آرمان امامت و مهدویت از منظر صحیفه سجادیه
امیر محسن عرفان
دعا، نردبان تقرب به سوى خداى سبحان و نهر همیشه جارى شستشو دهنده گناهان آدمیان است. دعا ارتباط آگاهانه، خالصانه و خاشعانه با پروردگار است. دعا قبل از آن که ابزار زندگى باشد، ابزار بندگى است و بیش از آن که خواهش تن را ادا کند، حاجت دل را روا می‌کند و برتر از آن که سفره نان را فراخى بخشد، گوهر جان را فربه می‌کند.
در بوستان نیایش و دعا، صحیفه سجادیه امام سجاد علیه السلام جذبه خاص خود را دارد، این کتاب از طرف دانش‌مندان برجسته ما «أخت القرآن»[۱] «انجیل اهل بیت علیهم السلام» و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله»[۲] لقب گرفته است. جالب آن‌که مولّف تفسیر طنطاوی پس از دریافت نسخه‌اى از این کتاب در قاهره چنین می‌گوید:
«این از بدبختى ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهاى جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می‌نگرم، آن را از کلام مخلوق برتر و از کلام خالق پائین تر می‌یابم»[۳]
دوره‌ای که امام سجاد علیه السلام در آن زندگى می‌کرد، دورانى بود که ارزش‌هاى دینى دستخوش تحریف و تغییر قرار گرفته بود، در سایه چنین شرائطى که تربیت دینی مردم تنزّل کرده و ارزش‌هاى جاهلى احیاء شده بود، حضرت در صدد پیوند مردم با خدا به وسیله دعا بود، از دیدگاه حضرت دعا یک بعدی نیست که فقر مادّى را در نظر بگیرد و یا نیاز معنوی را، بلکه دعا به طور کلى از جامعیت خاصى برخوردار است، هم دنیایی است و هم آخرتى، هم نیازهاى معنوى را مطرح می‌کند و هم خواسته‌هاى مادّى را.
امامت در صحیفه سجادیه
از شیوه‌هاى تبلیغى و مبارزاتى امام سجاد علیه السلام تبیین معارف اسلام در قالب دعا است. یکى از مضامین مهم سیاسى ـ دینى صحیفه، طرح مسئله امامت است، مفهوم امامت به صورت یک مفهوم شیعى، که علاوه بر جنبه احقّیت براى خلافت و رهبرى، جنبه‌هاى الهى عصمت و بهره‌گیری از علوم انبیاء و مخصوصاً حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله را در حدى والا نشان می‌دهد. بازکاورى مفهوم امامت در صحیفه سجادیه از دو سو حائز اهمیت است از یک سو معرفت حقیقی به امام جز از راه امام ممکن نمی‌باشد و از سویى دیگر نیاز هر چه بیشتر ما به شناخت جایگاه امامت امام است که امروز امام زمان ما حضرت ولى عصر عجل الله تعالى فرجه الشریف می‌باشد.
۱٫ پیامد‌هاى غصب خلافت
به راستى چه کسى است که صداى آن حضرت را در کلمات استوار «صحیفه سجادیه» و با دیده حق بین در نیابد که چه کسى شایسته خلافت الهى است. حضرت می‌فرماید:
«خداوند این مقام ارجمند که از آن جانشینان و برگزیدگان توست و این مرتبه امناء تو که از درجات بلندى است که به آنان اختصاص داده‌اى مورد غصب و دستبرد قرار گرفته است، … و سرانجام برگزیدگان و جانشینان تو مغلوب و مقهور و مورد غضب قرار گرفتند و مى بینند که فرمان تو تبدیل یافته و کتاب تو مورد دستبرد قرار گرفته و احکام تو از راههاى شریعت تو منحرف گشته و سنت‌هاى پیامبرت ترک شده است».[۴]
حضرت علیه السلام در این فراز ضمن اشاره به غصب مقام خلافت توسط دشمنان اهل بیت علیهم السلام، تغییر احکام الهى، مهجوریت و دستبرد به قرآن و ترک سنت‌هاى پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله را از پیامد‌هاى غصب مقام امامت برمی‌شمارد.
۲٫ اختصاص امامت به فرزندان رسول خدا صلى الله علیه و آله
امام سجاد علیه السلام در دعاهاى خویش بر ولایت پیشوایان از اولاد رسول خدا صلى الله علیه و آله که استوارترین ارکان هدایت و محکمترین دستگیره‌هاى ایمان است؛ تاکید می‌کند:
«رب صل على اطائب اهل بیته الذین اخترتهم لامرک و جعلتم خزنته علمک، و حفظه دینک، و خلفائک فى أرضک».[۵]
«پروردگارا! بر پاکیزگان از خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله درود فرست؛ آنان که براى امر دین انتخابشان کرده‌اى و ایشان را خزانه‌دار علمت و حافظان دینت و جانشینان خویش در زمین، قرار داده‌ای».
۳٫ امامان، گنجینه داران معارف قرآن
«اللهم فکما جعلت قلوبنا له حمله، و عرفتنا برحمتک شَرَفَهُ و فضله، فصل على محمد الخطیب به، و على اله الخزّان له»[۶]
«بارالها! آن گونه که قلب‌هاى ما را حامل علوم قرآن قرار دادى و فضل و شرافت قرآن را به لطف خویش به ما شناساندى بر محمد صلى الله علیه و آله که هماره زبانش به قرآن گویا بود، درود فرست، و همچنین بر خاندان محمد صلى الله علیه و آله که گنجینه‌داران قرآن و علوم قرآنند».
