سمنان
مردم استان سمنان با غبارروبي مساجد و منازل به استقبال رمضان مي‌روند و از اين فرصت براي برآورده شدن حاجات و دستگيري از مستمندان از هم پيشي مي‌گيرند. از ديرباز تاکنون يک يا چند روز مانده به ماه مبارک رمضان، مردم به پيشواز اين ماه رفته و گرفتن روزه را آغاز و علاوه بر آن مساجد را نيز غبارروبي و نظافت مي‌کنند. بيان احکام شرعي دعوت از روحاني براي برپايي نماز جماعت و بيان احکام شرعي در طول ماه مبارک رمضان در نقاط روستايي از ديگر آداب مربوط به اين ماه است. در برخي شهرها و روستاهاي استان سمنانزنان به مناسبت فرا رسيدن اين ماه به سر، دست و پاهاي خود حنا مي‌بندند و اين آيين همراه با ذکر صلوات و نيايش صورت مي گيرد. تهيه مايحتاج مورد نياز ماه رمضان در نقاط شهري و روستايي از چند روز مانده به آغاز اين ماه عزيز مرسوم است. استقبال از رمضان در شهر مجن شستشو وسايل خانه و ماليدن دوغاب گل قرمز به نماي ديوارهاي کاهگلي در استقبال از رمضان صورت گرفته و در ديگر نقاط تهيه آرد برنج وگندم براي پخت حلوا مورد توجه زنان کدبانو و خانه دار است. آداب سحر و افطار پيش از اين در شب هاي ماه رمضان و به هنگام سحر فردي خوش صدا بر روي پشت بام خانه خود يا مسجد اقدام به خواندن دعا و مناجات مي‌کرد، گاهي نيزاين افراد در حين گذر از کوچه هاي هر محله با خواندن ادعيه سحرگاهي اهالي را بيدار مي کردند و اين کار در اصطلاح محلي، «شب خواني» (شوخواني) گفته مي شود. امروزه صداي دعا و مناجات از بلندگوي مساجد نقاط شهري و روستايي به گوش مي رسد. ولي روش هايي مثل کوبيدن بر روي ظروف مس و طبل، بيدار کردن اهالي يک کوچه، يا محله توسط فردي از همسايگان و زدن زنگ خانه يا کوبيدن ديوار خانه هاي قرار گرفته در مجاورت يکديگر نيز مرسوم است. مراسم شوخواني وقت سحر در برخي روستاهاي استان سمنان براي بيدار کردن همشهريان خود اقدام به خواندن مراسم شب خواني مي‌کنند که نمونه‌هايي از آن عبارتند از: الله تويي، مرد تويي، دانايي / از مورچه اي که دم زند در ته چاه / از دم زدن مور آگاه تويي يا الله / يا رب تو گناهان مرا دو نيمه کن درعرصات / نيمي به حسن ببخش، نيمي به حسين. چاووشي خواني در منطقه خوارتوران شاهرود اهالي روستاي عشقوان در منطقه خوارتوران بيارجمند شاهرود مراسم شب خواني را چووشي (چاوشي) مي گويند. ايشان با پنهان شدن ستاره َپل از خوردن سحري دست مي‌کشند. هنگام غروب آفتاب و بگوش رسيدن صداي اذان، وقت افطار و باز کردن روزه است. زنان براي تهيه افطار از هنگام ظهر مشغول پخت غذا و تهيه سفره افطاري مي شوند. مرسوم است که پس از صرف افطار مردان و زنان خود را به مسجد محل رسانده و نماز مغرب و عشاء را به جماعت مي خوانند. در برخي مساجد نيز نماز جماعت قبل از بازکردن روزه اقامه مي شود. هر روز ماه مبارک رمضان با يک جزء قرآن بطور کلي حضور افراد در نمازهاي جماعت يوميه در ماه مبارک رمضان بيشتر مورد توجه است. مردان و زنان پس از خواندن نماز جماعت ظهر و عصر به تلاوت