سید محمد کاظم بلبل کابلی (۱۲۶۰- ۱۳۲۳ش) که گاه علامه بلبل یا علامه بلبل کابلی هم خوانده می‌شود، عالم و خطیب افغانستانی است که اشعار آیینی او به‌ویژه درباره واقعه عاشورا، به ۲۰ هزار بیت می‌رسد. او نزدیک به ۲۰ سال در حوزه‌های علمیه مشهد و نجف تحصیل کرد و سپس به افغانستان بازگشت.
سید محمدکاظم در سال ۱۲۶۰ش در محله مرادخانی کابل به دنیا آمد. در ۱۲ سالگی، پدرش سید گل شاه، و همچنین جد و عموهایش به دست عوامل دولت عبدالرحمان خان کشته شدند. او در خانه‌ای مخفی شد و سپس افغانستان را به سوی ایران ترک کرد.[۱] برادر میر علی احمد حجت است.
وی در سال ۱۳۲۳ش در ۶۳ سالگی در کابل درگذشت.[۲] خانه‌اش در محله چنداول کابل محل برگزاری برنامه‌های مذهبی، عزاداری محرم و صفر و تبلیغ دین است و «تکیه‌خانه آقای بلبل» خوانده می‌شود.
تحصیل در حوزه‌های علمیه
مشهد
او در سال ۱۳۷۲ش وارد مشهد شد. مقداری از دروس متداول را در کابل فراگرفته بود و با ورود به شهر مشهد، آموختن دروس حوزوی را پی گرفت و ۱۴ سال در حوزه علمیه مشهد ماند.[۳]
سید محمد کاظم بلبل یک بار دیگر پس از بازگشت از نجف، در سال ۱۲۹۲ وارد مشهد شد و مدت ۳ سال در آنجا اقامت کرد. پس از آن به افغانستان بازگشت و تا پایان عمر در وطن خود ماند.[۴]
نجف
در سال ۱۲۸۷ش برای تکمیل تحصیلات و حضور در درس علمای بزرگ حوزه علمیه نجف، به عراق رفت و ۵ سال به تحصیل پرداخت.[۵]
بازگشت به افغانستان
سید محمد کاظم بلبل در سال ۱۲۹۵ش به کابل بازگشت و در منطقه چنداول کابل اقامت گزید.[۶]
فعالیت‌های علمی و تبلیغی
محمد کاظم که خطیبی توانا بود، همچون برادرش میر علی احمد حجت به ممنوعیت‌ها و محدودیت‌های حکومت وقت افغانستان توجهی نکرد و در مناسبت‌های مختلف از جمله دهه اول محرم، به سخنرانی می‌پرداخت.[۷][۸] سید محمد کاظم خانه خود را تبدیل به تکیه کرد و شب‌های جمعه مجلس منقبت‌خوانی در آن برقرار می‌شد[۹]. او اشعاری که خود در رثای پیامبر اسلام و امامان شیعه سروده بود را برای حاضران می‌خواند.[۱۰]
گفته‌اند که محمد کاظم در سخنهایش از آیات و روایات، امثال و حکم و اشعار عربی و فارسی استفاده می‌کرد. خوش‌بیان و خوش‌گفتار بود و ساده و بی‌تکلف زندگی می‌کرد.[۱۱]
سرودن شعر
اشعار مختلفی از سید محمد کاظم بلبل باقی مانده است. دائره المعارف آریانا، تعداد ابیات سروده او را حدود ۲۰ هزار دانسته و منابع دیگری از شمار بیشتری سخن گفته‌اند. او در سبک خراسانی و گاه عراقی سروده است.[۱۲] بیشتر اشعار او در مدح و منقبت معصومین و به‌ویژه امام علی(ع)، امام حسین(ع) و واقعه عاشورا است، و اشعاری هم درباره موضوعات دینی از قبیل توحید دارد.[۱۳][۱۴][۱۵]
شعرهای سید محمد کاظم بلبل، روان و سلیس است و مطالبی تازه و همه‌فهم دارد. او را به دلیل سروده‌هایش بلبل می‌خوانند. دیوان اشعار او اولین بار در سال ۱۳۶۵ با ۲۰ هزار بیت از اشعار او در تهران منتشر شد.[۱۶] بار دیگر کتابی با عنوان «دیوان اشعار حضرت علامه سید کاظم شاعر شهیر افغانستان بلبل کابلی» در سال ۱۳۸۸ش در ۱۹۱ صفحه و در انتشارات معصومین قم، منتشر شده است.[۱۷]
برخی او را آغازگر ادبیات آیینی و مذهبی افغانستان در قرن سیزدهم دانسته‌اند.[۱۸]
نمونه شعر
ثنای حسین(ع) عنوان یکی از قصاید وی در دیوانش است:
زبان ناطقه لال است در ثنای حسین مگر ثنای حسین را کند خدای حسین
دمی که بر سر دوش نبی نهادی پا گذشت از سر عرش، افسر کلاه حسین
زهی مقام و زهی رفعت و زهی عظمت که گشت بر سر دوش رسول جای حسین
سر ستاره ز عرش مجید می‌گذرد اگر ستاره نهد سر به خاک پای حسین[۱۹]
بازسازی اماکن مذهبی
سید محمد کاظم بلبل، آرامگاه سید مرد آقا در جنوب شرقی چنداول را بازسازی و مرمت کرد.[۲۰]
پانویس‌ها
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۵.
محمد سرور رجایی، شعر افغانستان، از یثرب و کابل، ص۷۱.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۵.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۵.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۵.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۶.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۵.
محمد سرور رجایی، شعر افغانستان، از یثرب و کابل، ص۷۱.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۶.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۶.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۶.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۶ و ۲۱۷.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ص۲۱۶ و ۲۱۷.
محمد سرور رجایی، شعر افغانستان، از یثرب و کابل، ص۷۰-۷۲.
پایگاه اطلاع‌رسانی پیام آفتاب
محمد سرور رجایی، شعر افغانستان، از یثرب و کابل، ص۷۱.
پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران
محمد سرور رجایی، شعر افغانستان، از یثرب و کابل، ص۷۱.
خبرگزاری فارس؛ سیدمحمدکاظم بلبل کابلی؛ چهره درخشان ادبیات مذهبی
پایگاه اطلاع‌رسانی پیام آفتاب
منابع
محمد سرور رجایی، شعر افغانستان، از یثرب و کابل (شعر و شخصیت علامه سید محمد کاظم بلبل)، ماهنامه شعر، آبان ۱۳۸۷، شماره ۶۲.
عبدالمجید ناصری داوودی، مشاهیر تشیع در افغانستان، ج۱.
