آیه اللّه حسین مظاهری
در درسهای پیشین اشاره شد که ایثار و گذشت و فداکاری از وظایف سنیگین مرد و زن در خانه است و اگر این صفات در خانه در محیط خانه نباشد این کانون گرم به محلی سرد و بی‌روح تبدیل خواهد شد و هم چنین، گفتیم مرد و زن در خانه باید خوشرفتاری کنند. زیرا خوشرفتاری در خانه باعث گرمی آن محیط می‌شود و بهترین زمینه برای تربیت کودکان است. علاوه بر آن، خوشرفتاری زن و مرد در خانه باعث آثار مطلوب در آخرت است. بدرفتاری در محیط خانه اثر سوءاش در شب اول قبر نمایان می‌شود.
کوچکهای بزرگ
روانشناسی، بحثی است به نام «کوچکهای بزرگ»، یعنی:ای بسا که انسان مسأله‌ای را کوچک می‌شمارد، ولی همین مسأله ی کوچک از نظر معنا و واقعیت بسیار بزرگ باشد.
مثلاً یک مؤمن لباس نامرتب بپوشد، یا محیط و محل کارش را پاکیزه نگاه ندارد و… این ممکن است به نظر خودش یک امر عادی و ساده‌ای باشد.
اما، برای تضعیف موقعیت آن نهاد و سازمان و زیر سؤال رفتن همکاران عامل بسیار بزرگی است.
اختصاص دادن زمان معین به همسر
محیط خانه نیز «کوچکهای بزرگ» دارد، ممکن است انسان مسأله‌ای به نظرش ناچیز و کوچک باشد، اما برای گرم کردن محیط خانه و دل همسر خود را به دست آوردن، امری بسیار بزرگ است. به عنوان مثال، از وظایف شوهر این است که در طول شبانه روز ساعتی را به همسرش اختصاص بدهد، نه این که روز را در خارج خانه مشغول به کار باشد، شب هم دیروقت به خانه بازگردد، و شامی بخورد و بخوابد و باز فردا هم همین طور. از این رو در روایات می‌خوانیم که باید انسان وقتش را تقسیم کند و ساعتی را به همسرش اختصاص دهد.
توجه به خواستهای مادی و معنوی همسر
هم چنین، مرد باید در خانه با حوصله به گفته‌های زنش گوش فرا دهد و به خواستهای مادی و معنوی او توجه کند، اگر چه سلیقه ی او را نپسندد. حتی اگر زن حرف‌های غیر معقول و کودکانه‌ای هم بزند وظیفه ی مرد این است که ابتدا به سخنان و خواسته‌های او توجه نماید و اگر برای خرسندی خدا، و به خاطر گرمی محیط خانه و احترام به شخصیت همسرش به سخنان او گوش بدهد و توجه کند، ثواب زیادی دارد چون رنگ خدایی پیدا کرده است و هر چه رنگ الهی به خود بگیرد فضیلت و ثواب دارد.
مشورت با زن و فرزندان
هم چنین، مرد در خانه باید مقداری از وقتش را به زن و فرزند اختصاص بدهد و با آنان بنشیند و صحبت کند و گرفتاریها و مشکلات را با یکدیگر مطرح و با هم مشورت کنند.
«و شاورهُم فی الأمر فإذا عزمت فتوکّل» (۱)
خداوند به رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرمایند: تو کار خویش را با توکل به خدا انجام بده. ولی، مشورت را هم فراموش نکن، یعنی با مشورت به دیگران به آنها شخصیت بده.
بنابراین، در امور خانه مشورت لازم است و استبدادگری و فکر زن را به حساب نیاوردن اشتباه است. همان طور که گفتیم حتی اگر سخنان زن معقول و کودکانه بود باید به آن توجه کرد.
بعضی از روان شناسان معتقدند که با فرزندان هم باید مشورت شود. یعنی به فکر و عقیده ی آنها احترام بگذاریم و آنها را به حساب آوریم. به سخنی دیگر، خانه مملکت کوچکی است که کارهایش باید با مشورت انجام پذیرد و مشکلات این مملکت کوچک را باید با اهلش در میان بگذاریم.
نقش مشورت در زندگی
زن و فرزند اگر توانستند درد دلشان را در خانه بازگویند، دیگر دچار عقده‌ها و ناراحتی‌های روانی نمی‌شوند مرد هم وظیفه دارد که در کمال خوش اخلاقی و خوش زبانی به آنها جواب بدهد. استبداد و تحمیل کردن خواستهای خود به زن و فرزند کاری بسیار غلط است که آثار سوء به دنبال دارد.
