مهریه؛ کی داده، کی گرفته!
«رُویَ أَنَّ مِنْ بَرَکَهِ الْمَرْأَهِ قِلَّهَ مَهْرِهَا وَ مِنْ شُؤْمِهَا کَثْرَهَ مَهْرِهَا(من لا یحضره الفقیه، ج۳،۳۸۷)؛ روایت شده است که از برکت زن، کمى مهریّه اوست و از بىخیرى او بسیارى آن.
مهریه در اسلام از سقف و کف وجوبی برخوردار نیست اما سفارشات فراوانی به جهت قرار ندادن مهریه‌های بسیار پایین و بسیار بالا شده و در مقابل به مهریه‌های کم، مخصوصا به مهرالسنه زیاد سفارش شده است. در مورد مهریه بسیار پایین از حضرت على(علیه‌السّلام)، روایت است که فرمودند:
من خوش ندارم که مهر را کمتر از ده درهم کنند، بلکه بیشتر از آن قرار دهند تا به مهر زنان نابکار (مبلغی که در عوض زنا به زانیه می‌دهند) شباهت پیدا نکند. (علل الشرائع، ترجمه ذهنى تهرانى، ج ۲،۵۹۹)
اما مهرالسنه که میزان مستحب در مهریه است، همان مهریه دختران و همسران پیامبر است. «ما زوّج رسول الله (صلّى الله علیه و آله و سلم) شیئا من بناته و لا تزوّج شیئا من نسائه على أکثر من اثنتی عشره أوقیه و نشّ – یعنی نصف أوقیه ذهبا؛ رسول خدا(صلّى الله علیه و آله و سلم) مهریه دختران و همسرانش را بیش از ۵/ ۱۲ اوقیه نقره قرار نداد. (چهل حدیث، ص ۲۸، حدیث ۱۰ از امام صادق علیه‌السلام)
“اواقى” جمع “اوقیه” است و اوقیه واحد وزنی است که بنا بر نقل دهخدا، هر اوقیه بزرگ معادل یک کیلوگرم و هر اوقیه کوچک یک سوم آن است. اما در زمان رسول خدا(صلّى الله علیه و آله و سلم) هر اوقیه نقره، برابر با چهل درهم بوده است. بنابر این دوازده و نیم اوقیه معادل پانصد درهم آن زمان بوده است. لذا مهرالسنه ۵۰۰ درهم شناخته شده است. که طبق تحقیقات موسسه دارالحدیث، برابر با ۱۵۰۰گرم نقره خالص اعلام شده است. قیمت فعلی نقره هر گرم۸۰۰ تومان است که در این صورت مهر السنه برابر با یک میلیون و دویست هزار تومان می‌شود. (بر طبق کتاب تحکیم خانواده، محمدی ری شهری، موسسه دارالحدیث)
امام جواد(علیه‌السلام) در وقت خواستگاری و اجرای عقد نکاح آن زن، پس از حمد و سپاس و شکر نعمتهای الهی فرمودند: «… محمد بن علی بن موسی دختر مأمون ام الفضل را برای خود خواستگاری می‌کند و صداق آن را مهر جدّه خود حضرت فاطمه(علیهاالسلام) دختر پیامبر را که پانصد درهم است قرار می‌دهد.»
از امام رضا(علیه‌السلام) روایت شده است که فرمودند: «اذا تزوّجت فاجهد أن لا تجاوز مهرها مهر السّنّه و هو خمسمأه درهم فعلی ذالک زوّج رسول اللّه(صلی اللّه علیه و آله و سلم) و تزوّج نسائه.» هر گاه ازدواج کردی بکوش تا مهر آن از مهر السّنّه تجاوز نکند. بر همین میزان پیامبر اکرم(صلی اللّه علیه و آله) دختران خود را شوهر می‌داد و همسر می‌گرفت.
و آن گونه که از روایات به دست می‌آید امامان معصوم(علیهم‌السلام) نیز همین سیره را پیاده می‌کردند و از آن عدول نمی‌کردند، حتی مهریه ام الفضل دختر مأمون از سوی امام جواد(علیه‌السلام) نیز همین مقدار بوده است.
آن حضرت در وقت خواستگاری و اجرای عقد نکاح آن زن، پس از حمد و سپاس و شکر نعمتهای الهی فرمودند: «… محمد بن علی بن موسی دختر مأمون ام الفضل را برای خود خواستگاری می‌کند و صداق آن را مهر جدّه خود حضرت فاطمه علیهاالسلام دختر پیامبر را که پانصد درهم است قرار می‌دهد.»
البته روایت دیگری حاکی از این است که آن حضرت اصل مهر را پانصد درهم مقرر فرمود، ولی صد هزار درهم دیگر جدای از مهر، به او بخشید. (اقتباس از سایت حوزه، مقاله پرداخت مهریه)
یعنی اهل بیت(علیهم السلام) اگر هم می‌خواستند بخشش بیشتری داشته باشند، آن را جدای از مهریه اعطا می‌فرمودند تا هم موجب رواج مهریه‌های سنگین نشوند و هم از سیره و سنت پیامبر(صلّى الله علیه و آله و سلم) خارج نگردند.
