اشاره:
رَجَب یا رَجَب المُرَجَّب هفتمین ماه از ماه‌های قمری است. رجب در کنار ذوالقعده، ذوالحجه و محرم، از ماه‌های حرام محسوب می‌شود. در روایات، حج عمره و روزه‌داری در این ماه تاکید و به عبادت در آن توصیه شده است. از پیامبر(ص) نقل است: “رجب ماه خداست، شعبان ماه من است و رمضان ماه مردم من است.” هم‌چنین: “هرکس یک روز در ماه رجب روزه بگیرد مانند آن است که یک ماه روزه گرفته است.” نخستین شب جمعه ماه رجب را لیله الرغائب می‌گویند و اعمال و آدابی برای آن در روایات آمده است. سنت اعتکاف در روزهای ۱۳ تا ۱۵ این ماه، که به ایام البیض معروفند، انجام می‌شود.
مهم‌ترین واقعه تاریخی ماه رجب بعثت پیامبر اسلام(ص) است. تولد امام باقر(ع)، امام جواد(ع) و امام علی(ع) و نیز شهادت امام هادی(ع) و امام کاظم(ع) از دیگر مناسبت‌های این ماه است.
خداوند متعال در آیه ۲۱۵ سوره دوم (بقره) مىفرماید «در باره ماه حرام و کارزار کردن در آن از تو مىپرسند. بگو کارزار کردن در آن بزرگ (گناه بزرگ) است.» بدان که خداوند متعال در کتاب خویش چهار چیز را حرام (محترم و قابل احترام) نام نهاده است: نخست مسجد مکه و در آیه ۱۴۶ سوره بقره مىفرماید «و از جایى که بیرون رفتى پس بگردان رویت را سوى مسجد الحرام.»، دوم کعبه است که خداوند در آیه ۹۸ سوره پنجم (مائده) مىفرماید «خداوند کعبه را محترم قرار داد براى قوام مردم.»، سوم شهر مکه که در آیه ۹۴ سوره بیست و هفتم (نمل) مىفرماید «جز این نیست که به من فرمان داده شده است که بپرستم پروردگار این شهر را که حرام (محترم) گردانید آن را.» چهارم ماههاى حرام است که در سوره توبه فرموده است، از ماهها، چهار ماه حرام است و نیز در آیه یک صد و نود و یک سوره دوم (بقره) فرموده است «ماه حرام» و در آیه سوم سوره پنجم (مائده) فرموده است «نشانههاى خداوند و ماههاى حرام را حلال ندارید. (حرمتش را مشکنید)» وانگهى خداوند متعال ماه رجب را به حرمت و احترام تخصیص داده و در آیه ۱۱۵ سوره بقره فرموده است «از تو مىپرسند از ماه حرام و کارزار کردن در آن.»[۱]
ماه رجب از روزگار نوح (علیه السّلام) بهترین ماهها بوده است، زیرا در آن ماه معجزه بزرگ آن حضرت صورت گرفت که همراه مؤمنان سوار بر کشتى شد و نجات پیدا کردند و دشمنان ایشان با طوفان هلاک شدند[۲].
امام صادق (علیه السّلام) فرموده است، نوح (علیه السّلام) روز اول ماه رجب بر کشتى سوار شد و به آنان که همراهش بودند فرمان داد آن روز را روزه بگیرند. و فرمود هر کس آن روز را روزه بگیرد، آتش به اندازه مسیر یک سال از او فاصله مىگیرد و هر کس هفت روز روزه بگیرد، درهاى دوزخ بر او بسته مىشود و هر کس بیفزاید، خداى تعالى بر عمرش مىافزاید[۳].
