ضريح و روضه امام حسين عليه السلام از چهار سو به وسيله رواق هايى بسيار زيبا و وسيع احاطه شده است. هر يك از اين رواقها حدود چهل متر طول و حدود پنج متر عرض دارد و ارتفاع ديوارههاى آن نيز به دوازده متر مىرسد. اين رواقها، هر يك، به نامى خاص معروف اند. بانى اوليه برخى از آنها عضدالدوله ديلمى است كه در دورههاى بعد ترميم، بازسازى و تزيين شده است.
1- رواق غربى (رواق ابراهيم مُجاب)
اين رواق در غرب ضريح قرار دارد و عمران بن شاهين آن را بنا كرده است كه تا مدتها به نام خود او معروف بود.[1]پس از چندى، به سبب دفن يكى از فرزندان امام كاظم عليه السلام، يعنى سيد ابراهيم مُجاب، به آن نام مشهور شد. در قسمت جنوبى رواق، درى است كه به طرف صحن باز مىشود و باب ابراهيم مجاب نام دارد و قبر و ضريح ابراهيم مجاب در شمال غربى آن واقع است. دراطراف مرقد او سادات و عالمان زيادى از جمله سيد رضى و شريف و مرتضى و ديگران دفناند. اين رواق در گذشته در داخل صحن بود ولى با توسعه حرم، در داخل قرار گرفته است. از اين رواق يك در ديگر نيز به داخل صحن باز مىشود كه به باب حبيب بن مظاهر معروف است.
2- رواق شرقى (رواق فقيهان)
رواق شرقى يا رواق فقيهان به طول 45 و عرض پنج متر با سنگهاى مرمر در ديوارهها و كف، محل نماز و عبادت زائران است و هم چون ديگر رواقها، با آينههايى زيبا تزيين شده است. از اين رواق درى به سوى صحن و دو در به سوى حرم باز مىشود.
در دورهاى، به سبب دفن آقا باقر وحيد بهبهانى، از فقهاى اصولى در اينجا، به نام رواق «آقاباقر» معروف بود[2]از آن جا كه فقيهان و دانشمندان در اين رواق دفناند آن را رواق فقيهان ناميدهاند. اين رواق به وسيله دودر به صحن متصل است؛ يكى از آنها كنار كفشدارى آل طعمه و روبهروى مسجد سيد كاظم رشتى است و ديگرى كنار كفش دارى آل وهاب قرار دارد كه در آن شاعرى به نام سيد عبد الوهاب (ف 1322 ق) دفن است و در مقابلاش باب علىاكبر واقع شده كه رواق را به حرم وصل مىكند.
معروفترين فقيهانى كه در آن مكان دفن شدهاند؛ شيخ محمد باقر اصولى، سيد على طباطبايى، صاحب رياض العلماء، شيخ يوسف آل عصفور، سيد كاظم رشتى، سيد احمد بن كاظم رشتى، آل كمونه و كليد دار هستند.
3- رواق جنوبى (رواق حبيب بن مظاهر)
اين رواق به سبب وجود مرقد حبيب بن مظاهر، يار با وفاى امام حسين عليه السلام در كربلا، به اين نام مشهور شده است. پايين ديوارها و كف آن با سنگهاى مرمر سنگ فرش و بالاى ديوارها از نيمه تا سقف و نيز تمامى سقف آن آينه كارى است و چهلچراغى بزرگ از سقف آن آويزان است. اين رواق روبه روى روضه، سمت جنوب غربى ضريح، واقع شده و بابالقبله حرم به اين سمت باز مىشود. اين در نقرهاى حاصل كار حاجى حسين خان صدر اصفهانى است.[3]ميرزا تقى خان امير كبير در اين رواق دفن شدهاند.
4- رواق شمالى (رواق پادشاهان)
اين رواق را شاه صفى ساخته است و چون پادشاهان قاجار در آن دفن هستند آن را رواق پادشاهان ناميدهاند. شاهصفى، كه به زيارت حرم مطهر آمده بود، ضمن بخششهاى فراوان براى خادمان و فقيران شهر دستور داد تا اين رواق را احداث كنند.[4]ايوانى نيز بيرون آن ساخت كه به «صافى صفا» معروف شد. قبر مظفرالدين شاه، محمد على شاه، احمد شاه و محمد حسن ميرزا، از پادشاهان ايران، در اين رواق قرار دارد كه البتهمكان آندقيقاًمشخص نيست.[5]همهاين رواقها به وسيله هفت در به داخل صحن باز مىشوند. ايندرها عبارت است از: 1- باب حبيب بن مظاهر 2- باب القبله 3- باب صاحب الزمان 4- باب على اكبر 5- باب الكرامه 6- باب ابراهيم مجاب 7- باب رأس الحسين.
مرقد امير كبير، صدر اعظم عصر ناصر الدين شاه و عماد الدوله، نوه فتحعلى شاه روبه روى باب الكرامه است.
[1]. عمران بن شاهين يكى از راهزنان در بطائح بود كه عضد الدوله ديلمى سپاهيانش را به سوى او فرستاد ووى فرار كرد و به حرم امام على عليه السلام پناهنده شد( ابن اثير، الكامل، 8/ 76) و نذر كرد كه اگر از دست عضد الدوله رهايى يابد دو رواق براى امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام بسازد. عضد الدوله كه به زيارت امام على عليه السلام آمده بود از جرم عمران در گذشت و او را حكومت بطائح داد؛ او نيز نذر خود را ادا كرد.( عبدالكريم ابن طاووس، فرحة الغرى، 67)
[2]. آل طعمه، همان، 147- 148.
[3]. سفرنامه سيف الدوله به مكه مكرمه، 231- 230.
[4]. مدرسى، همان، 318.
[5]. در اين مورد بنگريد به صفحات بعد در همين فصل.