از مصادیق دیگر خوشرفتاری در محیط خانه، اینست که اگر مرد از زن خود بدرفتاری یا سستی یا اشتباهی دید داد تو فریاد نکشد و زبان را به ناسزا نگشاید و او را به باد انتقاد نگیرد بلکه او را موعظه کند و با زبان خوش اشتباهات او را گوشزد کند.
وقت مناسب موعظه
البته، نباید وقت موعظه را نامناسب انتخاب کرد، مثلاً پس از کار صبح تا شام که زن خسته است، نباید به نصیحت و موعظه ی او پرداخت یا به او انتقاد کرد زیرا، این موعظه بی‌اثر خواهد بود و چه بسا عکس العمل نامطلوبی هم به دنبال خواهد داشت. موعظه نه تنها راحتی می‌خواهد بلکه خوشرفتاری و ملایم صحبت کردن نیز جای مخصوص دارد که:
دو چیز تیره عقل است، دم فرو بستن
به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشی (۲)
شکایت، انتقاد، نصیحت، درد و دل و… همگی وقت مناسب لازم دارد. مثلاً وقتی زن از روبرو شدن با مسأله‌ای ناراحت و احساسی شده است، دیگر جای نصیحت و موعظه نیست.
ولی متأسفانه این مسایل مهم رعایت نمی‌شود و این به خاطر تکبری است که ما غالباً به آن مبتلا هستیم. می‌خواهیم سخنان و اعمال خود را به دیگران تحمیل کنیم و این کاری ناپسند است که نتیجه ی مطلوبی در پی ندارد جز این که محبت شوی را از دل می‌زداید.
اثر کوچکهای بزرگ
اگر معمولاً دیده می‌شود که در ابتدای زندگی مشترک، گرمی خاصی زن و مرد را به هم پیوند می‌دهد، ولی به مرور زمان این گرمی رو به سردی می‌گراید، تقصیر خود زن و مرد است و گر نه، باید روز به روز این شور و گرمی زیادتر شود. این ناشی از این است که «کوچکهای بزرگ» رعایت نمی‌شود.
خوشرفتاری لازمه ی موعظه
مثلاً، وقتی از کار به خانه برمی گردید و فرزند خویش را بیرون از خانه مشغول بازی ببینید نباید داد و فریاد کنید و همسر خود را تحقیر کنید که بچه داری نمی‌کند. زیرا، اثر مناسب نخواهد داشت. اگر می‌خواهید همسر خود را نصیحت و موعظه کنید، باید در کمال آرامش و در ضمن صحبت‌های معمولی باشد. مستقیم یا غیر مستقیم و با کمال آرامش و محبت و خوش اخلاقی اشتباه او را گوشزد کنید. زیرا «برای پیشبرد اهداف معنوی و مادی هیچ سلاحی بهتر و برنده تر از اخلاق نیک و خوشرفتاری نیست». (۳)
«من ندیدم در جهان جستجو
هیچ اهلیت به از خلق نکو»
مصادیق خوشرفتاری
۱-همکاری با همسر در امور منزل
از دیگر مصادیق خوشرفتاری مرد، این است که قولاً و عملاً به زن بفهماند که در انجام کارها یاور اوست. نباید مرد در خانه همچون مهمان باشد و زن برای او سفره ی غذا پهن کند، آب بیاورد، چای بریزد، سفره را جمع کند و… مرد نیز باید در کارهای خانه شریک و یاور همسرش باشد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در خانه و مسافرت و جنگ، کارها را تقسیم می‌کردند و خود هم کمک می‌کردند. (۴)
مثلاً در یکی از جنگها هنگام تهیه غذا، پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) تقسیم کار فرمودند وجمع آوری هیزم را خود به عهده گرفتند. اصحاب اصرار می‌کردند که پیامبر خود بنشیند و آنها کارها را انجام دهند. ولی حضرت فرمودند: من هم در غذا خوردن شریک شما هستم، و باید کاری انجام بدهم. بنابراین ما هم باید در کارِ خانه سهیم باشیم. حضرت علی (علیه السلام) هر وقت فراغتی می‌یافت، در کارهای خانه به کمک حضرت زهرا (سلام الله علیها) می‌پرداخت. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «خدمهُ العیالِ کَفّاره الکَبائر و یُطفیءُ عضب الرّب»(۵)
«خدمت کردن به خانواده، کفاره ی گناهان کبیره است و آتش غضب خداوند را خاموش می‌سازد»
در امر بچه‌داری هم باید به همسرتان کمک کنید، به گونه‌ای نباشد که همیشه زن شبها از خواب بلند شود و کودک را شیر بدهد یا آرام کند شما هم باید در این امر کمک کنید.
