آذربايجان شرقي
مردم اين منطقه ضمن نظافت و خانه تکاني، از چند روز مانده به ماه مبارک رمضان به پيشواز اين ماه مي روند که در زبان محلي بدان « قاباخلاما » گويند . قاباخلاما سنتي است که حتما بايد پيش از ماه رمضان اجرا شود تا همه جا براي حضور در ميهماني بزرگ خداوند آماده و پاکيزه باشد. در اين ميان ، نظافت و غبارروبي مساجد با همکاري مردم و روحاني محل نيز از اعمال قطعي است که از سال هاي دور در ديار آذربايجان انجام مي شود .
تبريک به علما و بزرگان ديني در برخي از نقاط آذربايجان، به دنبال حلول ماه مبارک رمضان ، مردم به خانه علما و بزرگان ديني رفته و فرا رسيدن بهار قرآن را به آنها تبريک مي گويند .
عرض تسليت به خانواده‌‌هاي داغدار يکي از نخستين مراسم مورد توجه مردم آذربايجان شرقي در اين ماه اين است که افراد فاميل، دوستان و آشنايان به منزل خانواده‌‌هاي داغداري که بستگان خود را به تازگي از دست داده‌اند رفته و به آنها عرض تسليت مي کنند .
اين امر نشان از اين موضوع است که آذربايجاني ها ماه رمضان را عيد مي دانند زيرا سنت تسليت به بازماندگان يک متوفي ويژه اعياد است به اين صورت که هر گاه فردي در فاميل يا آشنايان مرحوم شود ساير بستگان در اولين عيد پيش رو براي تسلاي خاطر بازمانده و آرزوي اين که از اين پس شادي در آن خانه جاري باشد به خانه متوفي مي روند
افطاري :
در شب دوم ماه رمضان نيز رسم بر اين است که اعضاي کوچک خانواده مانند پسرها و دخترها و عروس ها و دامادها به خانه بزرگترها رفته و افطار مي کنند. افطاري دادن يکي از رسوم ويژه اين ماه در آذربايجان شرقي است به ويژه اينکه اين رسم در تبريز از رونق بسياري برخوردار است.
ميهماني افطار با دعوت قبلي مرسوم است به طوري که امروزه دعوت ميهمانان از اواسط ماه شعبان آغاز مي‌شود. در برخي از خانواده هاي پرجمعيت وضعيت به گونه اي است که به غير از يکي دو روز، اعضاي يک خانواده تمام افطاري هاي ماه مبارک رمضان را در منازل دوست و فاميل مهمان هستند.
سفره هاي افطاري:
سفره هاي افطاري به ويژه در تبريز از تشريفات خاصي برخوردار بوده به طوري که تنوع غذايي و رنگيني اين مراسم در ديگر نقاط کشور به چشم نمي خورد. مردم آذربايجان شرقي عقيده دارند افطاري از بقيه ميهماني‌ها جدا بوده و از صفاي خاصي برخوردار است. بانوان آذربايجان همواره به کدبانويي شهره اند اما در ماه رمضان همه سعي مي کنند بالاترين درجه هنر آشپزي و سفره آرايي خود را به نمايش گذارند.
تنوع غذايي و تزيين سفره هاي افطاري در اين ماه بسيار قابل توجه است. سوپ يا آش همواره يک پاي ثابت غذاهاي آذربايجان شرقي است. برنج و خورشت هاي مختلف بسته به توان خانواده ها از کباب و مرغ گرفته تا قيمه و قورمه سبزي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. پيش‌غذا هم از عناصر مهم سفره افطاري است که در اين ميان فرني، شير برنج، انواع دلمه، کتلت، کوکو، سالاد، ختايي، اهري، حلوا، خرما و انواع مربا بيشتر مورد استفاده قرار مي گيرند.
وجود خرما در سفره افطاري از ملزومات محسوب مي شود زيرا عقيده مردم منطقه بر اين است که افطاري حضرت امير(ع) با خرما آغاز مي شد و بر اين موضوع اصرار وجود دارد.
در برخي نقاط آذربايجان شرقي، سفره افطاري بسيار ساده بوده و از خرما و شير و پنير و ماست تشکيل مي‌شود. البته بايد به اين نکته اشاره کرد که در اين مناطق سفره شام با اندکي وقفه از مراسم افطار پهن شده و غذاهاي مفصل در اين لحظه در سفره پديدار مي شوند!
سفره سحري برخلاف مراسم افطار در آذربايجان شرقي، آداب و رسوم سحري بسيار ساده و سبک است. اغلب مردم به هنگام سحر از غذاهاي سبک مانند کره و پنير و ماست و … استفاده مي کنند. چاي نيز يک پاي ثابت سفره سحري است.
