پانیک نوع اضطراب تشدید یافته و حمله هراس است. حملات پانیک یک نوع پاسخ به شرایط استرس‌زا می‌باشد.
اختلال پانیک عبارت است از وجود حملات غیرمنتظره و عود‌کننده پانیک، که لااقل به دنبال یکی از این حملات علایمی نظیر: نگرانی دائم از وقوع حمله‌ای دیگر، نگرانی از نتایج ضمنی حمله یا عواقب آن، پیدایش تغییر چشمگیری در رفتار به دلیل حملات مزبور به وجود می‌آید.
حملات پانیک، یک نوع پاسخ به شرایط استرس‌زا می‌باشد. تفاوت آن با دیگر پاسخ‌های بدن نسبت به عوامل شروع‌کننده ی استرس، تنها در شدت و علائم آن می‌باشد. حمله ی پانیک یک دوره ی احساس ترس شدید است که به طور موقت، فعالیت‌های عادی فرد را مختل می‌سازد. شروع آن معمولاً ناگهانی و به دنبال یک عامل محیطی آزاردهنده یا دلهره‌آور است.
هر چند برای فرد اغلب احساس ترس و ناراحتی شدید را ایجاد می‌کند، مکانیزم آن در حقیقت یک واکنش تکاملی بدن است که به آن اصطلاحاً fight-or-flight response (این پاسخ، یک پاسخ حاد به استرس خوانده می‌شود که توسط والتر کانون در سال ۱۹۲۹ توصیف گردید. بر اساس این تئوری، حیوانات در مقابله با خطرات، یک سری شارژهای الکتریکی از دستگاه سمپاتیک خود صادر می‌کنند که آنها را برای فرار یا مبارزه آماده می‌سازد. این پاسخ، بعدها به عنوان اولین مرحله ی نشانگان تطابق عمومی که پاسخ‌های استرس در مهره‌داران را تنظیم می‌کند، شناخته شد.) می‌گویند. نشانه‌ها شامل لرزش، تنگی نفس، تپش قلب، درد سینه، تعریق، تهوع، سرگیجه، احساس سبکی در سر و احساس خفگی می‌باشد. در هنگام حمله ی پانیک مقادیر زیادی آدرنالین در خون ترشح می‌شود.
بسیاری از افراد که برای اولین بار دچار این حملات می‌گردند، فکر می‌کنند که دچار حمله ی قلبی شده، در حال از دست دادن عقل خود هستند و یا دارند می‌میرند. بسیاری می‌گویند این حملات، دلهره آورترین وقایع زندگی آنها بوده است. اگر این حملات به صورت مکرر و غیر منتظره اتفاق افتد به عنوان بیماری پانیک تلقی خواهد شد، ولی حملات پانیک در جریان دیگر بیماریهای اضطرابی نیز اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال کسانی که دچار فوبیا (ترس از مکانهای سربسته، ارتفاع، جاهای پرازدحام و… ) هستند، ممکن است حملات پانیک را با قرار گرفتن در شرایط اضطراب‌آور تجربه کنند. بیماران دچار حملات پانیک به خوبی با داروهای ضد اضطراب و ضد افسردگی درمان می‌شوند.
مشخصه اصلی اختلال پانیک، وقوع خود به خود و غیره منتظره حملات پانیک است که شامل حملات و دوره‌های مجزای ترس شدید هستند. فراوانی بروز حملات از چند نوبت در روز تا صرفا تعداد انگشت‌شماری حمله در یک سال فرق می‌کند. نخستین حمله پانیک اغلب کاملاً خود به خود است. اما گاه حمله‌های پانیک به دنبال آشفتگی، فعالیت بدنی، فعالیت جنسی یا آسیب هیجانی متوسطی روی می‌دهند. وقتی حمله پانیک آغاز می‌شود، علایمش در عرض ده دقیقه به سرعت تشدید می‌شود.
علایم روانی عمده این بیماری عبارتند از، ترس مفرط و احساس قریب‌الوقوع بودن مرگ و نابودی. بیمار غالباً نمی‌تواند علت ترس خود را بیان کند. ممکن است دچار اغتشاش شعور شود و در تمرکز اشکال پیدا کند.
برخی نشانه‌های جسمی حمله پانیک عبارت است از افزایش ضربان قلب، احساس تپش قلب، تنگی نفس و تعریق. بیمار اغلب می‌کوشد محلی را که در آن قرارگرفته است ترک کند تا از کسی کمک بگیرد. حمله عموماً بیست دقیقه و ندرتاً بیش از یک ساعت طول میکشد.