قرآن مي پردازند. قرائت يک جزء از کلام الله مجيد در هر روز از ايام اين ماه مورد توجه اهالي منطقه است. در برخي نقاط پس از ختم کامل قرآن، هر کس به فراخور وسع مالي خود مقداري نبات، نقل، برنج يا گلاب به جلسه آورده و به نيت برکت بين حاضران پخش مي کند. در برخي مناطق هر فردي که بر اساس نوبت سوره قل هوالله را قرائت کند، پس از ماه رمضان ديگر افراد جلسه را براي خوردن آش و يا شيريني به منزل خود دعوت مي کند. دعوت از دوستان، اقوام و آشنايان براي صرف افطار از ديگر رسومي است که در اين ايام بر گزار مي شود؛ برخي اهالي شهر دامغان در اولين جمعه ماه مبارک رمضان در خانه هاي خود نماز جعفر طيار مي خوانند. غذاهاي مرسوم افطار و سحر اهالي استان سمنان در ماه مبارک رمضان براي وعده سحري از غذاهايي چون برنج و خورشت و گاهاً ته چين و آبگوشت استفاده مي کنند. ايشان به هنگام غروب آفتاب و با شنيدن اذان، روزه خود را با قدري آب گرم، نمک يا خرما باز کرده، سپس غذاي افطاري که شامل کوکو، نان، پنير، سبزي، سوپ ويا انواع آش است را ميل مي کنند. در برخي نقاط تهيه اقلامي چون شير برنج، فرني، شله زرد، حسّو (در شهر شاهرود)، لرزان (شاهرود، دامغان)، آروشه و حلواي آروشه (سمنان و توابع) مبادرت مي کنند؛ در شهرستان دامغان پخت کشمش پلو براي اولين شب ازماه مبارک رمضان مرسوم است. در باور اهالي حضرت علي(ع) براي افطار نان جو و خرما ميل کرده، بر اين اساس برخي نيز روزه خود را با نان و خرما افطار مي کنند. پخت انواع نان بخصوص نان هاي روغني در طول ماه رمضان مرسوم است. مراسم شب‌هاي قدر اهالي استان سمنان در شب هاي قدر پس از صرف افطار در مسجد محل خود حضور يافته و با خواندن قرآن و دعاهاي جوشن کبير، مجير، افتتاح و ذکر مصيبت به شب زنده داري مبادرت مي ورزند. زنان نيز در اين شب ها خرما، انواع نان محلي، شله زرد و غيره بين عزاداران تقسيم مي کنند. در نقاط مختلف استان سمنان زنان و مردان در ليالي قدر هم زمان با خواندن هربند از دعاي جوشن کبير بر روي ظرفي از قند، نبات، نقل و يا خرما دميده و خوردن آن را به نيت شفا و تبرک توصيه مي کنند. همچنين گره زدن بر روي نخ به هنگام خواندن دعاي جوشن کبير پس از قرائت هر بندازدعا توسط برخي از زنان مرسوم است. در شهر شاهرود زنان همزمان با تلاوت دعاي جوشن کبير ظرفي از آب حاوي زعفران را نزد خود نگه داشته و با خواندن هر بند از دعا بر آن مي دمند تا به عنوان تبرک آن را با خود به خانه ببرند. در روستاي جزن دامغان نيز در اين شب ها دستجات زنجيرزن از مساجد و حسينيه هاي محل به راه افتاده و با گذر از معابر و کوچه ها به زنجير زني و عزاداراي مي پردازند. شهادت اميرالمومنين حضرت علي(ع) در شب هاي قدر اهالي نقاط مختلف شهري و روستايي اقدام به برپايي مجالس عزاداراي مي کنند. پوشيدن لباس سياه به نشانه عزا و ماتم در ايام شهادت حضرت علي(ع) امري متداول است. بنا بر باوري کهن اهالي نقاط مختلف استان کار کردن در روز 21 ماه رمضان را حرام دانسته و در مجالس عزاداري حضور پيدا مي کنند. در نقاط شهري نيز حرکت دستجات سينه زني از اماکن مذهبي و مساجد آغاز شده و عزاداران با گذر از معابر و خيابان ها چنين مي گويند:
