اشاره:
حَیاء، یکی از مهم‌ترین صفات پسندیده نفسانی است که تاثیر فراوانی بر حوزه‌های مختلف زندگی اخلاقی با نقش بارز بازدارندگی، و در شرع مقدس بر آن تاکید شده که مقابل آن صفت رذیله بی‌شرمی قرار دارد؛ از حیا در باب‌های طهارت، زکات، حج و جهاد سخن گفته‌اند. خداوند در آیه ۱۰۷ سوره چهارم (نساء) فرموده است: «پوشیده مىدارند از مردم و پوشیده نمىدارند از خدا».
و در آیه ۷ سوره پنجاه و هشتم (مجادله) فرموده است: «هیچ راز گفتنى میان سه کس نیست مگر اینکه او چهارمى ایشان است و هیچ پنج تنى مگر اینکه او ششمى ایشان است».
امام کاظم (علیه السّلام) فرموده است: از مثالهاى پیامبران که درود خدا بر همهشان باد!
چیزى جز یک کلمه باقى نمانده است و آن این است که چون آزرم نمىکنى، هر چه مىخواهى بکن، و این هم در مورد بنى امیه است[۱].
امام صادق (علیه السّلام) فرموده است: خداوند تبارک و تعالى، شهوت را ده بخش فرموده، نه بخش آن در زنان و یک بخش آن در مردان است و اگر چنین نبود که خداوند در آنان نه بخش از آزرم را هم قرار داده است، هر آینه به هر مردى نه زن چسبیده بود[۲].
و همان حضرت فرموده است: حیا و آزرم ده بخش است، نه بخش آن در زنان و یک بخش آن در مردان است و چون دوشیزه به حد بلوغ مىرسد و خون مىبیند، دو بخش از آزرم او مىرود و چون ازدواج مىکند دو بخش دیگر آن از میان مىرود و پنج بخش آن باقى مىماند. اگر تبهکارى کند، همه آزرمش از میان مىرود و اگر پاکدامن بماند، آن پنج بخش باقى مىماند[۳].
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: ایمان برهنه و جامه آن آزرم و زیورش وفا و مروتش کار نیک و ستون و مایه بر پایى آن پارسایى است[۴]. و هر چیز را اساس است و اساس اسلام، محبت خاندان ماست[۵].
امام صادق فرموده است: سه خصلت است که اگر کسى دارا نباشد، هرگز به خیر او امید نیست، آن کس که در نهان از خدا نترسد و آن کس که در پیرى بیمى به دل راه ندهد و رعایت نکند و آن کس که از هیچ عیبى آزرم نکند.
پیامبر (صلّى الله علیه و آله) فرمودهاند: هرگز آزرم با چیزى همراه نیست مگر آنکه آن را مىآراید و هرگز فحش و دریدگى همراه چیزى نیست مگر آنکه آن را آلوده مىکند[۶].
و همان حضرت فرمودهاند: همانا هر دین را خوى و خصلتى است و چهره اخلاق اسلامى آزرم است.
و هم ایشان فرمودهاند: آزرم از زندگان، از ایمان است، یا آزرم از ایمان است و شخص مؤمن در بهشت خواهد بود[۷].
و به پیامبر (صلّى الله علیه و آله) گفته شد: مرا نصیحت فرمایید. فرمودند: از خداوند چنان آزرم کن که از مردان صالح خویش آزرم مىکنى[۸].
و باز فرموده است: آزرم کنید از خداى، چنان که شایسته آزرم است. گفتند:
اى رسول خدا! ما آزرم مىکنیم. فرمود: نه چنین است، که هر کس از خداى چنان که باید آزرم کند، سر خود و اندیشهاش را و شکم و اندرونش را حفظ کند و مرگ و پوسیده شدن را به یاد آورد، و هر کس آخرت را بخواهد، زیور این جهان را رها مىکند و هر کس چنین کند، همانا که از خداى چنان که شاید و باید آزرم کرده است[۹].
و گفته شده است: هر کس جامه آزرم بپوشد، عیبش بر مردم پوشیده مىماند[۱۰].
شاعر چنین سروده است:
«هر گاه از سرانجام شبها (روزگار) نمىترسى و آزرم نمىکنى، هر چه مى- خواهى بکن، و حال آنکه به خدا سوگند در زندگى و دنیا چون آزرم از میان برود، خوشى باقى نمىماند. آدمى تا گاهى که حیاء و شرم دارد و به نیکى زندگى مىکند و تا حیاء باقى باشد، مهترى و بزرگى باقى است. چه بسیار گناه و زشتى که میان من و انجام آن، حیاء مانع شد و حیاء داروى آن بود و چون حیاء از میان برود، دوایى نیست.» دیگرى گفته است: «چه بسا کسى که از عشق او پیراهن دریده مىشود و او را میان خانه از شدت حیاء بیمار مىپندارى، ولى چون پرچم برافراشته مىشود، او را زیر پرچم فرمانده مىبینى.»
پی نوشت:
[۱] . در خصال، صفحات ۱۳ و ۲۰۵ جلد اول چاپ آقاى کمرهیى آمده است. م.
[۲] . در خصال، صفحات ۱۳ و ۲۰۵ جلد اول چاپ آقاى کمرهیى آمده است. م.
[۳] . در خصال، صفحات ۱۳ و ۲۰۵ جلد اول چاپ آقاى کمرهیى آمده است. م.
[۴] . به نقل از امالى طوسى در بحار الانوار، ج ۲۷، ص ۸۲، آمده است. م.
[۵] . به نقل از محاسن برقى، در بحار الانوار، همان صفحه، همان جلد، آمده است. م.
[۶] . امالى طوسى، ج ۱، ص ۱۹۳ م.
[۷] . صورت دوم این روایت در اصول کافى، ج ۳، ص ۱۶۵، آمده است. م.
[۸] . از همین کتاب در بحار الانوار، ج ۷۱، ص ۳۲۹، آمده است. م.
[۹] . به نقل از قرب الاسناد حمیرى و امالى و خصال صدوق با اندک اختلافى در بحار الانوار، ج ۷۱، ص ۳۳۳، آمده است. م.
[۱۰] . نهج البلاغه، ص ۱۱۷۵، چاپ مرحوم فیض الاسلام. م.
