اشاره:
التون مسافر مشرق زمین و معاصر نادرشاه افشار (۱۱۴۸-۱۱۶۰ ق.) بوده که از راه روسیه به ایران آمده و برای پادشاه ایران در لنگرود به وی کشتی ساخته است. اینک به تاریخچه این مسافرت توجه فرمایید:وقتی پطر کبیر، امپراتور روسیه فهمید که اتباع او قابلیّت افتتاح باب تجارت با ایران را ندارند، به انگلیسیها پیشنهاد کرد که این امر را تقبل کنند. امّا مرگ خود او مانع اجرای این منظور گردید.
بعداً درست یکصد سال پس از هیأت هول ستاین، جان التون برای اجرای آن نقشه در سال ۱۷۳۸ کوششی به عمل آورد. این انگلیسی بی باک که در لشکرکشی ارنبودگ به دولت خدمت کرده،و در طی آن، کشورهای گمنام بسیاری را سیاحت نموده و همچنین درباره تجارت با خیوه و بخارا تحقیقاتی به عمل آورده بود، در سال ۱۷۳۹ به منظور رفتن به شهر مزبور به مسافرتی دست زد، و به سوی ولگای سفلی حرکت کرد.
اما در همین موقع شنید که ایرانیان آن کشور را مورد حمله خود قرار داده اند. از این رو مصمّم شد که کالایی که همراه خود دارد به رشت ببرد.
وقتی به رشت آمد پذیرایی دوستانه جالبی از وی به عمل آمد، و او با فرماندار آنجا به نام رضا قلی میرزا فرزند نادر شاه که در آن وقت نایب السلطنه ایران بود استدعای فرمانی کرد که به او اعطا گردید و فرمان مزبور حاوی موار بسیار مساعدی بود.
التون از این موفقیت برخود بالید، و به انگلستان بازگشت.
در آنجا با بیانی جالب و غرّا، منافع افتتاح باب تجارت با ایران را به صورت امیدبخشی وصف کرد و بدین وسیله طرفداران زیادی را جلب نمود، از این رو با هیأتی به ایران بازگشت و در ۱۷۴۲ ا اجازه دولت روسیه در شهر غزان دو کشتی ساختند و به آب انداختند، والتون به ریاست هیأت انتخاب شد.
پس از وزود به ایران به حضور نادرشاه رسید، وعلاوه بر بازرگانی در ژانویه ۱۷۴۳ م. به ریاست کل کشتی سازی از طرف نادرشاه – که ارزش نیروهای دریایی ایران را درک کرده بود – منصوب شد و به جمال بیک ملقب گردید.
جان التون تنها به ساختن کشتی قانع نشد، بلکه در تحت اوامر ارباب خود ساحل شرقی دریای خزر را به سوی شمال تا جزیره چلکن مساحّی کرد.
نقشه نادر این بود که دزدان دریای ترکمن را متوقف سازد، و به وسیله تأسیس یک دستگاه محکم ادعاهای ایران را بر این سواحل قویتر سازد.
علاوه بر این در خیال داشت که به وسیله نیروی دریایی جناح چپ ارتش را در جنگ به لزگیها پیش ببر و بدان وسیله به ارتش خود خواربار و مهمات برساند.
جوناس هانوی (۱۷۱۲-۱۷۸۶ م.) مسافر ایران در اینمورد می گوید: محرّک نادر در قسمت تأسیس نیروی دریایی، عشق و علاقه او در به دست گرفتن تجارت و سلطه دریایی خزر بود.
التون یک داهی با استعداد بود. او مرکز ستاد خود را در لنگرود تأسیس کرد، و برای از بین بردن تمام مشکلات جداً مشغول کار شد.
الوارها را از جنگل برید و به ساحل رسانید پارچه های بادبان را از پنبه بافت، و طنابها را از لیف کتان درست کرد، و چون در آن نواحی لنگر پیدا نمی شد لذا به تجسس پرداخت و تهیه کرد.
اهالی محل که بدون مزد کار می کردند نستب به این بیگاری و کار اجباری بدون اجرت سخت دشمن بودند.
اما التون که فقط یک نجار انگلیسی وچند نفر روسی و هندی در ختیار داشت توانست یک کشتی که بیست و سه توپ داشت بسازد و به آب اندازد و با چنین اقدامی توجه دولت روسیه به سوی دریای خزر جلب شد به طوری که فعالیت دریایی نادرشاه را با نظر خصمانه نگریست.
التون پس از کشته شدن نادر در لنگرود ماند و بهکار خود ادامه داد، تازمانی که در شورش محلی در قومن در سال ۱۷۵۱ میلادی مطابق با ۱۱۶۴قمری کشته شد.
و بعد از مرگ او تمام نقشه ایجاد نیروی دریایی ایران از بین رفت و کشتی او هم دستخوش امواج دریا شد و نابود گردید.