بیمار ممکن است در حین حمله دچار مسخ شخصیت (depersonalization)یا مسخ واقعیت (derealization) شود. علایم حمله پانیک ممکن است سریع یا به تدریج برطرف شود. گاه بیمار در فاصله حملات از ترس این که حمله دیگری به سراغش بیاید، دچار اضطراب انتظار می‌گردد. نگرانی جسمی از مرگ به دلیل مشکل قلبی یا تنفسی ممکن است کانون اصلی توجه بیمار در حین حلمه پانیک باشد. گاه بیمار فکر می‌کند تپش قلب و درد قفسه سینه اش نشانه آن است که دارد می‌میرد. حدود ۲۰% از بیماران در حین حمله دچار حلمه‌های افتش (سنکوپ) می‌شوند. این بیماران افراد جوان ۲۰ تا ۳۰ ساله هستند که به بخش فوریت‌ها مراجعه می‌کنند و با این که از نظر جسمی سالم اند، اصرار می‌کنند که دچار حمله قلبی شده اند و دارند می‌میرند. اختلال پانیک اغلب با آگورافوبیا (گذرهراسی) همراه است. در آگورافوبیا، بیمار از هر موقعیتی که در آن دست یابی به کمک مشکل باشد، سرسختانه اجتناب می‌کند.
آنها دوست دارند در اماکنی مثل خیابان‌های شلوغ، مغازه‌های پرازدحام، فضاهای سربسته (مانند زیرپل و آسانسور) و وسایل نقلیه در بسته (مانند مترو، اتوبوس یا هواپیما) یکی از دوستان یا اعضای خانواده همراهیشان کنند.
حمله پانیک دوره‌ای از ترس یا ناراحتی شدید است که ابتدا و انتهای مشخصی دارد و طی آن حداقل ۴ تا از علائم ذیل به طور ناگهانی پیدا می‌شود و در عرض ۱۰ دقیقه به حداکثر شدت خود می‌رسد.
این علائم عبارتند از: تپش قلب، تعریق، احساس لرزیدن، احساس کوتاه شدن تنفس، احساس خفه شدن، احساس ناراحتی یا درد در قفسه سینه، تهوع یا ناراحتی شکمی، احساس سرگیجه، تلوتلو خوردن، منگی یا ضعف، واقعیت زدودگی یا شخصیت باختگی، ترس از دست دادن تسلط بر خود، ترس از مردن، پارستزی (احساس کرختی یا سوزن سوزن شدن).
این بیماران اغلب نمی‌توانند علت ترس خود را بیان کنند. حمله پانیک ۳۰ – ۲۰ دقیقه و به ندرت بیش از یک ساعت به طول می‌انجامد. علائم ممکن است به سرعت یا به تدریج برطرف شود.
علائم جسمی
لرزش – پرش عضلانی و احساس لرز، کمر درد، سردرد، تنش و گرفتگی عضلانی، تنگی نفس یا تندتند نفس کشیدن، خستگی پذیری، بی‌قراری و واکنش از جا پریدن، سرخ شدگی یا رنگ پریدگی، تعریق دست و پاهای سرد، اسهال، خشکی دهان، تکرر ادرار، گزگز دست و پا، اشکال در بلع.
نشانه‌های روانشناختی
احساس وحشت و سراسیمگی، اشکال در تمرکز، گوش به زنگی، بی‌خوابی، کاهش میل جنسی، احساس گیر کردن لقمه در گلو، حملات پانیک یک نوع پاسخ به شرایط استرس‌زا می‌باشد.
تفاوت آن با دیگر پاسخ‌های بدن نسبت به عوامل شروع‌کننده ی استرس تنها در شدت و علائم آن می‌باشد. حمله ی پانیک، یک دوره ی احساس ترس شدید است که به طور موقت فعالیت‌های عادی فرد را مختل می‌سازد. شروع آن معمولاً ناگهانی و به دنبال یک عامل محیطی آزاردهنده یا دلهره‌آور است. نشانه‌ها شامل لرزش، تنگی نفس، تپش قلب، درد سینه، تعریق، تهوع، سرگیجه، احساس سبکی در سر و احساس خفگی می‌باشد.