۴٫ خاندان پیامبر صلى الله علیه و آله پاکیزگان از گناه
«و طهّرتهم من الرّجس و الدّنس تطهیرا بارادتک»[۷]
«پروردگارا! خاندان پیامبرت را به اراده خویش از هر پلیدى و ناپاکی منزّه ساختی».
۵٫ تداوم امامت در همه زمان‌ها
«خدایا تویى که دینت را در هر دوره‌اى به وسیله پیشوایی که او را براى بندگانت راهنما و در شهرهایت مشعول هدایتی قرار دادى، تأیید و کمک کردى، پس از آن که پیمان وی را به پیمان خود، پیوسته و او را سبب خشنودى خویش گردانیدی و فرمانبردى از او را واجب ساختى و از مخالفت فرمان او مردم را بر حذر داشتى و به امتثال فرمان او و ترک منهیاتش دستور فرمودى و به این که کسى از او پیشى نگیرد و از او پس نماند، فرمان دادی».[۸]
از این فراز دعاى امام سجاد علیه السلام فلسفه ضرورت تداوم امامت و رهبرى دینى استفاده می‌شود، زیرا به فرموده آن امام بزرگوار، هر روزگارى نیازمند پیشوا و امامى الهی است. و آن رهبران باید منتسب به خداوند و تأیید شده از سوی او باشند تا بتوانند با نور هدایت خویش خلق را به سوى ارزش‌هاى دینى دعوت کنند.
۶٫ آرمان انتظار
«خداوندا به وسیله ولى خویش (آن امامى که در هر زمان است و زمان خالى از او نیست) کتاب و قوانین و شرایع و سنت‌های رسولت صلى الله علیه و آله را برپادار و به واسطه او آن چه را از نشانه‌هاى دینت که ستمکاران آن ها را نابود کرده‌اند، دوباره احیا کن و به واسطه او تعرض ستم پیشگان نسبت به راهت را از میان بردار و مشقت و سختى طریقت را توسط او برطرف ساز.[۹]
۷٫ سلام و درود الهى بر منتظران
اللهم وصل على اولیائهم المعترفین بمقامهم، المتبعین منهجهم، المقتفین اثارهم، المجتهدین فى طاعتهم، المنتظرین أیامهم، المادّین الیهم أعینهم، الصلوات المبارکات الزاکیات النّامیات الغادیات الرائحات.[۱۰]
خداوندا درود فرست بر دوستان امامان که معترف به مقام والاى آن‌هایند و راه آن‌ها را می‌پیمایند و در پى آثار آن‌ها مى‌رورند … و در طاعت آن‌ها می‌کوشند و در انتظار روز حکومت آن‌ها هستند و چشم امید به سوى آنان دارند، درودهایى مبارک و پاک و فزاینده در بامداد و شامگاه.
امام سجاد علیه السلام حاکمیت مقدس معصومان علیهم السلام را به نسل‌ها با زبان نیایش تعلیم داده و تلقین کرده است و میام محبت و عمل و آرمان پیوندى ژرف پدید آورده است. حضرت اگرچه به تجهیز قواى رزمى علیه حاکمیت‌هاى جائز زمانش نپرداخته ولى در تعالیم خود بنیان اندیشه ظلم ستیزى و اعتقاد به حاکمیت دین و ضرورت رهبرى پیشواى الهى را پى ریخته است.
پى نوشتها:
[۱] . شیخ آغا بزرگ، الذریعه الى تصانیف الشیعه، الطبعه الثانیه، بیروت، دارالاضواء، ۱۳۷۸هـ ق، ج۱۵، ص۱۸٫
[۲] . سید علیخان مدنى، ریاض السالکین فى شرح صحیفه سید الساجدین، مقدمه عبدالرزاق الموسوى المقدمه، قم، دارالشبسترى للمطبوعات.
[۳] . صحیفه سجادیه، ترجمه صدر الدین بلاغى، تهران، دارالکتب الاسلامیه، مقدمه، ص۳۷٫
[۴] . همان، دعاى۴۸، فراز۹: «اللهم ان هذا المقام لخلفائک و أصفیائک و مواضع أمنائک فى الدرجه الرفیعه للتى اِخْتَصَصْتَهُمْ بها قد ابْتَزُّوها، … یرون حکمک مبدلا و کتابک منبوذا، و فرائضک مُحّرّفهً عن جهات أشراعک، و سنن نبیک متروکه».
[۵] . همان، دعاى ۴۷، فراز۵۶٫
[۶] . همان، دعاى۴۲، فراز۶٫
[۷] . همان، دعاى۴۷، فراز۵۶٫
[۸] . همان، دعاى۴۷، فراز۶۰: «اللهم انک أیدت دینک فى کل اوانٍ بامام اقمته علما لعبادک، و مناراً فى بلادک بعد ان وصلت حبله بقبلک، و جعلته للذریعه الى رضوانک، و افترضت طاعته، و حذّرت معصیته، و أمرت امتثال اوامره، و الانتهاء عند نهیه، و الّا یتقدمه متقدم و لا یتأخر عنه متأخر».
[۹] . همان، دعای۴۷، فراز۶۲: «و أقم به کتابک و حدودک و شرائعک و سنن رسولک ـ صلواتک اللهم علیه و آله ـ و اَحى به ما اماتَهُ الظالمون من معالم دینک و اجْلُ به صداءَ الجور عن طریقتک و أبن به الضّراء من سبیلک و أزل به الناکبین عن صراطک و امحق به بغاه قصدک عوجاً.
[۱۰] . همان، دعاى۴۷، فراز۶۴٫
* دانش‌پژوه مرکز تخصصى مهدویت
منبع : مجله امان شماره ۱۸