اکنون نیز برای هر بانوی مومنه‌ای که محب و پیرو اهل بیت(علیهم السلام) هست، افتخار است که مهرش همچون مهریه سرور بانوان عالم – حضرت فاطمه اطهر(سلام الله علیها) – باشد. ادب و احترام نسبت به حضرت زهرا(سلام الله علیها) در آغاز زندگی پشتوانه محکمتری برای دوام زندگی زوجین خواهد بود تا معین کردن سکه‌هایی که یا باید فراموششان کرد یا با ناراحتی و مرافعه (آن هم به صورت اقساط )گرفت!
اما آنهایی که از ازدواجشان گذشته و مهریه معین دارند و هنوز همسرانشان را مدیون خود باقی گذاشته‌اند، فرصت بسیار خوبی دارند تا به روایاتی که در باب بخشش مهریه است عمل کنند و خود را به ثواب عظیم آن رسانده و آنچه را که به زعم خود موجب دوام زندگیشان می‌دانند (مهریه) را با خداوند معامله کرده و با اعتقادی عمیق، به لطف و کرم او مخصوصا در حق زنان، امیدوار بوده و نسبت به خدا حسن ظن داشته باشند. که در این صورت خوشبختی پایدار را از سوی کسی دریافت خواهند کرد که نه فراموشکار است و نه بخیل. بلکه خدای کریم و بزرگی است که همواره عطا می‌کند و خسته نمی‌شود.
اکنون نیز برای هر بانوی مومنه‌ای که محب و پیرو اهل بیت(علیهم السلام) هست، افتخار است که مهرش همچون مهریه سرور بانوان عالم – حضرت فاطمه(اطهر سلام الله علیها) – باشد. ادب و احترام نسبت به حضرت زهرا(سلام الله علیها) در آغاز زندگی پشتوانه محکمتری برای دوام زندگی زوجین خواهد بود تا معین کردن سکه‌هایی که یا باید فراموششان کرد یا با ناراحتی و مرافعه (آن هم به صورت اقساط )گرفت!
«قَالَ رسول الله: ثَلَاثٌ مِنَ النِّسَاءِ یَرْفَعُ اللهُ عَنْهُنَّ عَذَابَ الْقَبْرِ وَ یَکُونُ مَحْشَرُهُنَّ مَعَ فَاطِمَهَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله امْرَأَهٌ صَبَرَتْ عَلَى غَیْرَهِ زَوْجِهَا وَ امْرَأَهٌ صَبَرَتْ عَلَى سُوءِ خُلُقِ زَوْجِهَا وَ امْرَأَهٌ وَ هَبَتْ صَدَاقَهَا لِزَوْجِهَا یُعْطِی اللهُ تَعَالَى لِکُلِّ وَاحِدَهٍ مِنْهُنَّ ثَوَابَ أَلْفِ شَهِیدٍ وَ یَکْتُبُ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُنَّ عِبَادَهَ سَنَه.(إرشاد القلوب إلى الصواب، ج۱، ۱۷۵)
پیامبر اکرم فرمود: سه طایفه از زنانند که خداوند ایشان را عذاب نکند و با حضرت فاطمه (سلام اللَّه علیها) بنت محمّد(صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم) محشورشان فرماید و به هر یک از ایشان ثواب هزار شهید و ثواب عبادت یک سال عنایت فرماید؛ زنى که بر غیرت شوهرش صبر کند، زنى که بر بد اخلاقى شوهر صبر نماید و زنى که مهریه خود را به شوهر ببخشد.
وَ قَالَ (صلی الله علیه و آله) أَیُّمَا امْرَأَهٍ وَ هَبَتْ صَدَاقَهَا لِزَوْجِهَا فَلَهَا بِکُلِّ مِثْقَالِ ذَهَبٍ کَأَجْرِ عِتْقِ رَقَبَه؛ (همان ، ص۱۷۴) و فرمود: هر زنى که مهریه خود را به شوهرش ببخشد، براى هر درهمى ثواب آزاد کردن بندهاى برایش منظور می‌گردد.
البته می‌توان هم به ثواب بخشش رسید و هم از مهرالسنه تبعیت نمود. مهریه به عنوان حلالترین مال یاد شده و برکت دارد لذا می‌توان آن مقدار از مهریه را که معادل مهرالسنه است را دریافت کرد و مابقی را بخشش نمود شاید این کار هم نزد خداوند کمتر از بخشش تمام مهریه نباشد.
مهریه بالا شرعا مجاز است، ولی آقایان نباید بیش از وسعشان مهریه قبول کنند.