امام باقر (علیه السّلام) فرموده است، هر کس از ماه رجب یک روز از آغاز یا روزهاى وسط یا آخر آن روزه بگیرد، خداوند بهشت را بر او واجب مىفرماید و روز رستاخیز درجه او را در بهشت با ما قرار مىدهد و هر کس دو روز از آن ماه روزه بگیرد، به او گفته مىشود خداى تعالى گناهان گذشتهات را آمرزید. اعمال آینده خود را نیکو مواظب باش. هر کس سه روز از آن ماه را روزه بدارد، گویندش که خداى گناهان گذشته و بازمانده عمرت را بخشید و براى هر یک از برادران و دوستان گنهکار خود که خواهى شفاعت کن و هر کس هفت روز روزه بدارد، درهاى هفتگانه دوزخ بر او بسته مىشود و هر کس هشت روز از رجب را روزه بدارد، درهاى هشتگانه بهشت براى او گشاده مىشود و از هر کدام که خواهد به بهشت وارد مىشود[۴].
امام رضا (علیه السّلام) فرموده است، هر کس براى رغبت به ثواب و پاداش خداى عز و جل، روز اول ماه رجب را روزه بگیرد، بهشت بر او واجب مىشود و هر کس یک روز از وسط آن ماه روزه بگیرد، شفاعت او براى افرادى به شمار قبیلههاى ربیعه و مضر پذیرفته مىشود و هر کس روزى از روزهاى آخر آن ماه را روزه بدارد، خداى متعال او را از پادشاهان بهشت قرار مىدهد و شفاعتش را در مورد پدر و مادر و عمو و عمه و خاله و دایى و آشنایان و همسایگانش مىپذیرد، هر چند میان ایشان کسى مستوجب آتش باشد[۵]. سالم مىگوید[۶]: چند روزى از ماه رجب باقى مانده بود که به حضور امام صادق (علیه السّلام) رسیدم. چون به من نگریست، فرمود: اى سالم! آیا در این ماه هیچ روزه گرفتهاى؟ گفتم: نه، اى پسر رسول خدا! فرمود: چنان پاداشى از دست تو بیرون رفته است که اندازه آن را جز خداى متعال کسى نمىداند. این ماه را خداوند برترى داده و حرمتش را بزرگ فرموده و کرامت خود را براى روزه گیران در آن ارزانى داشته است. گفتم: اى پسر رسول خدا! آیا اگر از باقى مانده این ماه روزه بدارم به بخشى از پاداش روزه گیران در این ماه دست مىیابم؟ فرمود:
اى سالم! هر کس یک روز از روزهاى آخر این ماه را روزه بدارد، براى او موجب زینهارى از سختى سکرات مرگ و فشار گور و بیم شدید آخرت است و هر کس دو روز را روزه بدارد، براى او اجازه عبور از پل صراط خواهد بود و هر کس سه روز از آخر این ماه را روزه بدارد، روز رستاخیز از بیمها و سختىهاى آن در امان خواهد بود و حکم برائت از آتش به او عطا مىشود[۷].
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: همانا رجب ماه اصم خداوند و ماهى سخت بزرگ است و از این جهت به آن اصم مىگویند که هیچ ماهى را در پیشگاه خداى متعال چنان حرمت و بزرگى نیست. مردم دوره جاهلى هم آن را بزرگ مىداشتند و اینک که اسلام آمده است بر تعظیم و برترى آن افزوده است. همانا ماههاى رجب و شعبان دو ماه من است و رمضان ماه امت من است. همانا هر کس از روى ایمان و به قصد اطاعت خدا روزه بگیرد، مستوجب رضوان اکبر خداوند مىشود و این روزهاش، آتش خشم خدا را بر او خاموش مىکند و درى از درهاى دوزخ را بر او مىبندد.
و اگر به اندازه گنجایش زمین بر او طلا داده شود، برتر از پاداش روزه او نیست و هیچ چیز جز حسنات نمىتواند پاداش او را کامل کند، بشرط آنکه روزهاش را براى خداوند خالص گرداند و آن شخص چون آن روز را به شام رساند، براى او ده دعاى مستجاب و برآورده خواهد بود که اگر براى دنیاى خویش خواسته باشد، خدایش ارزانى مىدارد و گر نه بهتر از هر دعایى که یکى از اولیاء و دوستان و برگزیدگان خداوند کرده باشد، براى آخرتش اندوخته مىفرماید.
