همزمان با پیشرفت سریع علم و تکنولوژی و رشد تنوع محصولات و وسایل زندگی، مدرنیته وارد زندگی شد و تفکر استفاده از ابزار و وسایل برای داشتن زندگی راحت در خانواده‌ها رواج یافت تا جایی که رو به تجمل‌گرایی گذاشت و سبک زندگی غربی جایگزین سبک زندگی اسلامی شد؛ ولی متأسفانه در بسیاری از موارد ما نتوانستیم مدرنیته را متناسب با سبک زندگی خودمان تعریف کنیم.
تمدن نوین اسلامی و پیشرفت همه جانبه ی جامعه ی اسلامی در گرو داشتن شیوه ی زندگی اسلامی است که برگرفته از حیات طیبه ی اسلامی و متأثر از آموخته‌های دینی است و می‌توان آن را در توجه به الگوهای صحیح زندگی اسلامی و احیای سبک زندگی اسلامی یافت. در آیات کریمه قرآن و احادیث و روایات آمده است که زندگی الهی؛ چگونه زیستن بر مبنای نگرش انسان به خدا، هستی، معاد و خواست و عملی است که در جهت پیدا کردن و عمل به قوانین الهی انجام می‌شود.
بر این اساس، مقام معظم رهبری در سفر به به خراسان شمالی در مهرماه سال ۱۳۹۱ به تفصیل به این مهم پرداختند و بیست سؤال مرتبط به سبک زندگی اسلامی در جامعه ی ایران را به شرح زیر مطرح کردند:
-چرا فرهنگ کار جمعی در ایران ضعیف است؟
-چرا در روابط اجتماعی حقوق متقابل رعایت نمی‌شود؟
-چرا در برخی مناطق، طلاق زیاد شده است؟
-چرا در فرهنگ رانندگی، انضباط لازم رعایت نمی‌شود؟
-الزامات آپارتمان‌نشینی چیست؟
-الگوی تفریح سالم کدام است؟
-آیا در معاشرت‌های روزانه همیشه به هم راست می‌گوییم؟
-دروغ چقدر رواج دارد؟
-علت برخی پرخاشگری‌ها و نابردباری‌ها در روابط اجتماعی چیست؟
-طراحی لباس، معماری شهرها چقدر رواج دارد؟
-آیا حقوق افراد در رسانه‌ها و در اینترنت رعایت می‌شود؟
-علت بروز بیماری خطرناک قانون‌گریزی در برخی افراد و بخش‌ها چیست؟
-چقدر وجدان‌کاری و انضباط اجتماعی داریم؟
-توجه به کیفیت در تولیدات داخلی چرا پایین است؟
-چرا برخی حرف‌ها و ایده‌های خوب در حد حرف و رویا باقی می‌ماند؟
-ساعات کار مفید در دستگاه‌ها چرا کم است؟
-چه کنیم ریشه ی ربا قطع شود؟
-آیا حقوق متقابل زن و شوهر و فرزندان در خانواده‌ها کامل رعایت می‌شود؟
-چرا مصرف‌گرایی برای برخی افتخار شده است؟
-چه کنیم تا زن هم کرامت و عزت خانواده‌اش حفظ شود و هم بتواند وظایف اجتماعی خود را انجام دهد؟».
لذا برآنیم تا با استناد به آیات کریمه ی قرآن به نقش مردم و مسئولین در احیای سبک زندگی اسلامی از خانواده تا جامعه که حیاتی‌ترین شریان احیای سبک زندگی اسلامی را به عهده دارند، بپردازیم. تمامی مردم در دو بُعد فردی و اجتماعی توان احیای سبک زندگی اسلامی را در شاخه‌های مختلف دارند.
تقوا: در اسلام، تقوا به عنوان ملاک برتری افراد بر یک دیگر اشاره شده و راه رسیدن به تقوا اصول دیگری مثل نماز، روزه، خوش رفتاری، احسان، نیکی و… است. ملاک برتری داشتن، تجملات و زیورآلات و ابزار و وسایل نیست، بلکه تقوا است. «همانا گرامی‌ترین شما نزد خدا، با تقواترین شماست» (حجرات، آیه ی ۱۳) سوره ی حجرات یا سوره ی آداب یکی از سُور مبارکه ی قرآن است که تمامی آیات آن اشاره به اخلاق فردی و اجتماعی اسلامی دارد.