در هنگام حمله ی پانیک مقادیر زیادی آدرنالین در خون ترشح می‌شود. بسیاری از افراد که برای اولین بار دچار این حملات می‌گردند،فکر می‌کنند که دچار حمله ی قلبی شده، در حال از دست دادن عقل خود هستند و یا دارند می‌میرند. مبتلایان می‌گویند این حملات دلهره آورترین وقایع زندگی آنها بوده است. اگر این حملات به صورت مکرر و غیر منتظره اتفاق افتد به عنوان بیماری پانیک تلقی خواهد شد، ولی حملات پانیک در جریان دیگر بیماریهای اضطرابی نیز اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال کسانی که دچار فوبیا(ترس از مکانهای سربسته، ارتفاع، جاهای پرازدحام و… ) هستند، ممکن است حملات پانیک را با قرار گرفتن در شرایط اضطراب‌آور تجربه کنند. مشخصه اصلی اختلال پانیک، وقوع خود به خود و غیره منتظره حملات پانیک است که شامل حملات و دوره‌های مجزای ترس شدید هستند.
فراوانی بروز حملات از چند نوبت در روز تا صرفا تعداد انگشت شماری حمله در یک سال فرق می‌کند. نخستین حمله پانیک اغلب کاملاً خود به خود است. اما گاه حمله‌های پانیک به دنبال آشفتگی، فعالیت بدنی، فعالیت جنسی یا آسیب هیجانی متوسطی روی می‌دهند.
وقتی حمله پانیک آغاز می‌شود، علایمش در عرض ده دقیقه به سرعت تشدید می‌شود. علایم روانی عمده این بیماری عبارتند از: ترس مفرط و احساس قریب الوقوع بودن مرگ و نابودی. بیمار غالباً نمی‌تواند علت ترس خود را بیان کند. ممکن است دچار اغتشاش شعور شود و در تمرکز اشکال پیدا کند.
برخی نشانه‌های جسمی حمله پانیک عبارت است از افزایش ضربان قلب، احساس تپش قلب، تنگی نفس و تعریق. بیمار اغلب می‌کوشد محلی را که در آن قرارگرفته است ترک کند تا از کسی کمک بگیرد. حمله عموماً بیست دقیقه و ندرتاً بیش از یک ساعت طول میکشد. بیمار ممکن است در حین حمله دچار مسخ شخصیت (depersonalization)یا مسخ واقعیت (derealization) شود.
علایم حمله پانیک ممکن است سریع یا به تدریج برطرف شود. گاه بیمار در فاصله حملات از ترس این که حمله دیگری به سراغش بیاید، دچار اضطراب انتظار می‌گردد. نگرانی جسمی از مرگ به دلیل مشکل قلبی یا تنفسی ممکن است کانون اصلی توجه بیمار در حین حلمه پانیک باشد. گاه بیمار فکر می‌کند تپش قلب و درد قفسه سینه اش نشانه آن است که دارد می‌میرد. حدود ۲۰% از بیماران در حین حمله دچار حلمه‌های سنکوپ می‌شوند. این بیماران افراد جوان ۲۰ تا ۳۰ ساله هستند که به بخش اورزانس مراجعه می‌کنند و با این که از نظر جسمی سالم اند، اصرار می‌کنند که دچار حمله قلبی شده اند و دارند می‌میرند.
اختلال پانیک اغلب با آگورافوبیا (گذرهراسی) همراه است. در آگورافوبیا، بیمار از هر موقعیتی که در آن دستیابی به کمک مشکل باشد، سرسختانه اجتناب می‌کند. آنها دوست دارند در اماکنی مثل خیابان‌های شلوغ، مغازه‌های پرازدحام، فضاهای سربسته (مانند زیرپل و آسانسور) و وسایل نقلیه در بسته (مانند مترو، اتوبوس یا هواپیما) یکی از دوستان یا اعضای خانواده همراهیشان کنند. میانگین سنی تظاهر این اختلال ۲۵ سالگی است.