و هر کس از ماه رجب دو روز روزه بدارد، هیچ کس از اهل آسمان و زمین نمىتواند توصیف کرامت او را پیش خداوند متعال کند و براى او پاداشى معادل پاداش ده تن از صادقان و همه کارهایى که ایشان در مدت عمرشان انجام دادهاند نوشته مىشود و روز قیامت هم به اندازه آنان شفاعت مىکند و همراه آنان محشور مىشود و به بهشت در مىآید و از رفیقان آنان خواهد بود.
هر کس سه روز از ماه رجب را روزه بگیرد، خداوند میان او و آتش، خندقى قرار مىدهد و حجابى مىنهد که درازى آن به اندازه هفتاد سال راه است و به هنگام افطار، خداوند به او مىفرماید حق تو بر من واجب شد و دوستى و ولایت خود را براى تو واجب کردم. اى فرشتگانم! گواه باشید که همه گناهان گذشته و آیندهاش را بخشیدم.
و هر کس از ماه رجب، چهار روز روزه بدارد، از همه بلاها عافیت مىیابد، از قبیل دیوانگى و پیسى و خوره و فتنه دجّال و از عذاب گور در امان قرار مىگیرد و براى او پاداشى معادل پاداش خردمندانى توبهکننده و بازگشته به سوى خدا نوشته مىشود و کارنامهاش در زمره نخستین عبادتکنندگان بدست راستش داده مىشود.
و هر کس از رجب، پنج روز روزه بگیرد، بر خداوند است که روز قیامت او را خشنود فرماید و در آن روز در حالى از گور خویش مبعوث مىشود که چهرهاش چون ماه کامل درخشنده خواهد بود و به شمار ریگزارهاى انبوه برایش حسنه نوشته مىشود و بدون حساب به بهشت برده مىشود و به او مىگویند هر خواسته که دارى از خداى خویش بخواه. و هر کس از رجب، شش روز روزه بگیرد، در حالى از گور خود برانگیخته مىشود که از چهرهاش پرتوى رخشندهتر از خورشید مىدرخشد و افزون بر آن نورى به او داده مىشود که همه اهل قیامت از چهره و نور او کسب روشنایى مىکنند و در زمره آنان که در امانند برانگیخته مىشود و بدون حساب از صراط مىگذرد و از حقوق پدر و مادر و گسیختن پیوند خویشاوندى در امان مىماند و عافیت مىیابد.
و هر کس هفت روز از رجب روزه بگیرد، در قبال هر روز یکى از درهاى هفتگانه دوزخ بر او بسته مىشود و خداى عز و جل جسدش را بر آتش حرام مىکند.
و هر کس هشت روز از رجب را روزه بدارد، درهاى هشتگانه بهشت در قبال هشت روز روزهاش براى او باز و به او گفته خواهد شد از هر در بهشت که مىخواهى به آن داخل شو.
و هر کس از رجب نه روز را روزه بدارد، در حالى که بانگ لا اله الا اللَّه. برداشته باشد، از گور خود بیرون مىآید و چهرهاش را از جانب بهشت به سوى دیگرى بر نمىگرداند و چون از گور خود بیرون آید، چهرهاش را پرتوى است که براى همه اهل محشر مىدرخشد، آنچنان که مىگویند این پیامبرى برگزیده است و کمتر چیزى که به او بخشیده مىشود، این است که بدون حساب به بهشت وارد خواهد شد.
و هر کس از رجب، ده روز روزه بگیرد، خداوند متعال براى او دو بال سبز که در آن در و یاقوت به رشته کشیده شده است مىبخشد که به کمک آن دو بال، همچون برق خیرهکننده چشم از پل صراط به سوى بهشت مىگذرد و خداوند کارهاى نکوهیدهاش را به کارهاى پسندیده مبدل مىفرماید و از نزدیکان و کسانى که به عدل و قسط قیام کردهاند نوشته مىشود و پاداش او چنان خواهد بود که گویى خداى عز و جل را هزار سال ایستاده و شکیبا و با نیت خالص عبادت کرده است.
و هر کس از رجب، یازده روز روزه بدارد، روز رستاخیز هیچ بندهیى پاداشى برتر از او نمىیابد مگر آن کس که به اندازه او یا بیش از او روزه گرفته باشد.