اگر بخواهیم حکم شرع را بدانیم حکم این است که مهریه به رضایت طرفین تعیین می‌شود و میزانی برای آن نیست. بلکه هر اندازه هم که زیاد باشد، حرام نیست. در روایت معروفی است که: عمر سنگینى مهریه را منع کرد و گفت: «هر کسى مهر دختر خود را سنگین قرار دهد من آن مهریه را در بیت المال جاى خواهم داد.» عمر پنداشته بود که چون پیامبر اکرم، فاطمه(علیهماالسلام) را به پانصد درهم به ازدواج امیرالمؤمنین در آورده بود، بالا بودن مهریه، حرام است. در برابر این سخن عمر، زنى به پا خواست و (با اشاره به آیه ۲۰ سوره نساء) گفت: خداوند در قرآن فرموده «و آن زن را قنطارى مال دادهاید.» و آشکار نمود که این آیه نص صریح در حلال بودن میزان مهریه دارد (و به این گفته عمر را متنبه کرد).
در این آیه خطاب به مردانی که همسرانشان را آزار می‌دادند که قسمتی از مهرشان را پس بدهند، تا او را طلاق داده و با دیگری ازدواج کنند، می‌فرماید و اگر خواستید به جاى همسرى که دارید همسر بگیرید، حتى اگر به همسر اول یک پوست گاو پر از طلا مهر دادهاید نباید چیزى از آن را پس بگیرید، چگونه آن را با تهمت و دروغ و گناه آشکارى می‌خواهید پس بگیرید؟! «وَ إِنْ أَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْجٍ مَکانَ زَوْجٍ وَ آتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً فَلا تَأْخُذُوا مِنْهُ شَیْئاً أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبیناً.»
آقایان هم باید توجه داشته باشند که به اندازه وسعشان در همان حین ازدواج، مهریه تعیین کنند و همان وقت هم بپردازند تا بعدا غول مهریه دشمن عشق و آزادیشان نگردد. حقیقتا تمام درد سرها در بازار مهریه از آنجا آغاز شد که پرداخت مهریه به آینده‌های دور موکول شد اگر مثل سنت، در همان لحظه عقد پرداخت می‌شد، جوانان نمی‌توانستند ازدواج کنند مگر این که به مهریه های کم راضی شوند و دست از چشم و هم چشمی بردارند.
بنا بر این آیه شریفه، مهریه اگر به اندازه پوست گاوی که پر از طلا و نقره(قنطار) باشد باز هم، بر زن حلال است و پس گرفتن آن با زور بر مردان روا نیست. اما آقایان هم باید توجه داشته باشند که به اندازه وسعشان در همان حین ازدواج، مهریه تعیین کنند و همان وقت هم بپردازند تا بعدا غول مهریه دشمن عشق و آزادیشان نگردد. حقیقتا تمام درد سرها در بازار مهریه از آنجا آغاز شد که پرداخت مهریه به آینده‌های دور موکول شد اگر مثل سنت، در همان لحظه عقد پرداخت می‌شد، جوانان نمی‌توانستند ازدواج کنند مگر این که به مهریه های کم راضی شوند و دست از چشم و هم چشمی بردارند.
امروزه چون عادت بر این است که مهریه ها پرداخت نمی‌شود و به آینده موکول شده و یا اصلا قصد دادنی در کار نیست، حد مهریه ها در هنگام عقد بسیار بالا و افسانه‌ای تعیین می‌شود. همین حد غیرمنطقی، خود نشانه عدم تصمیم برای پرداخت مهریه است. معروف است که سنگ بزرگ، نشانه نزدن است! (از ضرب المثل‌های رایج ایرانی) اما همیشه و همه افراد هم، به این عادت‌های عرفی پایبند نیستند؛ هم اکنون چه دامادهای جوانی که به علت بدهی مهریه در بندند! همانهایی که مدعی بودند این دختر با دخترهای دیگر فرق دارد!
البته اگرچه همه یاد گرفته‌اند در این آشفته بازار، زنان را خطاب قرار داده و سرزنش یا نصیحت کنند، اما تقصیر مردان هم اگر نگوییم بیش از زنان بوده، کمتر هم نبوده است. بسیاری از مهریه های کلان وقتی پیدا شده‌اند، که داماد روی جیب پدرزن حساب کرده و با خود اندیشیده از این همه مالی که از طریق وصلت با فلان خانواده مرفه نصیبم می‌شود، هزار سکه‌ای هم به خودشان پس خواهم داد؛ آن هم اگر مطالبه کردند و مغلوبم کردند؛ که بعید است !
با همین حساب و کتاب است که هر چه شرط می‌گذارند و مهریه را بالا می‌برند، خم به ابرو نمی‌آورد.
اما مردانی هم هستند که با یک دختر معمولی و از یک خانواده متوسط ازدواج می‌کنند و باز هم بدون هیچ دلیلی، هر گونه زورگویی در باب مهریه را تحمل می‌کنند و یک لحظه هم از خودشان نمی‌پرسند اگر اینها قرار است مهریه را نگیرند، پس این همه اصرار و پافشاری برای چه؟ این دسته از آقایان دیگر محشرند! چه باید گفت؟!!
انسی نوش آبادی – گروه دین و اندیشه تبیان
