محدث قرن 2 ق .
اًبان بن ابی عیاش ، معروف به ابواسماعیل فیروز ، ازموالی . منابع شیعی او را از صحابۀ امام سجاد (ع) ونیز صادقین (ع) یاد کرده اند ، اگر چه روایتی از او آن بزرگواران در منابع مشاهده نمی شود (شیخ طوسی ، الرجال ، ص 8 ، 106 ، 152) . وی از بسیاری از عالمان حدیث آن زمان کسب دانش کرد که از میان آن ها می توان به عطاء بن ابی رباح و سعید بن جبیر و شهربن حوشب اشاره کرد (مزی ، ج 2 ، ص 19) . روایات او از سلیم بن قیس هلالی وانس بن مالک اهمیت فراوانی دارد ؛ درواقع ، انس مهم ترین شیخ او ومهم ترین روایت او روایت کتاب سلیم بود (ابن قاسم ، ج 1، ص 203 ؛ طبری ، ج 2 ، ص 106 ؛ شیخ طوسی ، الرجال ، ص 106) . موضوع روایت کتاب سلیم ازاین قراراست که سلیم ، یکی ازیاران طرازاول امام علی (ع) ، هنگام درگذشت ، کتابی را که حوادث زمانه اش درآن یاد شده بود به اًبان داد . به ترتیب ، اًبان بن ابی عیاش یگانه راوی این اثرمهم است ؛ کتابی که بعدها کسانی مانند حماد بن عیسی آن را روایت کردند (ابن ندیم ، ص 275 ؛ شیخ مفید ، المقنعة ، ص 277 ؛ شیخ طوسی ، الفهرست ، ص 162) .
غالب منابع رجالی وثاقت اًبان را تأید نکرده اند (شیخ طوسی ، همان جا ؛ ابن قدامه ، المغنی ، ج 1، ص 758 ؛ دارقطنی ، 285 ؛ ابن حجر ، تهذیب التهذیب ، ج 1، ص 98) . درمقابل ، حاجی نوری (ج 3 ، ص 32) ومامقانی (ج 1، ص3) با اقامۀ برخی دلایل اًبان را دارای وثاقت دانسته اند وچه بسا برخی منابع متقدم به سبب تشیع وی او را نقد کرده اند . به هرروی اًبان درعصرخود مورد عنایت دانش اندوزان بوده و بسیاری ازطالبان حدیث ، که خود ازدانشمندان بزرگ عصرخویش بودند . محضراورا درک کردند که ازآن جمله اند ابوحنیفۀ نعمان بن ثابت ، سفیان ثوری ، حماد بن عیسی ، حسن بن صالح بن حی ، فضیل بن عیاض ، معمربن راشد (ابن حبان ج 1، ص 96 ؛ مزی ، ج 2 ، ص 20) .
پی نوشت ها:
شیخ طوسی ، محمد بن حسن،(1415 ق) . الرجال ، به کوشش جواد قیومی ، قم ، مؤسسة النشرالاسلامی .
مزّی ، یوسف (1406ق) . تهذیب الکمال ، به کوشش بشارعواد معروف ، بیروت ، ج 2 ، 3 ، 28 .
ابن ندیم ، محمد بن اسحاق (1350) . فهرست ، به کوشش محمد رضا تجدد ، تهران .
شیخ مفید، المقنعه، قم.
دارقطنی، علی، السنن، به کوشش عبد الله هاشم یمانی، بیروت.
ابن حجرعسقلانی ، احمد (1325 ق) . تهذیب التهذیب ، حیدرآباد دکن .
مامقانی ، عبدالله (1349 – 1351) . تنقیح المقال ، نجف ، ج 1.
ابن حبان ، محمد (1403 ق) . الثفات ، حیدرآباد دکن .
منبع: نقش شیعه در فرهنگ و تمدن اسلامی