و هر کس از رجب، دوازده روز روزه بدارد، روز رستاخیز بر او دو جامه سبز از سندس و استبرق پوشانده مىشود که در آن دو مىخرامد و اگر یکى از آن دو جامه به سوى دنیا آویخته شود، میان خاور و باختر جهان را روشن مىکند و فضاى جهان خوشبوتر از مشک مىگردد.
و آن کس که سیزده روز از رجب را روزه بدارد، روز رستاخیز براى او در سایه عرش سفرهیى (میز ناهارى) از یاقوت سبز نهاده مىشود که پایههاى آن از مرواریدهایى است که هر یک هفتاد برابر مرواریدهاى این جهان است و بر آن سینىهایى از در و یاقوت نهادهاند که در هر یک هفتاد هزار نوع خوراکى است که رنگ و بوى هیچ یک چون دیگرى نیست و او از آن مىخورد در حالى که مردم در رنج و سختى بزرگى هستند.
و آن کس که چهارده روز از رجب را روزه بدارد، خدایش چنان پاداشى به او مىدهد که هیچ چشمى ندیده و هیچ گوشى نشنیده و بر دل هیچ کس خطور نکرده است، از جمله کاخهاى بهشتى که با در و یاقوت بنا شده است.
و آن کس که پانزده روز از رجب روزه بگیرد، روز رستاخیز در محل آنان که در زینهارى و امانند مىایستد و هیچ فرشته مقرب و پیامبر مرسلى نیست که چون از کنارش بگذرد، نگوید خوشا به حال تو که تو در زینهارى و مقربى و شرف یافته و مورد غبطهاى و در بهشت مىخرامى و ساکن آنى.
و آن کس که شانزده روز از رجب روزه بدارد، از نخستین کسان است که بر مرکب نور سوار مىشود و در عرصات بهشت به پرواز در مىآید و به دار الرحمن مىرود.
و آن کس که هفده روز از رجب روزه بدارد، روز رستاخیز براى او بر پل صراط هفتاد چراغ نور مىنهند تا در روشنى آن از پل صراط به سوى بهشت رود و فرشتگان با سلام و درود بدرقهاش مىکنند و از پى او روان مىشوند. و آن کس که هیجده روز از رجب روزه بدارد، همراه ابراهیم (علیه السّلام) در خیمه او خواهد بود و بر تختهاى در و یاقوت خواهد نشست.
و آن کس که نوزده روز از رجب روزه بدارد، خداوند در بهشت عدن، کنار کاخ ابراهیم و آدم (علیه السّلام) کاخى از مروارید تازه برایش مىسازد. آن مرد بر آن دو پیامبر سلام مىدهد و آن دو پاسخ او را با درود و خوشامد مىدهند و در قبال هر روز براى او پاداشى معادل هزار سال روزه نوشته مىشود.
و هر کس از رجب بیست روز روزه بدارد، چنان است که گویى بیست هزار سال خدا را پرستش کرده است.
و هر کس از رجب بیست و یک روز روزه بدارد، روز رستاخیز شفاعت او براى گنهکارانى به شمار افراد قبیله مضر و ربیعه پذیرفته مىشود.
و هر کس بیست و دو روز از ماه رجب روزه بدارد، سروشى از ساکنان آسمان او را ندا مىدهد که اى بنده برگزیده خدا! بر تو مژده باد که خدایت گرامى و بزرگداشت ارزانى مىفرماید و نعمت دوستى با پیامبران و صدیقان و شهیدان و صالحان که نیکو دوستانى هستند به تو عنایت مىفرماید.
و هر کس بیست و سه روز از رجب روزه بدارد. از آسمان به او ندا داده مىشود، خوشا بر تو اى بنده خدا که اندکى رنج کشیدى و نعمت جاوید یافتى.
خوشا بر تو که چون پرده از پیش چشم برداشته شود (پس از مرگ) به سوى پاداش گران پروردگار کریمت مىروى و در بهشت، همسایه خداوند جلیل خواهى شد.
