اشاره:
حسین لرزاده (۱۲۸۵ – ۱۳۸۳ شمسی) از اساتید معماری و نقاشی ایران. معماری و تعمیر حرم امام حسین(علیه‌السلام)، مسجد اعظم قم و آرامگاه فردوسی در توس از آثار اوست. پدر وی استاد محمد لرزاده از معماران نامی دوره اتابک و همکار حاج حسن صنیع الدیوان، معمار اتابکی بود. از یادگارهای استاد محمد لرزاده، می‌توان از مسجد حاج حسن صنیع الدیوان، سید نصیر الدین، یکی دو ایوان در مدرسه سپه سالار، از گردن به پایین گنبد سر قبر آقا و خط بنایی دور آن و حوض خانه آینه کاری حسینیه امیربهادر یاد کرد. استاد محمد لرزاده در سال ۱۳۰۵ شمسی درگذشت.[۱]
دوران کودکی و نوجوانی
حسین لرزاده در سال ۱۲۸۵ ه.ش در تهران، کوچه قلمستان نزدیک باغ و حمام حاج عبدالصمد زاده شد.
حسین لرزاده از هفت سالگی چندی نزد میرزا حسن به مکتب رفت. سپس به مدرسه مقابل منزل محتشم‌السلطنه فرستاده شد و استعدادهای هنری وی از همان زمان نمایان گشت. در محضر درس پدر نیز از بهترین‌ها بود؛ در حالی که دیگر هنرآموزان از سختی کار در رنج بودند او با وجود سن کم، چند زمینه گره را در کلاس طراحی می‌کرد آن چنان که همگان را به حیرت می‌انداخت.
پس از اتمام دوره ابتدایی به دبیرستان سلطانی واقع در پل امیربهادر و از آنجا به مدرسه کمال الملک برای یادگیری مجسمه سازی رفت. این دوران یک سال و نیم به طول انجامید. سپس به محضر درس سیدمحمد تقی نقاش باشی رفت. در تمام این دوران، علاوه بر مکتب، درخانه نزد پدر نیز مشق معماری می‌کرد.
پس از خلع احمد شاه از سلطنت، کارگاه نقاشی سید محمد تقی نقاش باشی واقع درخیابان ناصریه به دلیل طرح اصلاحی خیابان، از میان رفت و استاد لرزاده با کسب اجازه از استاد خود، کارگاه کوچکی جنب مسجد مجدالدوله، بین چهارراه حسن‌آباد و گذر تقی‌خان به نام «نقاشخانه حسین لرزاده» دایر کرد.[۲]
جوانی
در سال ۱۳۰۵ شمسی و هم‌زمان با مرگ پدر، استاد لرزاده با دعوت استاد جعفرخان کاشانی که دست اندر کار ساختن عمارت سنگی تپه علی‌خان در سعد آباد بود، به کار نقاشی در یکی از اتاق‌های این عمارت مشغول شد.
پس از آن، طراحی و ساخت سر در ایرانی برای بانک شاهی واقع در توپخانه – بانک تجارت کنونی– را انجام داد. رسمی‌سازی سر در مدرسه دارالفنون و بالکن پیرایش در ابتدای خیابان لاله‌زار و مطبعه یمنی در خیابان فردوسی نیز از کارهای وی در این دوران است.
پس از آن ساختمان آتش‌گرفته مجلس شورای ملی را تعمیر کرد. استاد لرزاده در سال ۱۳۱۱ شمسی برای ساختن آرامگاه فردوسی به توس رفت و مدتی با عماد الکتاب که در آن هنگام ایام کهولت را می‌گذراند و برای خطاطی اشعار و نوشته‌های مقبره حکیم توس به آنجا رفته بود، همراه شد و شب‌ها در نزد او مشق خط می‌کرد. خود وی از قول عمادالکتاب می‌گوید: «حالا چه عیبی دارد در کنار معماری، خوب هم بنویسی».
تاریخ پایان آرامگاه فردوسی مصادف با ۳۰ سالگی حسین لرزاده بود. وی در ضمن آن اشعاری نیز ذکر کرده است:
به شمسی شد اتمام آرامگه هزار و سه صد از پی‌اش، سیزده
پس از اتمام کار آرامگاه فردوسی، استاد به تهران بازگشت و مشغول به کار کاخ مرمر شد. گنبد این کاخ هم از آثار وی است. همچنین بنا به درخواست آیت الله بروجردی، مسجد اعظم در شهر قم را طرح ریزی و اجرا کرد.