نکاتی هم که باید به صورت اجتماعی در سبک زندگی اسلامی رعایت شود، عبارتند از: صله ی رحم، نیکی به دیگران، رعایت آداب معاشرت میزبانی و میهمانی، احترام به والدین، پرداخت خمس و زکات، عدم فخرفروشی به دیگران، ساده‌زیستی، دوری از اسراف، رعایت حجاب و عفاف، حفظ آبرو و دوری از اسراف و تبذیر است که در آیات متعددی به آن‌ها اشاره شده است.
ساده‌زیستی: «بدانید که زندگانی دنیا در حقیقت بازیچه‌ای است کودکانه و لهو و عیاشی و آرایش و فخرفروشی و حرص در افزودن مال و فرزندان و در مثل مانند بارانی است که به موقع ببارد و گیاهی در پی آن از زمین بروید که کشاورز را به شگفت آورد و سپس بنگری که زرد و خشک گردد و بپوسد و در آخرت عذاب سخت جهنم برای کافران بوده و برای مؤمنین آمرزش و خشنودی حق نصیبشان است.» (حدید، آیه ی ۲۰)
عدم فخرفروشی: «و هرگز به متاع ناچیزی که به قومی برای جلوه ی حیات دنیوی جهت امتحان دادیم چشم آرزو مکش و روزی خدایی تو بهتر و پاینده‌تر است.» (طه، آیه ی ۱۳۱) و «چشم از این متاع ناقابل دنیوی که به طایفه‌ای از مردم کافر برای امتحان دادیم بپوش و برای این‌ها اندوه مخور و اهل ایمان را زیر پر و بال حکمت خود گیر و با کمال حسن خلق بپروران.» (حجر، آیه ی ۸۸)
رعایت عفت: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! به خانه‌هایی که خانه ی شما نیست داخل مشوید تا این که اجازه بگیرید و بر اهل آن سلام بگویید. این برای شما بهتر است. باشد که پند گیرید و اگر کسی را در آن نیافتید پس داخل آن نشوید تا به شما اجازه داده شود و اگر به شما گفته شد: «برگردید» برگردید که آن برای شما سزاوارتر است و خدا به آنچه انجام می‌دهید داناست. بر شما گناهی نیست که به خانه‌های غیرمسکونی که در آن‌ها برای شما استفاده‌ای است داخل شوید و خدا آنچه را که آشکار و آنچه را که پنهان می‌دارید، می‌داند…» (نور، آیات ۲۷ تا ۲۹) با استناد به آیات ذکر شده در می‌یابیم که رعایت حجاب و عفت عمومی و عدم استفاده از لباس شهرت موجب پیشگیری از اسراف و تجمل‌گرایی می‌شود. داشتن ظاهری ساده برای همه اعم از زن و مرد در خیابان و کوچه، رعایت حجاب و عفت عمومی از سوی زنان و مردان، عدم ورود به حریم خصوصی افراد، حفظ آبرو، احترام به دیگران، همه از جمله موارد بسیار مهم در سبک زندگی اسلامی است.