و هر کس بیست و چهار روز از رجب را روزه بدارد، چون فرشته مرگ پیش او آید براى او به صورت جوانى در حلهیى از دیباى سبز که سوار بر اسبى از اسبهاى بهشت است و در یک دست حریرى سبز، آمیخته با عطر مشک تازه و در دستى دیگر قدحى زرین، آکنده از شراب بهشت دارد ظاهر مىشود، و به هنگام بیرون رفتن جان، سکرات مرگ بر او آسان مىشود. فرشته مرگ سپس روحش را مىگیرد و در آن دیبا مىنهد و از آن رایحه دل انگیزى بیرون مىدمد که ساکنان آسمانها همگى آن را استشمام مىکنند. آن شخص در حالى که سیراب است به گور خود وارد مىشود و سیراب از گور خود بیرون مىآید تا کنار حوض بر پیامبر وارد شود. و آن کس که بیست و پنج روز از رجب روزه بدارد، چون از گور خویش بیرون آید، هفتاد هزار فرشته با او ملاقات مىکنند که بر دست هر یک از ایشان پرچمى از در و یاقوت است و هر یک زیورها و جامههاى گرانبها همراه دارند و به او مىگویند: اى دوست خدا! به سوى پروردگارت بشتاب و او از نخستین کسانى است که همراه مقربانى که خداى از ایشان خشنودند، به بهشت عدن وارد مىشود و این بهره و کامیابى بزرگ است.
و هر کس از رجب بیست و شش روز را روزه بدارد، خداوند براى او در سایه عرش صد کاخ از در و یاقوت مىسازد که بر سر هر کاخى خیمهیى سرخ از حریر بهشت است و او در حالى که برخوردار از نعمتهاست، در آنها مسکن مىگزیند و مردم در حال حساب پس دادن خواهند بود. و هر کس بیست و هفت روز از رجب را روزه بگیرد، خداوند گورش را به اندازه مسیر چهار صد سال راه گشاده و همه آن مساحت را آکنده از مشک و عنبر مىفرماید.
و آن کس که بیست و هشت روز از رجب را روزه بدارد، خداوند عز و جل میان او و آتش هفت خندق قرار مىدهد که هر خندق به بزرگى فاصله میان آسمان و زمین است و پیمودن آن پانصد سال راه است.
و آن کس که بیست و نه روز از رجب را روزه بدارد، خدایش مىآمرزد، هر چند از مال مردم یکدهم باج گرفته باشد و هر چند زنى باشد که هفتاد بار زنا داده باشد، به شرط آنکه فقط این روزه را براى کسب رضاى خداوند و رهایى از دوزخ
گرفته باشد[۸].
و هر کس از ماه رجب سى روز روزه گرفته باشد، سروشى از آسمان او را ندا مىدهد که اى بنده خدا! خطاهاى گذشته تو را خداوند آمرزید و در اعمال آینده خویش کوشش کن و به دقت بنگر، و خداوند متعال در هر یک از بهشتها به او چهل هزار شهر را مىبخشد که در هر شهر چهل هزار هزار کاخ زرین و در هر کاخ چهل هزار هزار خانه و در هر خانه چهل هزار هزار تخت نهاده شده و بر هر تخت چهل هزار هزار سفره زرین گسترده است که بر هر سفره چهل هزار کاسه زرین قرار دارد و در هر کاسه چهل هزار هزار نوع خوراکى و آشامیدنى است که هر یک رنگ و بوى مخصوصى دارد و در هر خانه چهل هزار هزار تخت زرین که پهنا و درازاى هر یک دو هزار ذراع است، نهاده شده و بر هر تخت دوشیزهیى از فرشتگان قرار گرفته که سیصد هزار زلف از نور دارد و هر زلفى را هزار هزار کنیزک با مشک و عنبر معطر مىسازند تا آنکه روزه گیرنده بهشت به آن برسد و این پاداش کسى است که تمام ماه رجب را روزه بگیرد، گفته شد: اى رسول خدا! آن کس که به سبب ضعف و بیمارى نتواند روزه بگیرد یا زنانى که پاکیزه نیستند و عذر شرعى دارند، چه باید انجام دهند تا به آنچه که وصف فرمودى برسند؟ فرمودند: براى هر روز گرده نانى به مستمندان بدهد و سوگند به کسى که جان من در دست اوست، هر کس، هر روز از رجب، چنین صدقهیى بدهد به آنچه گفتم و به بیش از آن مىرسد و اگر همه آفریدهشدگان اهل آسمانها و زمین جمع شوند که به اندازه پاداش او برسند، به یکدهم آنچه که در بهشت به آن شخص مىرسد، نمىرسند. گفته شد: اى رسول خدا! کسى که قادر به انجام این صدقه نباشد، چه کند که به آنچه توصیف فرمودى برسد؟ فرمودند: در هر روز از ماه رجب از آغاز تا پایان روز سىام، این تسبیح را صد بار بگوید:
«سبحان اللَّه الجلیل، سبحان من لا ینبغى التسبیح الا له، سبحان الاعز الاکرم، سبحان من لبس العز و هو اهل له.