حمله پانیک حداقل با چهار علامت از نشانه‌های زیر همراه است:
۱-ترس از تنهایی
۲-ترس از، ازدست دادن کنترل در مکانهای عمومی مثلا زمین خوردن در محل کار یا مدرسه و دانشگاه
۳-ترس از مکانهایی که خروج از آنها شاید دشوار باشد
۴-خانه نشین شدن برای مدت طولانی
۵-احساس جدایی و بیگانگی با دیگران
۶-احساس بیچارگی
۷-وابستگی به دیگران
۸-احساس غیرطبیعی بودن اندام بدن
۹-احساس غیر طبیعی بودن محیط
۱۰- پریشانی و اضطراب ناگهانی
۱۱- رفتار و مزاج غیر عادی، سراسیمگی، لرزش و تکان‌های ناگهانی
دیگر علائمی که ممکن است رخ دهد:
۱-سرگیجه، حالتی شبیه غش کردن
۲-تعرق بیش از اندازه
۳-سرخ شدن پوست
۴-اختلال در تنفس
۵-احساس درد در قفسه سینه
۶-تپش قلب
۷-حالت تهوع و استفراغ
۸- کرخت شدن
۹- ناراحتی معده
۱۰- افکار مغشوش و آشفته
۱۱- ترس از دیوانه شدن
۱۲- ترس از مرگ قریب الوقوع
علاوه بر این نشانه‌ها، احساس‌هایی نیز بیمار را همراهی می‌کنند. احساس دیوانگی، از دست دادن کنترل و یا نزدیکی مرگ از جمله احساسهای شایع بیماران است. در کنار این‌ها احساس غیر واقعی بودن محیط اطراف و یا جدا شدن از جسم هم می‌تواند در طول یک حمله پانیک اتفاق بیفتد. شایعترین سن بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی است
انواع درمان‌های حملات پانیک
اکثر این بیماران با توجه به علائم که مربوط به قلب و تنفس می‌باشد به پزشکان متخصص قلب و ریه و مغز و اعصاب مراجعه می‌کنند و انواع آزمایشات و اقدامات پاراکلینیک را انجام می‌دهند ( انواع عکسبرداری از سر و ریه – نوار مغز و…. ) اما در واقع دارو درمانی، مشاوره و شناخت درمانی و رواندرمانی و آنالیز ریشه‌های خودآگاه و ناخودآگاه اضطراب و روش‌های آرام سازی (relaxation) است که می‌تواند به بیمار در کنترل این حملات کمک فراوانی کند.
نکات دیگری که می‌تواند آرامش بیشتری به فرد دچار حمله دهد شامل این موارد است: اطمینان دادن به بیمار و همراهیان مبنی بر این که این علایم مربوط به یک بیماری شناخته شده است و منشا جسمانی ندارد بلکه منشائ ذهنی و روانی دارد و باعث مرگ نخواهد شد، تشویق بیمار به تنفس آرام و عمیق در مواقع تنگی نفس، اجتناب از مصرف کافئین و نیکوتین.در دارو درمانی دوره درمان پس از بهبود اولیه که حدود یک ماه طول میکشد، در حدود ۸ تا ۱۲ ماه است. اما خبر خوب این که پانیک به هیپنوتیزم درمانی عالی جواب می‌دهد بخصوص وقتی با هیپنوآنالیز و جلسات شناخت درمانی همراه باشد که دوره درمان را بسیار کوتاه می‌نماید.
درمان : به بیمار اطمینان دهید که گرچه علائم بیماری شدید و ناراحت‌کننده است، ولی خطری او را تهدید نمی‌کند. دارو درمانی، درمان‌های شناختی – رفتاری (بیمار از نحوه ایجاد علائم آگاه شود، تمرینات تنفسی، مواجهه) از دیگر روش‌های درمانی است.
انواع درمان‌های حملات پانیک شامل:
دارو درمانی، توان بخشی و روش‌های آرام سازی (relaxation) است که می‌تواند به شما در کنترل این حملات کمک فراوانی کند. نکات دیگری که می‌تواند آرامش بیشتری به فرد دچار حمله دهد شامل این موارد است: اطمینان دادن به بیمار مبنی بر این که این علایم مربوط به یک بیماری شناخته شده است و باعث مرگ نخواهد شد، تشویق بیمار به تنفس آرام و عمیق در مواقع تنگی نفس اجتناب از مصرف کافئین و نیکوتین. دارو درمانی آلپروزولام و پاروکستین SSRIs،TCAs،و… از داروهای مورد استفاده در درمان اختلا پانیک هستند.
درمان شناختی- رفتاری با گروه درمانی و خانواده درمانی به بیمار و خانواده اش کمک می‌کند که خود را با واقعیت وجود این اختلال در فرد بیمار و مشکلات روانی- اجتماعی ناشی از آن سازگار سازند. دوره درمان پس از بهبود اولیه که حدود یک ماه طول میکشد، در حدود ۸ تا ۱۲ ماه است.
منبع: میگنا(دانشنامه روانشناسی و علوم تربیتی)