عدم پیروی از غیرمسلمین: «و از هوس‌های آنان پیروی مکن و از آن‌ها برحذر باش، مبادا تو را از بعض احکامی که خدا بر تو نازل کرده، منحرف سازند.» (مائده، آیه ی ۴۹) «اگر حق تابع هوای نفس آنان شود، همانا آسمان‌ها و زمین و هر چه در آنهاست فاسد خواهد شد ولی، قرآنی به آن‌ها دادیم که مایه ی یادآوری آنهاست اما آن‌ها از (آنچه مایه) یادآوریشان (است) روی می‌گردانند.» (مومنون، آیه ی۴۹)
البته تقلید در همه جا اشتباه نیست؛ اگر همراه با علم و آگاهی باشد و موجب ترقی و پیشرفت گردد، مفید خواهد بود. متأسفانه با تقلید غلط از مکتب زندگی غربی در بسیاری از موارد زندگی اسلامی فراموش شده، از جمله ورود آشپزخانه ی اُپن به نقشه‌های معماری ایرانی که هر چند فوایدی هم داشته؛ اما مشکلاتی را در سبک زندگی ایجاد کرده، از جمله سختی رعایت حجاب در حین فعالیت صاحب خانه برای پذیرایی از میهمانان و یا نمایان بودن ابزار و امکانات موجود در آشپزخانه که موجبات چشم و هم‌چشمی و تجمل‌گرایی را فراهم آورده است. در این خصوص آیت الله جوادی آملی در دیدار اعضای کمیته ی تخصصی شهرسازی سازمان نظام مهندسی کشور گفتند: ساختن خانه‌ای دارای آشپزخانه به اصطلاح اُپن که صاحب خانه و میهمان نتوانند به درستی رعایت حجاب را کنند و نتوانند خود را حفظ کنند، اسلامی نیست.
علاوه بر مردم، مسئولین و دستگاه‌های اجرایی نیز در احیای سبک زندگی اسلامی نقش مهمی بازی می‌کنند.
صدا و سیما: صدا و سیما به عنوان دستگاهی که در هر شرایطی در بین خانواده‌ها جایگاه خود را باز کرده، نقش مهمی در تبلور سبک زندگی اسلامی در قالب آثار نمایشی در بین خانواده‌ها دارد. در شرایط بحرانی و سخت کنونی که شبکه‌های ماهواره‌ای غربی مهمترین صدا و سیمای کشور هستند، رسانه ملی وظیفه سنگینی را بر عهده دارد. نمایش منازل شیک، لوازم منزل، مبلمان، لباس و ماشین‌های لوکس و سایر ملزومات در رسانه‌ای که بیشترین مخاطب را دارد، بیشترین تأثیر را در ترویج سبک زندگی دارد. علاوه بر این محتوای کلام و گفتار هنرپیشه‌ها عاملی در حفظ این زمینه است. سایت خبریاب در این زمینه آورده است: «یکی از ضعف‌های اساسی و مشترک اغلب فیلم‌های سینمایی و سریال‌های سیما، ناتوانی در ارائه ی الگوی سبک زندگی بومی و همچنین عدم ارائه شاخصه‌های رفتاری و شخصیتی تراز و مناسب است. مسائلی نظیر برجسته نمایی زندگی شهرنشینی و آپارتمانی، گذراندن اوقات فراغت در کافی شاپ‌ها و پاساژها، زیبا نشان دادن زندگی مجردی و یا خانواده بدون فرزند، رفاه‌طلبی، مصرف گرایی، تحقیر مستضعفان، پوشش نامناسب، اشراف‌منشی، روابط نامتعارف دختر و پسر، بی‌احترامی به یک دیگر و عدم رعایت حرمت سالمندان و…. از جمله شاخصه‌های نامتناسب با فرهنگ اصیل جامعه ماست که به وسیله ی بسیاری از فیلم‌ها و برخی سریال‌ها در جامعه منتشر می‌شود. اهمیت موضوع سبک زندگی به این برمی گردد که طی سال‌های اخیر، محور اصلی آنچه «جنگ نرم» غرب علیه ایران خوانده می‌شود، تغییر شیوه ی زندگی مردم کشورمان بوده است. به همین ترتیب، رسانه‌های ما زمانی می‌توانند به معنای واقعی کلمه ی اسلامی و ملی شوند که در آثار نمایشی، سبک زندگی برآمده از فرهنگ و ارزش‌های دینی تجلی یابد.» صدا و سیما در چشم‌انداز دو سالانه خود بر محوریت خانواده در احیای سبک زندگی اسلامی به چهار محور دین، اخلاق، امید و آگاهی در خانواده ی ایرانی در مجموعه‌های تلویزیونی توجه کرده است.