برخی از بزرگان بچه‌داری را با همسرشان تقسیم کرده بودند به طوری که اداره ی روزانه ی فرزندان به عهده ی زن بود و شبانه خود این مهم را عهده دار بودند.
۲-پرهیز از سخنان نیش دار
از دیگر مصادیق «خوش رفتاری» اینست که هنگام سخن گفتن از کلام تند و نیش دار استفاده نکنید. با یک سخن نیش‌دار ممکن است محبت چندین ساله را از بین ببرید. بعضی در لفافه و به شوخی سخنان نیش دار و تندی می‌زنند که این کاری زشت و ناپسند است و بر این کار گناه بسیار بزرگی مترتب است. چنین شخصی روز قیامت مسخره می‌شود، سخنان نیش دارش در عالم برزخ به مار و عقرب بدل می‌شود و به آزار او می‌پردازند.
امام سجاد (علیه السلام) از امام حسین (علیه السلام) روایت می‌کند که هنگام خداحافظی کردن فرمودند:
«یا بُنیّ ایّاک و ظُلم مَن لا یَجدُ علیک ناصراً الاّ الله» (۶)
«ای پسرم! مبادا به کسی که در برابر تو جز خداوند پناه و یاری ندارد ظلم روا داری»
نیروهای نظامی عزیز بیش از افراد دیگر، در معرض این گونه خطرها هستند. بنابراین مواظب باشید به زندانی و اسیر و زیردستان کوچکترین ظلمی نکنید. کلامتان نیش دار نباشد و در برخورد با مردم، خاصه همسرتان بی‌اعتنایی و بی‌احترامی نکنید.
برادران عزیز بهوش باشید، مبادا رفتارتان تند و زننده باشد، یا چشم و سخن و خنده و عملتان نشان از تمسخر داشته باشد. یقین داشته باشید که این نیش زدنها و تمسخرها به خودتان باز خواهد گشت و چونان گرگی شود و شما را از هم خواهد درید.
بنابراین رعایت این اصول اولیه ی انسانی و اخلاقی مخصوصاً در خانه، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
نمونه‌ای ار رفتار پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)با همسرانش
همسران رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) پس از جنگ بنی قریظه، که اسلام غنیمتی به دست آورده بود، از آن حضرت درخواست خرجی بیشتر و درخواست یک زندگی تجملی کرده بودند. پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) این درخواست را نپذیرفت و فرمودند: «من رئیس اسلام و مسلمین هستم و باید زندگی بسیار عادی داشته باشم تا فقرا و بینوایان احساس حقارت نکنند» اما آنان، حضرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را بسیار آزردند. سرانجام رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از آنها اعراض ودوری کرد.
پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به «حفصه» فرمودند: آیا داوری مردی بین من و تو را می‌پذیری. «حفصه» عرض کرد: آری. آنگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به دنبال عمر فرستاد، چون عمر آمد پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به «حفصه»فرمودند: سخن بگو، عرض کرد: شما سخن بگویید ولی حق را بگویید با شنیدن این سخن، عمر به گوش حفصه سیلی زد. پیامبر ناراحت شد و آثار خشم بر چهره ی ایشان نمایان شد به عمر فرمودند: من تو را برای زدن دخترت طلب نکردم، بلکه تو را خواستم تا ما را آشتی دهی و سپس، با ناراحتی مجلس را ترک گفتند و چندی بعد این آیات بر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) نازل شد: (۷)
«یا أیّها النّبیُّ قُل لأزواجک إن کُنتنّ تُردن الحیوه الدّنیا و زینتها فتعالین اُمّتعکُنّ و أسرّحکُنّ سراجاً جمیلاٌٍ و إن کُنتُنّ تُردن الله و رسوله و الدّار الآخره فإنّ الله اعدّ للمُحسنات منکُنّ اجراً عظیماً (۸) یا نساء النّبی لَستُنّ کأحدٍ من النّساء… (۹)»
«ای پیغمبر! به همسران خود بگو اگر شما زندگانی و زینت و زیور دنیا را طالب هستید بیایید تا مهریه ی شما را بپردازم و همگی شما را به خوبی طلاق بدهم. اگر طالب خدا و رسول و مشتاق آخرت هستید خداوند هم به نیکوکاران شما اجر عظیم خواهد داد.ای زنان پیغمبر شما مانند دیگر زنان نیستید…»
نتیجه
از این ماجرا و آیات، چنین استفاده می‌شود که هر مشکلی در خانواده را باید از راه خود حل کرد. سخنان نیش دار زدن، کتک کاری، فحاشی، بداخلاقی و… چاره ی درد نیست. بر همه عزیزان است که این «کوچکهای بزرگ» را مراعات کنند. البته توقعی نیست که همچون رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)و مولی امیرالمؤمنین (علیه السلام) باشد، ولی دست کم شباهت‌هایی به این بزرگواران داشته باشند.