از دیگر یادگارهای وی تعمیر و ساخت قسمت‌هایی از حرم امام حسین(علیه‌السلام) است.[۳]
استاد حسین لرزاده بعد از ۹۸ سال زندگی ۲۳ شهریور ۱۳۸۳ شمسی درگذشت.[۴]
دیگر آثار
حسین لرزاده بیش از ۸۴۲ مسجد همچون مسجد اعظم قم، مسجد امام حسین(علیه‌السلام) تهران، مسجد لرزاده، مسجد مطهری، مسجد سیدالشهدا(علیه‌السلام) در کربلا و… را ساخته است. استاد خود در این باره شعری سروده است:
دفتر لرزاده را دیدم ز بعد انقلاب ۳۶۳ مسجد ثبت شد کم کن حساب
۸۴۲ مجموع بود اندر کتاب خارجی و داخلی و قبل و بعد از انقلاب
- مسجد لرزاده، خیابان لرزاده، خیابان خراسان
- مسجد سلمان، خیابان شهباز، خیابان غیاثی
- مسجد سجاد، خیابان جمهوری
- مسجد اعظم قم، خیابان موزه
- مسجد مهدیه، خیابان ری
- مسجد لرزاده از آثار استاد حسین لرزاده
- مسجد امام حسین، خیابان امام حسین
- مسجد فخریه، خیابان امیریه
- مسجد زعیم، خیابان منیریه
- مسجد فرازنده، خیابان شوش
- مسجد سپهسالار، خیابان بهارستان
- مسجد انبار گندم، خیابان ری
- مسجد سنگی، خیابان ری
- مسجد عمار، خیابان سپاه و چند مسجد دیگر[۵]
افتخارات
نشان‌ها و مدال‌های استاد حسین لرزاده:
- دریافت درجه کارشناس آستانه مقدسه حسینی به سبب مرمت آستان مقدس و به ویژه جدیت در تجدید بنای ایوان بزرگ
- دریافت مدال فردوسی به مناسبت جشن هزاره فردوسی برای طراحی و ساخت ساختمان مقبره حکیم توس (۱۳۱۳ شمسی)
- دریافت نشان درجه‌یک فرهنگ و هنر در بزرگداشت نام‌آوران علم و ادب و هنر (۱۳۸۱ شمسی)[۶]
کتاب‌ها
- احیای هنرهای از یاد رفته، در ۳ جلد
- خاطرات از انقلاب تا انقلاب
- نغمه لرزاده، دیوان اشعار
- صد امید، مجموعه اشعار[۷]
در کلام دیگران
سیدمحمد بهشتی از شاگردان استاد:آثار استاد لرزاده مثل سازی است که هنوز کوک است، هر آنچه می‌نوازد خوش است و با گذشته خود ارتباط برقرار می‌کند. ما آثار استاد لرزاده را جزو سنت معماری خودمان می‌دانیم چون با رگ و ریشه تاریخ ما پیوند دارد.
مهدی مکی‌نژاد، دبیر علمی همایش گنجینه‌های از یاد رفته: یقینا وقتی هنرمندی به این مرتبه از کمال می‌رسد بایستی گوهر وجودش پاک و صیقل‌خورده باشد تا بتواند نقشی از حضرت حق را در آیینه‌های خود منعکس کند. خوشبختانه استاد لرزاده با تسلطی که بر نظم و هنر داشته توانسته مکنونات قلبی و تا حدودی راز و رمزهای خویش را به صورت مکتوب بیان کند که بررسی این بُعد از وجود او نیاز به بحث جداگانه‌ای دارد.[۸]
پی نوشت:
۱.زندگی‌نامه حسین لرزاده؛ همشهری آنلاین
۲.زندگی‌نامه حسین لرزاده؛ همشهری آنلاین
۳.زندگی‌نامه حسین لرزاده؛ همشهری آنلاین
۴.مروری کوتاه بر زندگی‌نامه زنده‌یاد حسین لرزاده
۵.زندگی‌نامه حسین لرزاده؛ همشهری آنلاین
۶.سایت استاد لرزاده
۷.سایت استاد لرزاده
۸.استاد حسین لرزاده در نگاه دیگران
منابع
منبع اصلی: زندگی‌نامه حسین لرزاده؛ همشهری آنلاین
سایت استاد حسین لرزاده؛ معمار ماه