مراسم احيا مراسم احيا نيز از لحظات روحاني و به ياد ماندني است که مردم اين منطقه سعي مي کنند از فيض اين شب‌ها به دور نمانند. در آذربايجان شرقي مردان در مساجد تا به سحر به دعا و نيايش مشغولند اما زنان نيز اغلب به نوبت در خانه يکي از همسايگان جمع شده و به مراسم ويژه اين شب ها مي پردازند .
احسان مردم تبريز علاقه خاصي به « احسان » در ماه مبارک رمضان دارند . پخش مواد غذايي به صورت غير مستقيم ، افطاري در محلات فقيرنشين، قرض الحسنه، توزيع کفش و لباس در مدارس، افطاري به دانش آموزان فقير به همراه اولياي آنها در مدارس از رسوم تبريزي‌ها در ماه مبارک رمضان است .
از نکات جالب توجه ماه رمضان، رعايت حرمت اين ماه از سوي هموطنان اديان ديگر ساکن در تبريز است که اين موضوع از ساليان دور همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است.پيشينه رويت هلال ماه در روستاهاي آذربايجان شرقي حکايت‌هاي جالبي دارد.
پيش از اينکه راديو و تلويزيون وارد جامعه ايران شود روستاييان براي رويت هلال ماه به پشت بام ها مي رفتند و ساعت ها منتظر مي‌ماندند. همزمان آنها چندين سوار به روستاها و شهرهاي اطراف مي فرستادند تا خبر رويت هلال ماه بياورد.
برخي مراسم ، آيين‌ها و سنت‌هاي ماه رمضان در آذربايجان شرقي متداول است که ويژه يک منطقه و حتي يک روستا به شمار مي آيد .
از جمله مراسم ويژه اين منطقه در ماه مبارک رمضان اين است که روز پانزدهم اين ماه، جوانان درب خانه ها را مي کوبند و با شعر به زبان محلي مي گويند : پانزدهم ماه رمضان ميهمان شماييم . در اين هنگام صاحبخانه سنجد و گردو به آنها مي دهد و برخي نيز که خسيس‌‌ترند با يک سطل آب آنها را ميهمان مي کنند!
در برخي از روستاهاي آذربايجان شرقي از جمله حومه شبستر، مراغه، تسوج و اهر مراسم « کيسه دوزي » در روزهاي خاص اين ماه متداول است. آخرين جمعه ماه رمضان ، ۲۷ ماه رمضان يا آخرين پنجشنبه اين ماه روزي است که در نقاط مختلف استان، زنان و دختران گرد هم آمده و هر خانواده براي خود کيسه اي مي دوزد. سپس مقداري پول در اين کيسه ها مي گذارند و بر آن دعا خوانده فوت مي کنند و اين را تا سال ديگر در صندوقچه خود نگاه مي دارند. اين کيسه را ” برکت کيسه سي ” يا کيسه برکت ناميده و اعتقاد دارند بدين صورت هرگز دچار فقر و بي پولي نخواهند شد.
جشن مرگ ابن ملجم در برخي از مناطق آذربايجان شرقي ازجمله توابع جلفا روز ۲۷ ماه رمضان مصادف با مرگ ابن ملجم جشن مي گيرند. در اين روز، جوانان با چوب و کاه آدمک ابن ملجم را ساخته و پس از گرداندن در کوچه هاي محل روي آن نفت ريخته و مي سوزانند.
مراسم پيراهن فاطمه در برخي از روستاهاي آذربايجان شرقي، جمعه آخر ماه رمضان زنانيکه بچه دار نمي شوند هنگام عصر به مسجد رفته و ۲ رکعت نماز حاجت به جا مي آورند. سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن که اسم آنها فاطمه است رفته و از هرکدام يک تکه پارچه مي‌گيرند. آنها از پارچه‌هاي ياد شده پيراهني بچه گانه به نام پيراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه مي دارند وعقيده دارند تا ماه رمضان سال آينده حتما بچه دار خواهند شد.
در توابع شهرستان مراغه نيز رسم بر اين است حدود دو هفته مانده به ماه مبارک رمضان، هر خانواده بسته به توان خود حيواني قرباني کرده و گوشت آنرا پخته و در يخچال يا به صورت سنتي ( قورما ) نگاه مي دارند. اين خانواده ها تا پايان ماه رمضان در مراسم سحر و افطار از گوشت حيوان قرباني شده استفاده کرده و عقيده دارند برکت خانه آنها افزايش مي يابد.