[۹]»
امیر المؤمنین على (علیه السّلام) فرموده است، هر کس یک روز از روزهاى نخست یا میانه یا آخر رجب را روزه بگیرد، خداوند گناهان گذشته و آیندهاش را مىآمرزد و هر کس سه روز در دهه اول و سه روز در دهه دوم و سه روز در دهه سوم رجب روزه بدارد، گناهان گذشته و آیندهاش آمرزیده مىشود و هر کس یک شب از شبهاى رجب را به عبادت زنده بدارد، خدایش از آتش آزاد مىفرماید و شفاعت او را در مورد هفتاد هزار خطا کار مىپذیرد و هر کس در ماه رجب براى خشنودى خداوند صدقهیى بپردازد، خداوندش روز قیامت در بهشت با پاداشهایى او را گرامى مىدارد که هیچ چشم چنان ندیده و هیچ گوش چنان نشنیده و بر هیچ دلى خطور نکرده است[۱۰].
مالک بن انس فقیه[۱۱] مىگفته است، چشم من هرگز کسى را از لحاظ زهد و دانش و فضیلت و پارسایى و عبادت خدا چون جعفر بن محمد (علیهما السّلام) ندیده است. من به حضور ایشان مىرفتم به من توجه و مرا احترام مىفرمود. روزى به ایشان گفتم: اى پسر رسول خدا! پاداش کسى که یک روز از ماه رجب را از روى ایمان و براى رضاى خدا روزه بگیرد چیست؟ چنین فرمود- و به خدا سوگند هر گاه حدیثى نقل مىکرد صادق بود- پدرم از پدرش، از پدر بزرگش، از پیامبر (صلّى الله علیه و آله) نقل مىکرد که فرمودهاند:
هر کس یک روز از رجب را از روى ایمان و براى رضاى خدا روزه بگیرد، خطاهایش آمرزیده مىشود. گفتم اى پسر رسول خدا! پاداش کسى که یک روز از شعبان روزه بگیرد چیست؟ فرمود: پدرم از پدرش، از پدر بزرگش، از پیامبر (صلّى الله علیه و آله) نقل مىکرد که فرمودهاند: هر کس یک روز از شعبان را براى رضاى خدا و از روى ایمان روزه بگیرد خطاهایش آمرزیده مىشود[۱۲].
امام صادق فرمودهاند: در بهشت جویى است که نامش رجب و آب آن سپیدتر و شفافتر از برف و یخ و شیرینتر از عسل است. هر کس یک روز از رجب روزه بگیرد، خداوند از آب آن جوى به او مىآشاماند[۱۳].