«لقد کان لَکُم فی رسول الله اُسوهٌ حسنهٌ لِمن کان یَرجوا الله والیوم الآخر و ذکر الله کثیراً» (۱۰)
۳-خطاپوشی
مصداق دیگر خوش رفتاری، «بخشیدن کارهای ناپسند و خطاهای همسر است». مثلاً، اگر از زن خود دروغی شنیدید، به رُخش نکشید و به طور غیر مستقیم نهی از منکر کنید.
زیرا، به رو آوردن و به رخ کشیدن اشتباهات و گناهان، زیان بسیاری دارد. ضرب‌المثل مشهور «تخم مرغ دزد، شتر دزد می‌شود»، سخن زیبایی است. زیرا، ممکن است فرزند شما از روی جهالت دست به جیب شما کند و پولی بردارد، اما اگر شما چنین چیزی از کودک یا همسرتان دیدید، مستقیماً به او نگویید، چون جری می‌شود. و به طور غیر مستقیم به او بفهمانید که دزدی در هر صورت حرام و کاری زشت است. اگر کسی چنین کاری کند دستش اگر در همین دنیا بریده نشود در عالم آخرت قطع خواهد شد. بنابراین اشتباهات زن و فرزند خویش را با ذ کر روایتی و به صورت غیر مستقیم گوشزد کنید. با ترساندن او از خدا و شب اول قبر که واقعاًٌ شب هولناکی است و روز قیامت و آتش جهنم، از تکرار آن اشتباهات جلوگیری کنید. با دیدن خطایی از زن و فرزند خود داد و فریاد هیاهو راه نیندازید که نه تنها نتیجه ی مطلوب نمی‌گیرید، بلکه او را در عمل خطای خود جری می‌کنید و ارتکاب خطا را برای او آسانتر می‌کنید تا آنجا که این خطا برای او عادی می‌شود.
راه جلوگیری از خطا
راه جلوگیری از کار خطا این است که در موقعیتی مناسب به طور غیر مستقیم به او بگویید که (مثلاً) در فلان کتاب خواندم که روزی زنی خدمت رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) رسید و عرض کرد: من در نظر دارم که ازدواج کنم، مرا از وظیفه یک زن مسلمان نسبت به همسرش آگاه فرمایید. پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: زن باید:
اولاً-در مسئله زناشویی مطیع همسرش باشد.
ثانیا-در خانه دست کج و دو رو نباشد و بدون اطلاع شوهرش کاری را که همسرش نمی‌پسندد انجام ندهد.
ثالثاً-در صورت بروز اختلافات و نزاع، زن بخواب نرود مگر اینکه همسرش از او خرسند شود. آن زن از حضرت سؤال کرد: حتی اگر تقصیر با مرد باشد، زن باید برای آشتی گام بردارد؟ حضرت فرمودند: آری اگر چه تقصیر با او باشد.
خوشرفتاری با همسر از نشانه‌های ایمان
وقتی زن در خانه از شما راضی باشد، بدانید که از جمله ی بهترین مسلمانها هستید.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بارها فرمودند:
«خَیرُکُم خَیرُکُم لأهلِه و أنا خیرُکُم لأهلِه» (۱۱)
«بهترین شما آنهایی هستند که برای زنان خود بهترند و من بهترین شما هستم درباره ی همسران خودم.»
هر چه خوشرفتاری و محبت به همسر و فرزند بیشتر باشد مسلمانی و ایمان هم بیشتر است. در خبر آمده است.
«کسی بر ما اهلبیت مهربانتر است که بر همسرخودش، مهربانتر باشد» (۱۲)
در حدیثی دیگر می‌خوانیم:
«هر کسی که محبتش به همسر خود بیشتر باشد، ایمانش به خداوند زیادتر است» (۱۳)
