توماس ارپنيوس (Thomas Erpenius) كه به زبان هلندى وان ارپ ناميده مى شود، در سال 1584 در شهر كوركم هلند متولد شد.
وى دردانشگاه ليدن به تحصيل الهيات پرداخت و به يادگيرى زبان هاى شرقى به ويژه عربى اشتياق نشان داد.
او با راهنمايى اساتيد برجسته خويش مثل كازبون (مسؤول كتابخانه سلطنتى پاريس ) و هوبرتوس (استاد زبان عربى دانشگاه پاريس ) به خواندن كتاب هاى الاجروميه ،الكافيه و العوامل اثر جرجانى پرداخت .
در اين زمان ، به وى اتمام ترجمه كتاب الامثال پيشنهاد شد كه پس از پايان يافتن آن ، به چاپ رسيد و بارها تجديد چاپ گرديد.
او براى تكميل زبان عربى خويش به لهجه مغربى ، با تاجرى مغربى ، سفرى را به اين كشور آغاز كرد و طى اين مدت ، براى نخستين بار، عقايد اسلامى را دريافت و طى نامه اى ، آن را براى استادش كازبون نگاشت .
در سال 1613، مسأله كرسى زبان عربى در دانشگاه ليدن مطرح شد كه اساتيد وى ، ارپنيوس را به استادى اين كرسى انتخاب كردند.
وى تا چهل سالگى اين سمت را دراختيار داشت و طى مدت كوتاه زندگى خود، آثار بزرگى از خود برجاى گذاشت :
1ـ نگارش Grammatica Arabica (دستور زبان عربى )، ليدن ، دانشگاه ليدن ، چاپ سال 1613؛ مشتمل بر اين بخش هاست : املاء وآيين نگارش و انواع خط هاى عربى ، قواعد اداى حروف و اشكال قرائت قرآن ، تصريف افعال ، پيدايش اسامى و اعراب گذارى و جمع هاى بى قاعده و….
اين كتاب طى دو قرن تنها متن درسى زبان عربى در اروپا بود و بارها تجديد چاپ و به زبان هاى ديگر اروپايى ترجمه شد.
فقط كتاب “دستور زبان عربى ” اثر سيلو تردوساسى در سال 1810 توانست جايگاه اين كتاب را متزلزل نمايد.
2ـ “Locmani Sapientis Fabulae et Selecta Quaedam Arabu Adagia”، (ترجمه و شرح “امثال لقمان الحكيم و بعض اقوال العرب “)، ليدن ، چاپخانه زبان هاى شرقى ، 1615.
اين كتاب تا اواخر قرن نوزدهم جهت متون درسى زبان عربى استفاده مى شد.
3ـ “Historia Josephi Patriarchae Exclorano Arabice”، (سوره يوسف و تهجى العرب )، ليدن ، چاپخانه زبان هاى شرقى ، 1617.
اين كتاب نيز براى آموزش زبان عربى نگاشته شد و درباره تاريخ زندگى حضرت يوسف ، براساس قرآن است.
ارپنيوس در ابتدا قسمت متن عربى و سپس ترجمه آن را به زبان هاى لاتينى آورده است .
4ـ ترجمه و شرح كتاب “الاجروميه ” اثر ابن آجروم مغربى و ترجمه و شرح كتاب “المأة عامل ” اثر جرجانى (سال 1617).
5ـ ترجمه و شرح مجلد دوم كتاب “تاريخ المسلمين من صاحب شريعه الاسلام ابى القاسم محمد الى الدوله الاتابكيه “، اثر شيخ مكين جرجيس بن عميد ابوالياس بن ابى مكارم بن ابى طيب ، ليدن ، چاپخانه زبان هاى شرقى ، 1625.
در اين كتاب تاريخ مسلمانان را از زمان تشكيل اولين دولت اسلامى در دوران پيامبر(ص ) تا دوران اتابكيان آورده است .
بيشتر بخش هاى آن را وقايع مربوط به 49 حكمران اتابكى و حوادث مربوط به كليساهاى شرقى تشكيل مى دهد.
ارپنيوس ، “تاريخ العرب ” اثر رودريكو ژيمنس را كه رئيس اسقف هاى طليطله بود، به اين كتاب ضميمه كرد. سيره پيامبر، تاريخ خلفاى راشدين ، دولت اموى ، درگيرى بين اعراب مسلمان و مسيحيان اسپانيا، خلافت قرطبه واشاره به حكومت مرابطون در اندلس از بخش هاى قابل توجه كتاب مذكور است .
6ـ ترجمه انواع نسخ خطى درباره عهد جديد (انجيل ها و نامه هاى حواريون ) و عهد قديم (تورات يا اسفار پنجگانه حضرت موسى ).