آموزش و پرورش: چگونه می‌توان برای دوازده میلیون دانش‌آموز در کتاب‌های درسی از سبک زندگی اسلامی گفت. همه ی ما درس کوکب خانم را که چند سالی است از کتاب‌های درسی حذف شده، به یاد داریم؛ اما سؤال این است جایگزین آن همه صفا و صمیمیت در پذیرایی از میهمانان سرزده کوکب خانم، چه درس یا درس‌هایی شده است؟
در دوره ی راهنمایی و متوسطه در کتاب‌های علوم اجتماعی و مطالعات اجتماعی جای درس‌هایی که مستقیماً به این موضوع می‌پردازند، خالی است؛ اما جای امیدواری است که مطابق با منویات مقام معظم رهبری و با اجرایی کردن سند تحول بنیادین که بر مبنای آیات کریمه ی قرآن، سیره ی پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) و ائمه ی معصومین(علیهم السلام) تدوین گردیده، هرچه سریع‌تر با تغییر و بازنگری در محتوای کتب درسی این موضوع نیز مورد توجه بیش‌تر قرار گیرد. در این خصوص با توجه به اخبار اعلام شده، می‌بینیم که در حوزه ی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش کارگروهی جهت تولید محتوای غنی در موضوع سبک زندگی اسلامی تشکیل شده است. اعضای این کارگروه قصد دارند در کتب جدیدالتالیف آموزش و پرورش، سبک زندگی ایرانی اسلامی را مورد توجه قرار دهند. عناوین پنج گانه ی ایمان، تفکر، علم، عمل و اخلاق، دایره ی آداب مهارت زندگی است که در کتاب‌های جدیدالتالیف اول، دوم و ششم ابتدایی مطرح شده است.
حوزه‌های علمیه: از دیگر امکانات موجود در جامعه مراسم‌ها و هیأت‌های مذهبی، سخنرانی‌های پس از اقامه نمازهای جماعت می‌باشد که علاوه بر بیان مسایل شرعی باید به روش‌های رسیدن به سبک زندگی اسلامی و ایرانی بپردازد. برنامه‌ریزی برای سبک زندگی اسلامی باید توسط اساتید حوزه علمیه تدوین شود. علی‌الخصوص استفاده از مبلغین جوان زن و مرد با بیان شیوه ی جذاب و مورد علاقه ی جوانان و حضور گسترده در تجمعات آنان؛ حضور در دانشگاه‌ها و ارتباط چهره به چهره با دانشجوها، به نحوی که روحانیون و مبلغین مذهبی صرفاً ویژه ی مراسم‌ها و هیأت‌های مذهبی نباشد. افتتاح کلینیک‌های مشاوره ی مذهبی با تابلوهای مشخص، برگزاری اردوهای تفریحی، حضور روحانیون در تورهای سیاحتی و اماکن تفریحی، موزه‌ها، مدارس، چند بعدی بودن مبلغین، گذر از فقه سنتی به فقه پویا و… از جمله دیگر نیازها و خواسته‌های مردم می‌باشد.
دانشگاه‌ها: از مهمترین پیش نهادها به دانشگاه‌ها در نظر گرفتن دو واحد درسی با عنوان سبک زندگی اسلامی در واحدهای درسی دانشجویان می‌باشد. همچنین ایجاد اشتیاق در دانشجویان رشته‌های معماری، شهرسازی، عمران، نقشه‌کشی، طراحی لباس، تغذیه، پژوهش هنر و رشته‌هایی از این قبیل، به مطالعه و ارائه پایان‌نامه در راستای تدوین زندگی ایرانی اسلامی، بسیار موثر خواهد بود.
باشد که به قول مولانا در مثنوی معنوی «هر کسی کو دور ماند از اصل خویش، بازجوید روزگار وصل خویش» بتوانیم در تمام جنبه‌های زندگی، روش زندگی ایرانی اسلامی را پیشه خود کنیم.
منبع: نشریه پیام زن؛ اردیبهشت سال ۱۳۹۲ شماره ۲۵۴ ؛نویسنده : مریم حقیقت گو کارشناس ارشد مدیریت آموزشی(با اندکی تغییر برای سایت الشیعه)