همان حضرت فرموده است، روز رستاخیز سروشى از درون عرش ندا مىدهد رجبىها کجایند؟ گروهى برمىخیزند که چهرهشان براى مردم محشر مىدرخشد، بر سرشان تاج پادشاهى آکنده از مروارید و یاقوت است. همراه هر یک از ایشان هزار فرشته از سوى راست و هزار فرشته از سوى چپ ایستادهاند و به او مىگویند اى بنده خدا! کرامت خداى بر تو گوارا باد! از عرش هم ندا مىآید که اى بندگان و کنیزکان من! سوگند به عزت و جلال خودم جایگاه شما را گرامى و عطاى شما را جزیل قرار مىدهم و غرفههایى از بهشت به شما ارزانى مىدارم که از زیر آن جوىها جارى است و جاودانه در آن خواهید بود و پاداش عملکنندگان چه نیکوست، شما براى من در ماهى روزه مستحبى گرفتید که حرمت آن ماه را بزرگ و حق آن را واجب کردهام. اى فرشتگان من! اى بندگان و کنیزکان مرا به بهشت درآورید. امام صادق اضافه فرموده است که این پاداش کسى است که چیزى از ماه رجب را روزه بگیرد، هر چند یک روز از دهه اول یا دوم یا آخر آن باشد[۱۴].
پی نوشت:
[۱] . محمد بن عمر واقدى در مغازى در جنگ نخله که در ماه رجب بوده است، شأن نزول آیه را در آن باره دانسته است. رک. به: ترجمه مغازى، ص ۱۳، ج ۱، مرکز نشر دانشگاهى، تهران، به قلم این بنده. م.
[۲] . در قصص قرآن، ص ۱۳۱، برگرفته از تفسیر عتیق نیشابورى، چاپ ۱۳۴۷ شمسى، تهران و ترجمه نهایه الارب نویرى، ص ۴۷، ج ۸، به قلم این بنده، سوار شدن نوح( علیه السّلام) به کشتى در ماه رجب آمده است. م.
[۳] . با ذکر سند در ثواب الاعمال، ص ۷۸، چاپ استاد محترم آقاى على اکبر غفارى، آمده است. م.
[۴] . وسائل الشیعه، شیخ حر عاملى، ص ۳۵۰، ج ۷، به نقل از فضائل الاشهر الثلاثه صدوق آمده است. م.
[۵] . با ذکر سلسله سند در عیون اخبار الرضا، ص ۲۹۱، ج ۱، چاپ ۱۳۷۷ ق. قم، آمده است. م.
[۶] . ظاهرا منظور سالم حناط( گندم فروش) است که در رجال نجاشى، چاپ قم، نام و آثار او آمده است. م.
[۷] . وسائل الشیعه، ص ۳۵۱، ج ۷، به نقل از امالى صدوق، آمده است. م.
[۸] . خوانندگان ارجمند از این گونه روایات تعجب نفرمایند و خداى ناخواسته منحرف نشوند، که این گونه روایات از مقتضیات است، نه از علل تامه، و در غیر آن صورت، ممکن است در نظر مبتدى با روایات دیگر معارض باشد. م.
[۹] . این روایت با ذکر سلسله سند در صفحات ۷۸ و ۸۲ ثواب الاعمال و صفحات ۲۴ و ۳۰ فضائل الاشهر الثلاثه و در مجلس هشتادم امالى صدوق( رضی الله عنه) و به نقل از آنها در صفحه ۳۵۲ جلد ۷ وسائل الشیعه شیخ حر عاملى و صفحه ۲۶ جلد ۹۸ بحار الانوار، چاپ جدید، آمده است. م.
[۱۰] . در فضائل الاشهر الثلاثه، ص ۳۸ و به نقل از آن و امالى صدوق در وسائل، ص ۳۵۴، ج ۷، آمده است. م.
[۱۱] . مالک بن انس یکى از پیشوایان چهارگانه اهل سنت متولد ۹۳ و درگذشته ۱۷۹ در مدینه. براى اطلاع از آثار علمى او، رک. به: الاعلام، زرکلى، ص ۱۲۸، ج ۶٫ م.
[۱۲] . در امالى صدوق، ص ۳۲۴، آمده است. م.
[۱۳] . در فضائل الاشهر الثلاثه، ص ۳۱، و وسایل، ص ۳۵۵، ج ۷، آمده است. م.
[۱۴] . فضائل الاشهر الثلاثه صدوق، ص ۳۱، و وسایل، ص ۳۵۵، ج ۷، در بحث روزههاى مستحب، آمده است. م.