- “واي علي کشته شد / شوهر زهرا چه شد”
حرکت اين قبيل دستجات غالباً به اماکن مقدس همچون امامزاده، مساجد يا گلزار شهدا ختم مي شود. در روستاي کوه زر با فرار رسيدن 21 رمضان برخي اهالي به نيت اموات خود نان فتير پخته و بين سايرين تقسيم مي کنند. اهالي نقاط کويري استان سمنان در روز شهادت حضرت علي(ع) از انجام فعاليت هاي روزمره خودداري کرده و مرسوم است که دامداران شير دام هاي خود را در اين روز به فقرا و نيازمندان داده يا براي تهيه افطار و پذيرايي از نمازگزاران به مساجد محل مي دهند. اقدام اهالي نقاط مختلف براي گستردن سفره افطاري در ليالي قدر بسيار چشمگير است. تهيه و تقسيم کردن خيرات براي آمرزش اموات نيز در اين شبها مورد توجه اهالي منطقه است. شب 27 ماه رمضان در باور برخي اهالي، نزول قرآن در اين شب بوده و بر اين اساس برخي تا پاسي از شب به احياء و شب زنده داري در مساجد مي پردازند. زنان سمناني، گرمساري و دامغاني در اين روز به جهت شادي ناشي از کشته شدن قاتل ملعون امام علي(ع) به دست و پاي خود حنا مي بندند. برخي زنان در اين روز گوش دختران خود را سوراخ کرده و براي آنها گوشواره مي خرند. گفتني است که در شهرهاي شاهرود، گرمسار و روستاي جزن برخي زنان در بين نماز ظهر و عصر با اندکي پارچه، نخ و سوزن کيسه اي کوچک دوخته و سکه اي را به نيت تبرک درون آن مي نهند. شاهرودي ها آن را “کيسه مراد” ناميده و به جهت بر آورده شدن حاجت آن را تا سال ديگر نزد خود نگه مي دارند. عيد فطر در آخرين روز از ماه مبارک رمضان، اهالي نقاط مختلف خود را براي فرا رسيدن عيد رمضان آماده مي کنند. براي اين منظور غسل کرده، لباس تميز يا نو پوشيده و به استقبال عيد فطر مي روند. رؤيت هلال ماه شوال نشاني بر پايان ماه مهماني خدا است که اين امر در گذشته توسط افراد خبره و مطلع به اطلاع مردم رسانده مي شد و امروزه از طريق رسانه هاي جمعي اعلام مي شود. هنگام افطار آخرين شب از ماه رمضان اعضاي هر خانواده بنابر قوت غالب فطريه خود را دست به دست چرخانده و آن را براي افراد مستمند کنار مي گذارند. در روستاي نام نيک کالپوش به مناسبت عيد فطر فردي که به تازگي پدر شده کفش هاي خود را وزن نموده و همان مقدار گندم يابرنج به فقرا مي دهد. نماز عيد فطر همزمان با طلوع خورشيد با ذکر اللهم لبيک در نقاط شهري و روستايي بر پا مي مي شود. پس از نماز مومنين با يکديگر روبوسي کرده و قبولي طاعات يکديگر را از باريتعالي طلب مي کنند، صله رحم، زيارت اهل قبور و اماکن مقدس و ديد و بازديد از جمله آداب اين عيد فرخنده است. ديگر اينکه اهالي هر محل به ديدن خانواده هايي که به تازگي عزيزي را از دست داده اند و به اصطلاح «نوعيد» دارند مي شتابند؛ عيادت از بيماران و بردن هديه براي نوعروسان از ديگر آداب اين روز است.
