آخوند کاشي و دوستش حکيم جهانگير خان قشقايي اگر به علت نقص فني بوده ايرادي وارد نيست ، ولي اگر با اختيار ازدواج نکرده اند ، کاري نه تنها در خور ستايش نمي باشد ، که قابل ايراد هم هست ، به خصوص از کساني چون اينان از علماي دين و پيشوايان مسلمين .
« عزب بودن » و مجرد زيستن فرد مسلمان درست بر خلاف فرمان خداوند متعال است که مي فرمايد : « وانکحوا الايافي منکم و الصالحين من عبادکم و امائکم ، ان يکونوا فقراء يغنهم الله من فضله ، و الله واسع عليم » (2) و منافي است با سفارش اکيد رسول خدا ( ص ) که فرموده است : « النکاح سنتي فمن رغب عن سنتي فليس مني » (3) و « توالدوا و تناسلوا فاني اباهي بکم يوم القيامه و لو بالسقط »(4).
عزب ماندن و ازدواج نکردن حکيم جهانگيرخان و حکيم کاشي تبعاتي هم داشته است ، زيرا در رجال اصفهان مي نويسد : « آقا شيخ محمد حکيم خراساني ( گنابادي ) از حکماء معروف و از بزرگان علم و حکمت و ساکن مدرسه صدر بود و در زمان حيات خويش مانند استادش آخوند کاشي زن اختيار نکرد و در نهايت زهد و ورع و استغناء زندگي مي نمود . وفاتش ذي حجه 1355 است » (5)
اين شيخ محمد حکيم خراساني شاگر د جهانگير خان هم بوده است ، بنابراين : نسب از دو سو دارد اين با هنر ! البته ممکن است بزرگان نظر به آيه بعد از آيه شريفه سابق داشته ، و بر اساس آن عمل کرده اند که خدا مي فرمايد : « وليستعفف الذين لايجدون نکاحاً » نمي يابند و دسترسي به ازدواج ندارند ، عفت نفس پيشه سازند تا خداوند از فضل خودش آنها را بي نياز کند . در واقع آنها هم از گروهي بوده اند که تخصيص خورده است ، زيرا تا زماني که آمادگي داشته اند زمينه اي فراهم نشده بود و همچنان با عفت نفس روزگار کج مدار را به سر آورده اند ! نه اين که در مجرد زيستن و ازدواج نکردن مقصر بوده اند.
مهدي بامداد در « شرح حال رجال ايران » مي نويسد : « آخوند ملا محمد کاشي از معارف علماي اصفهان در رشته حکمت و کلام و بسيار تند خو بوده است . مي گويند که در نهايت زهد و ورع و استغناء طبع و بدون تأهل سالها در مدرسه صدر اصفهان زندگي مي کرده است . نامبرده در شعبان 1333 قمري در اصفهان درگذشت و در تخت فولاد به خاک سپرده شد ».
آخوند ملا محمد کاشاني سالها در مدرسه صدر اصفهان اقامت داشته و به تدريس معقول اهتمام مي ورزيد . وي از شاگردان آقا محمدرضا قمشه اي و ميرزا حسن نوري فرزند ملا علي نوري بوده است . مردي وارسته و از دنيا و ما فيها گسسته ، نه در عمر خود زن گرفت و نه در انديشه خانه و خانواده بوده است . شيخ حسن خان جابري انصاري که از شاگردان اوست در تاريخ اصفهان مي نويسد : « هر نيم شب ، نمازي چنان به سوز و گداز مي خواند و بدنش به لرزه مي افتاد که از بيرون حجره صداي حرکت استخوان هايش احساس مي شد »
در تاريخ « حکما و عرفا » جمعاً 85 تن از شاگردان او را که حکما و فقها و علماي نامدار بوده اند مي توان نام برد ، از جمله آيت الله العظمي بروجردي ، آيت الله حاج آقا رحيم ارباب اصفهاني ، ميرزا حسن مدرس طباطبايي زواره اي ، شيخ محمد حکيم گنابادي خراساني ، شيخ محمد رضا جرقويه اي ، شيخ مرتضي قمشه اي ، آقا ضياء الدين عراقي ، ميرزا علي آقا شيرازي ، شيخ محمود مفدي بيدآبادي ، شيخ مرتضي طالقاني ، حاج ميرزا حسين نائيني و از بزرگان آنها آيت الله شهيد سيد حسن مدرس .
منابع:
1- تذکرة القبور يا دانشمندان و رجال اصفهان ، ص 6 .
2- آيه 32 سوره نور . يعني : ازدواج کنيد … و اگر تهي دست باشيد خداوند از فضل خودش شما را بي نياز مي کند و بدانيد که خدا قدرتي وسيع دارد و از راز کار شما آگاه است .
3- يعني ازدواج سنت من است ، پس هر کس از سنت من سرپيچي کند از من نيست .
4- يعني توليد مثل و نسل زياد کنيد که من روز قيامت به شما مباهات مي کنم ، هر چند سقط جنين باشد .
5- رجال اصفهان يا تذکرة القبور ، ص 48 .
